METHODOLOGIE VAN DE
SOCIALE WETENSCHAPPEN
Tweede semester 2019-2020
Prof. Henk Roose
,HOOFDSTUK 1 : WAAROM SOCIAALWETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK?
Citaat : ‘What is the most essential method in the field of social sciences? Honesty’
o Boek van Andreski uit 1972 : noemt de sociale wetenschappen een soort
tovenarij, ze publiceren betekenisloze en weinig vernieuwende inzichten aan de
hand van complex jargon en statistiek
o Doel handboek : de tovenarij voorbij, aantonen dat sociale
wetenschapsbeoefening wel relevant, theoretisch en technisch goed uitgevoerd
wordt
1. Inleiding
Sociaalwetenschappelijk onderzoek : overal in het dagelijks leven, niet enkel een
monopolie van professoren en studenten aan universiteit
o Onderzoek vergt wel grondige kennis en beheersing van methodologische
spelregels, kunnen toepassen van wetenschappelijke principes (die
onafhankelijk van onderzoeker zijn)
o Doel : leveren van geldige en betrouwbare kennis
Methodologie = verwijst naar de wijze waarop het hele proces van
wetenschapsbeoefening functioneert en houdt dus niet alleen de kennis en
beheersing van methoden en technieken in
Institutionele inbedding : ook van groot belang, wijze van organisatie en
financiering bepaald voor een deel de wetenschappelijke output mee
Doelstellingen handboek :
- Kennismaken met fundamenten en basisprocedures- of types wat is
wetenschappelijk aan wetenschap?
- Discussies binnen sociaalwetenschappelijk veld kunnen volgen en evalueren
van studies
- Kritisch omgaan met wetenschappelijke resultaten : in massamedia + in
wetenschappelijke publicaties
- Vocabularium aanreiken
2. Enkele voorbeelden
De opwarming van de aarde
- Twee manieren om het op te lossen
o Oorzaken direct aanpakken
o Gevolgen inperken
- Twee bekende werken
o An inconvenient truth = negatief : door CO2 uitstoot zal aarde
opwarmen en zeespiegel stijgen met menselijke drama’s als gevolg
o The great global warming swindle = positief : twijfel over bevindingen
+ rol van de mens bij de klimaatverandering
, Stijging van temperatuur zorgt voor stijging van CO2, niet
omgekeerd
Rol van de mens slechts van marginaal belang
Wetenschappers die kritiek uiten op eerste werk, worden
volgens hen systematisch genegeerd
o Beide gebaseerd op wetenschappelijk bewijsmateriaal, maar toch verschillend :
leidt wetenschap wel tot ware kennis over de wereld? Wat maakt wetenschap
tot wetenschap (= demarcatieprincipe)?
War against the crime in New York
- Rapport van Time Magazine, 1990 : veel criminaliteit in New York als
grootstad = ‘the rotting of the big apple’
o Burgemeester Giuliani + commissaris Bratton willen dit probleem verhelpen aan
de hand van ‘Broken Windows Theory’ (pg. 9) = fysieke verloedering van buurt
trekt potentiële criminelen aan + gebrek aan sociale normen : eerst beginnen
met kleine criminaliteit en onhoffelijk-heden aan te pakken
- Rapport van Time Magazine, 1996 : misdaadcijfers duidelijk gedaald, maar als
gevolg van beleid? principe van causaliteit
= drie voorwaarden nodig, en eigenlijk wordt door het beleid slechts 1 van de
drie voorwaarden vervuld
Botsende beschavingen
- Na Koude Oorlog : botsing van beschavingen, ‘Clash of Civilizations’ (1993)
zoals het werk van Samuel Huntington = niet economisch, maar wel culturele
breuklijnen
- Problemen met het werk : houdt niet voldoende rekening met specificiteit
van elk conflict wat zijn de mogelijkheden van gevalstudies, en langs de
andere kant vergelijkend onderzoek?
- Andere bedenkingen : kunnen we empirische werkelijkheid objectief
waarnemen? In welke mate spelen theoretische vooringenomenheden een
rol in studie van sociale werkelijkheid?
Polls bij verkiezingen
- Verkiezingen = verkiezingspolls en peilingen winnaars aanbidden deze,
verliezers zeggen dat deze te verwaarlozen zijn
- Vragen bij de case
o Wat met non-respons?
o Wat is de vraagverwoording en antwoordopties?
o Wat met betrouwbaarheidsintervallen en foutenmarges?
o Welk soort steekproef is dit? Toevalsteekproef?
