Geriatrie en veroudering
Hoorcolleges
HC1: Beeldvorming (Leerstof: H.38 Beeldvorming)
Geriatrie vs. veroudering
Geriatrie = pathologie van veroudering
- Verouderingsziekten
Veroudering = het normale proces van veroudering
- Ook wel ‘gerontologie’
Er is een geleidelijke groei van de wereldbevolking, maar tegen het einde van de eeuw (2100)
zal de populatie pieken bij 10,4 biljoen en beginnen met dalen.
Veroudering in de onderzoeksagenda
De nationale wetenschapsagenda:
- Hoe kunnen zelfredzaamheid en participatie in de samenleving gestimuleerd worden?
- Hoe kunnen we nieuwe geneesmiddelen en -wijzen ontwikkelen om zo vitaal en
gezond mogelijk te blijven?
- Wat is de ultieme levensstijl om zo oud mogelijk te worden?
Troonrede 2023
“Voor ouderen werkt het kabinet aan meer zelfstandige woonvoorzieningen en goede zorg
dichtbij. Mantelzorgers zijn van onschatbare waarde en daarom moeten zij worden
ondersteund.”
,Veroudering in gezondheidsbeleid
(Pact voor ouderenzorg in 2018)
Drie thema’s:
1) Eenzaamheid signaleren en doorbreken
2) Zorgen dat mensen met goede zorg en ondersteuning langer thuis kunnen wonen
3) De kwaliteit van de verpleeghuiszorg verbeteren
Waardering van ouderen
Beeldvorming loopt vaak langs 2 dimensies:
1. Warmte: In hoeverre is iemand te vertrouwen, vriendelijk, respectvol, zorgzaam, etc.?
2. Competentie: Is iemand intelligent, krachtig, vaardig?
Media: ofwel afhankelijk en zorgbehoevend, ofwel vitaal en actief.
Waar komt negatieve beeldvorming van ouderen vandaan?
1) Terror Management Theory = confrontatie met sterfelijkheid, angst voor de dood.
2) Social Identity Theory = jongeren nemen afstand van ouderen, omdat je je eigen
(leeftijds)groep als positiever beoordeelt.
3) Social Role Theory = sociale rol bepaalt de beeldvorming (bijv. stoppen met werken
leidt tot negatief beeld over ouderen)
Methodes veranderen beeldvorming ouderen
Interventie sluiten vooral aan bij ‘Social Identity Theory’ en ‘Social Role Theory’.
• Contact hypothese:
o Intergenerationeel contact (langdurig, direct, persoonlijk)
o Gespreksgroepen/coaching van ouderen zelf om zelfbeeld te versterken en
ouder worden te vergroten.
• Verandering van maatschappelijke positie en rollen die ouderen innemen
• Opzetten van nationale publiekscampagnes
Duurzaamheid van beeldvorming veranderen
Beeldvorming veranderen gaat heel langzaam, waarbij moet worden ingezet op verschillende
maatregelen, rekening houdend met diversiteit.
→ Doel: genuanceerder beeld en positievere waardering over ouderen en ouder worden.
,HC2: Emotionele veroudering
Stemmingsstoornissen (DSM5)
- Somber, neerslachtig:
o Depressieve stoornis
o Andere vormen (persisterende depressieve stoornis, beperkte depressieve
stoornis)
- Te druk of te vrolijk:
o Bipolaire stoornissen (manische depressie)
- Overige stemmingsstoornissen:
o Door medisch probleem of door middelen (gebruik/onthouding)
Depressie bij ouderen
DSM5-criteria depressieve stoornis
Aanwezigheid min. 5 symptomen voor >2 weken:
o Sombere stemming
o Vermindering interesse/plezier
o Gewichtsverlies/-toename
o Slapeloosheid/veel slapen
o Psychomotore remming/agitatie
o Moeheid/energieverlies
o Gevoel waardeloosheid/schuld
o Verminderde concentratie/besluiteloosheid
o Gedachten aan de dood/suïcide
...met lijdensdruk en/of sociaal disfunctioneren
Ernstige depressieve stoornis
o Met vitale kenmerken
o Dagschommeling (’s avonds beter dan ’s morgens)
o Vroeg ontwaken (5-6 uur ’s morgens)
o Remming/agitatie (motoriek, spreken, denken)
o Gewichtsverlies
o Met psychotische kenmerken
o Wanen (/hallucinaties) passend bij de stemming (negatief gekleurd)
Klinisch beeld: wisselende kernsymptomen
• ‘Klassieke’ depressie
o Anhedonie
o Schuldgevoelens
o Gewichtsverlies
o Vroeg wakker, dagschommeling
o Doodsgedachten
• ‘Atypische’ depressie
o Reactieve stemming
o Gewichtstoename
o Meer slapen, moeheid
o Gevoelig voor afwijzing
, Cijfers: depressie bij ouderen
2% Depressieve stoornis
16% Depressieve klachten
1:2 Mannen : vrouwen
→ Hogere prevalentie in verpleeghuis
Presentatie
o Meer angstklachten: lijkt op nervositeit
o Meer lichamelijke klachten: lijkt op lichamelijke ziekte
o Ook meer somatische comorbiditeit
o Bijkomende cognitieve klachten: onderscheid met dementie
→ Schrijf depressieve symptomen niet te snel toe aan leeftijd of lichamelijke gezondheid.