, De wetenschapper als bokser
- Situatie : socioloog Loïc Wacquant wil één van de meest arme en
achtergestelde zwarte buurten van Chicago bestuderen reist naar daar en
meld zich aan in plaatselijke boksclub als leerling
- Onderzoek = participerende observatie, bevindt zich dus in natuurlijke
leefmilieu van het onderzoeksubject
o Reden : geeft toegang tot moeilijk bestudeerbare populatie
o Onderdeel van kwalitatief onderzoek, zonder cijfermateriaal (HT 6)
Verband tussen gamen en agressie
= laatste 30 jaar enorme ontwikkeling, met echter virtuele werelden en ook
steeds realistischere weergave van geweld bezorgdheid van ouders omtrent
effect van gewelddadige games op gedrag van jongere
- Media-effectenonderzoek : wat zijn de effecten van kijken en praktiseren van
bepaalde media?
- Geen consensus over oorzaak-gevolg (twee voorbeelden pg. 21)
- Problemen bij studie
o Wat verstaan we onder gewelddadige games en agressie (+ hoe wordt
het gemeten)?
o Oorzaak-gevolg : misschien eerst agressie voor games te spelen? Of
andere motieven/redenen die een rol spelen voor het spelen?
o Geen rekening gehouden met eventuele intermediaire variabelen
o Populatiegeldigheid? Wordt vaak toegepast op eerstejaars
psychologiestudenten
o Op welke termijn worden de effecten gesitueerd?
o In hoeverre is laboratoriumonderzoek te veralgemenen naar het echte
leven? (= naturalistische geldigheid)
3. De wetenschappelijke aanpak
Wetenschap : een specifieke benadering
= wetenschappelijke inzichten zijn gebaseerd op het toepassen van regels en
procedures die de kwaliteit + waarheidsgehalte van die inzichten maximaliseren
o Ook gestuurd door onderliggende waarden en normen bv. intellectuele
eerlijkheid, persoonlijke integriteit, kritisch zin.. (voorbeeld Diederik Stapel,
ontslagen/ minder betrouwbaar gesteld wegens gebruiken van verzonnen data)
o Regels en procedures liggen niet volledig vast : voortdurend keuzes maken over
onderwerp, hoe data verzamelen…
o Zowel methodologie + methoden centraal
Methodologie ≠ methoden : specifieke technieken in onderzoek om data te
verzamelen, analyseren en rapporteren
o !!! Wetenschappelijke kennis niet waterdicht (vandaar ‘maximaliseren’), maar
dus ook zo bij natuurwetenschappen etc. !!!
SOCIALE WETENSCHAPPEN
Tweede semester 2019-2020
Prof. Henk Roose
,HOOFDSTUK 1 : WAAROM SOCIAALWETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK?
Citaat : ‘What is the most essential method in the field of social sciences? Honesty’
o Boek van Andreski uit 1972 : noemt de sociale wetenschappen een soort
tovenarij, ze publiceren betekenisloze en weinig vernieuwende inzichten aan de
hand van complex jargon en statistiek
o Doel handboek : de tovenarij voorbij, aantonen dat sociale
wetenschapsbeoefening wel relevant, theoretisch en technisch goed uitgevoerd
wordt
1. Inleiding
Sociaalwetenschappelijk onderzoek : overal in het dagelijks leven, niet enkel een
monopolie van professoren en studenten aan universiteit
o Onderzoek vergt wel grondige kennis en beheersing van methodologische
spelregels, kunnen toepassen van wetenschappelijke principes (die
onafhankelijk van onderzoeker zijn)
o Doel : leveren van geldige en betrouwbare kennis
Methodologie = verwijst naar de wijze waarop het hele proces van
wetenschapsbeoefening functioneert en houdt dus niet alleen de kennis en
beheersing van methoden en technieken in
Institutionele inbedding : ook van groot belang, wijze van organisatie en
financiering bepaald voor een deel de wetenschappelijke output mee
Doelstellingen handboek :
- Kennismaken met fundamenten en basisprocedures- of types wat is
wetenschappelijk aan wetenschap?
- Discussies binnen sociaalwetenschappelijk veld kunnen volgen en evalueren
van studies
- Kritisch omgaan met wetenschappelijke resultaten : in massamedia + in
wetenschappelijke publicaties
- Vocabularium aanreiken
2. Enkele voorbeelden
De opwarming van de aarde
- Twee manieren om het op te lossen
o Oorzaken direct aanpakken
o Gevolgen inperken
- Twee bekende werken
o An inconvenient truth = negatief : door CO2 uitstoot zal aarde
opwarmen en zeespiegel stijgen met menselijke drama’s als gevolg
o The great global warming swindle = positief : twijfel over bevindingen
+ rol van de mens bij de klimaatverandering
, Stijging van temperatuur zorgt voor stijging van CO2, niet
omgekeerd
Rol van de mens slechts van marginaal belang
Wetenschappers die kritiek uiten op eerste werk, worden
volgens hen systematisch genegeerd
o Beide gebaseerd op wetenschappelijk bewijsmateriaal, maar toch verschillend :
leidt wetenschap wel tot ware kennis over de wereld? Wat maakt wetenschap
tot wetenschap (= demarcatieprincipe)?