Diagnose (?)
o Screening
o Vragenlijst
o Scale
Risicofactoren:
o Belasting/stress (life event, medicatie, somatische aandoening, etc.)
o Kwetsbaarheid/weerbaarheid (geslacht, jeugd, persoonlijkheid, steun, etc.)
Depressie vs. rouw/dementie (verschillen)
→ Symptomen kunnen dus overlappen met rouw en dementie
Behandeling
Voor de start
o Voorlichting
o Betrekking van partner
o Contact met medepatiënten/lotgenoten
Fasen van behandeling
Twee-fasenmodel:
1. Symptoombestrijding
o Altijd: gesprekscontact, begeleiding, praktische steun
o Lichte/matige depressie: leefstijladviezen, bewegen, cursus In de put uit de
put, Mindfulness, Tai Chi, Probleemoplossende therapie (PST)
o Matig/ernstige depressie:
▪ Biologisch, volgens protocol: antidepressieve medicatie, ECT
▪ Psychotherapie: Interpersoonlijke Therapie (IPT), CGT (anders leren
denken)
2. Indien mogelijk meer structurele veranderingen
o Verdere stabilisatie: gesprekken, begeleiding, psychotherapie
o Terugvalpreventie: cursus gericht op coping/ontspanning, voortzetten
medicatie.
Hoorcolleges
HC1: Beeldvorming (Leerstof: H.38 Beeldvorming)
Geriatrie vs. veroudering
Geriatrie = pathologie van veroudering
- Verouderingsziekten
Veroudering = het normale proces van veroudering
- Ook wel ‘gerontologie’
Er is een geleidelijke groei van de wereldbevolking, maar tegen het einde van de eeuw (2100)
zal de populatie pieken bij 10,4 biljoen en beginnen met dalen.
Veroudering in de onderzoeksagenda
De nationale wetenschapsagenda:
- Hoe kunnen zelfredzaamheid en participatie in de samenleving gestimuleerd worden?
- Hoe kunnen we nieuwe geneesmiddelen en -wijzen ontwikkelen om zo vitaal en
gezond mogelijk te blijven?
- Wat is de ultieme levensstijl om zo oud mogelijk te worden?
Troonrede 2023
“Voor ouderen werkt het kabinet aan meer zelfstandige woonvoorzieningen en goede zorg
dichtbij. Mantelzorgers zijn van onschatbare waarde en daarom moeten zij worden
ondersteund.”
,Veroudering in gezondheidsbeleid
(Pact voor ouderenzorg in 2018)
Drie thema’s:
1) Eenzaamheid signaleren en doorbreken
2) Zorgen dat mensen met goede zorg en ondersteuning langer thuis kunnen wonen
3) De kwaliteit van de verpleeghuiszorg verbeteren
Waardering van ouderen
Beeldvorming loopt vaak langs 2 dimensies:
1. Warmte: In hoeverre is iemand te vertrouwen, vriendelijk, respectvol, zorgzaam, etc.?
2. Competentie: Is iemand intelligent, krachtig, vaardig?
Media: ofwel afhankelijk en zorgbehoevend, ofwel vitaal en actief.
Waar komt negatieve beeldvorming van ouderen vandaan?
1) Terror Management Theory = confrontatie met sterfelijkheid, angst voor de dood.
2) Social Identity Theory = jongeren nemen afstand van ouderen, omdat je je eigen
(leeftijds)groep als positiever beoordeelt.