War against the crime in New York
- Rapport van Time Magazine, 1990 : veel criminaliteit in New York als
grootstad = ‘the rotting of the big apple’
o Burgemeester Giuliani + commissaris Bratton willen dit probleem verhelpen aan
de hand van ‘Broken Windows Theory’ (pg. 9) = fysieke verloedering van buurt
trekt potentiële criminelen aan + gebrek aan sociale normen : eerst beginnen
met kleine criminaliteit en onhoffelijk-heden aan te pakken
- Rapport van Time Magazine, 1996 : misdaadcijfers duidelijk gedaald, maar als
gevolg van beleid? principe van causaliteit
= drie voorwaarden nodig, en eigenlijk wordt door het beleid slechts 1 van de
drie voorwaarden vervuld
Botsende beschavingen
- Na Koude Oorlog : botsing van beschavingen, ‘Clash of Civilizations’ (1993)
zoals het werk van Samuel Huntington = niet economisch, maar wel culturele
breuklijnen
- Problemen met het werk : houdt niet voldoende rekening met specificiteit
van elk conflict wat zijn de mogelijkheden van gevalstudies, en langs de
andere kant vergelijkend onderzoek?
- Andere bedenkingen : kunnen we empirische werkelijkheid objectief
waarnemen? In welke mate spelen theoretische vooringenomenheden een
rol in studie van sociale werkelijkheid?
Polls bij verkiezingen
- Verkiezingen = verkiezingspolls en peilingen winnaars aanbidden deze,
verliezers zeggen dat deze te verwaarlozen zijn
- Vragen bij de case
o Wat met non-respons?
o Wat is de vraagverwoording en antwoordopties?
o Wat met betrouwbaarheidsintervallen en foutenmarges?
o Welk soort steekproef is dit? Toevalsteekproef?
, De wetenschapper als bokser
- Situatie : socioloog Loïc Wacquant wil één van de meest arme en
achtergestelde zwarte buurten van Chicago bestuderen reist naar daar en
meld zich aan in plaatselijke boksclub als leerling
- Onderzoek = participerende observatie, bevindt zich dus in natuurlijke
leefmilieu van het onderzoeksubject
o Reden : geeft toegang tot moeilijk bestudeerbare populatie
o Onderdeel van kwalitatief onderzoek, zonder cijfermateriaal (HT 6)
Verband tussen gamen en agressie
= laatste 30 jaar enorme ontwikkeling, met echter virtuele werelden en ook
steeds realistischere weergave van geweld bezorgdheid van ouders omtrent
effect van gewelddadige games op gedrag van jongere
- Media-effectenonderzoek : wat zijn de effecten van kijken en praktiseren van
bepaalde media?
- Geen consensus over oorzaak-gevolg (twee voorbeelden pg. 21)
- Problemen bij studie
o Wat verstaan we onder gewelddadige games en agressie (+ hoe wordt
het gemeten)?
o Oorzaak-gevolg : misschien eerst agressie voor games te spelen? Of
andere motieven/redenen die een rol spelen voor het spelen?
o Geen rekening gehouden met eventuele intermediaire variabelen
o Populatiegeldigheid? Wordt vaak toegepast op eerstejaars
psychologiestudenten
o Op welke termijn worden de effecten gesitueerd?
o In hoeverre is laboratoriumonderzoek te veralgemenen naar het echte
leven? (= naturalistische geldigheid)
3. De wetenschappelijke aanpak
Wetenschap : een specifieke benadering
= wetenschappelijke inzichten zijn gebaseerd op het toepassen van regels en
procedures die de kwaliteit + waarheidsgehalte van die inzichten maximaliseren
o Ook gestuurd door onderliggende waarden en normen bv. intellectuele
eerlijkheid, persoonlijke integriteit, kritisch zin.. (voorbeeld Diederik Stapel,
ontslagen/ minder betrouwbaar gesteld wegens gebruiken van verzonnen data)
o Regels en procedures liggen niet volledig vast : voortdurend keuzes maken over
onderwerp, hoe data verzamelen…
o Zowel methodologie + methoden centraal
Methodologie ≠ methoden : specifieke technieken in onderzoek om data te
verzamelen, analyseren en rapporteren
o !!! Wetenschappelijke kennis niet waterdicht (vandaar ‘maximaliseren’), maar
dus ook zo bij natuurwetenschappen etc. !!!