3) Social Role Theory = sociale rol bepaalt de beeldvorming (bijv. stoppen met werken
leidt tot negatief beeld over ouderen)
Methodes veranderen beeldvorming ouderen
Interventie sluiten vooral aan bij ‘Social Identity Theory’ en ‘Social Role Theory’.
• Contact hypothese:
o Intergenerationeel contact (langdurig, direct, persoonlijk)
o Gespreksgroepen/coaching van ouderen zelf om zelfbeeld te versterken en
ouder worden te vergroten.
• Verandering van maatschappelijke positie en rollen die ouderen innemen
• Opzetten van nationale publiekscampagnes
Duurzaamheid van beeldvorming veranderen
Beeldvorming veranderen gaat heel langzaam, waarbij moet worden ingezet op verschillende
maatregelen, rekening houdend met diversiteit.
→ Doel: genuanceerder beeld en positievere waardering over ouderen en ouder worden.
,HC2: Emotionele veroudering
Stemmingsstoornissen (DSM5)
- Somber, neerslachtig:
o Depressieve stoornis
o Andere vormen (persisterende depressieve stoornis, beperkte depressieve
stoornis)
- Te druk of te vrolijk:
o Bipolaire stoornissen (manische depressie)
- Overige stemmingsstoornissen:
o Door medisch probleem of door middelen (gebruik/onthouding)
Depressie bij ouderen
DSM5-criteria depressieve stoornis
Aanwezigheid min. 5 symptomen voor >2 weken:
o Sombere stemming
o Vermindering interesse/plezier
o Gewichtsverlies/-toename
o Slapeloosheid/veel slapen
o Psychomotore remming/agitatie
o Moeheid/energieverlies
o Gevoel waardeloosheid/schuld
o Verminderde concentratie/besluiteloosheid
o Gedachten aan de dood/suïcide
...met lijdensdruk en/of sociaal disfunctioneren
Ernstige depressieve stoornis
o Met vitale kenmerken
o Dagschommeling (’s avonds beter dan ’s morgens)
o Vroeg ontwaken (5-6 uur ’s morgens)
o Remming/agitatie (motoriek, spreken, denken)
o Gewichtsverlies
o Met psychotische kenmerken
o Wanen (/hallucinaties) passend bij de stemming (negatief gekleurd)
Klinisch beeld: wisselende kernsymptomen
• ‘Klassieke’ depressie
o Anhedonie
o Schuldgevoelens
o Gewichtsverlies
o Vroeg wakker, dagschommeling
o Doodsgedachten
• ‘Atypische’ depressie
o Reactieve stemming
o Gewichtstoename
o Meer slapen, moeheid
o Gevoelig voor afwijzing
, Cijfers: depressie bij ouderen
2% Depressieve stoornis
16% Depressieve klachten
1:2 Mannen : vrouwen
→ Hogere prevalentie in verpleeghuis
Presentatie
o Meer angstklachten: lijkt op nervositeit
o Meer lichamelijke klachten: lijkt op lichamelijke ziekte
o Ook meer somatische comorbiditeit
o Bijkomende cognitieve klachten: onderscheid met dementie
→ Schrijf depressieve symptomen niet te snel toe aan leeftijd of lichamelijke gezondheid.
Diagnose (?)
o Screening
o Vragenlijst
o Scale
Risicofactoren:
o Belasting/stress (life event, medicatie, somatische aandoening, etc.)
o Kwetsbaarheid/weerbaarheid (geslacht, jeugd, persoonlijkheid, steun, etc.)
Depressie vs. rouw/dementie (verschillen)
→ Symptomen kunnen dus overlappen met rouw en dementie
Behandeling
Voor de start
o Voorlichting
o Betrekking van partner
o Contact met medepatiënten/lotgenoten
Fasen van behandeling
Twee-fasenmodel:
1. Symptoombestrijding
o Altijd: gesprekscontact, begeleiding, praktische steun
o Lichte/matige depressie: leefstijladviezen, bewegen, cursus In de put uit de
put, Mindfulness, Tai Chi, Probleemoplossende therapie (PST)
o Matig/ernstige depressie:
▪ Biologisch, volgens protocol: antidepressieve medicatie, ECT
▪ Psychotherapie: Interpersoonlijke Therapie (IPT), CGT (anders leren
denken)
2. Indien mogelijk meer structurele veranderingen
o Verdere stabilisatie: gesprekken, begeleiding, psychotherapie
o Terugvalpreventie: cursus gericht op coping/ontspanning, voortzetten
medicatie.
