Periode oudheid en middeleeuwen
Hoorcollege 1, week 1
Robert Fruin (1823-1899) = grondlegger van de wetenschappelijke geschiedschrijving in Nederland.
- Natonale geschiedschrijving.
- Hij promoote de natonale identteit.
- Eerste historicus in Nederland.
o Historische realiteit -> door bronnen.
- 1860: instelling leerstoel Vaderlandse geschiedenis in Leiden.
Henri Pirenne: Histoire de Belgique (1900-1932).
Pieter Geyl: De geschiedenis van de Nederlandse stam (1930-1959).
- Nederland verbonden.
Alle sprekende gebieden.
Johan Huizinga: De Nederlandse beschaving in de 17 de eeuw (1941).
Jan en Annie Romein: De lage landen bij de zee (1934).
- wat is typisch Nederlands?
Voor tweede wereldoorlog nadruk op identteit en natonaliteit.
Na WOII dit minder.
Plakkaat van Verlatnghe:
- Filips II wordt afgezet.
o Onafankelijkheidsverklaring opgesteld door staten-generaal.
Republiek was uitkomst niet het doel, het doel was een nieuwe vorst aanstellen.
(Pronkstuk van Nederland?).
Wat is eigen aan Nederlandse geschiedenis?
- Landschap
o Strijd tegen water.
Waterbeheersing.
- Verstedelijking (burgerlijke, politeke cultuur).
- Insttutes (poldermodel).
Geen vaderland maar Nederland.
Prehistorie indeling:
- Oude steentjddpaleolithicum (2,5 miljoen jaar geleden tot 8800 v.chr.).
- Middensteentjddmesolithicum (8800 tot 4900 v.chr).
- Nieuwe steentjddneolithicum (4900 tot 2000 v.chr).
- Bronstjd (2000 tot 800 v.chr).
- Ijzertjd (800 tot ca. 50 v.chr.).
Prehistorie:
Jagers-verzamelaars, eerste boeren.
- Tussen 8000-3500 v.chr. toename van ca. 1000 tot 10.000 inwoners.
, - Ca. 5500 v.chri. -> van mobiele groepen jagers en verzamelaars naar kleine, sedentaire
boerengemeenschappen.
- Vanaf 4000 tot 2800 v.chr. -> trechterbekercultuur -> bouw van hunebedden (3400 v.chr.) ->
bescheiden sociale straticate.
- Brons- en ijzertjd -> groei van ca. 10.000 inwoners naar 100.000 inwoners -> verdere
ontwikkeling landbouw -> verspreiding Hallstat-dla Tène cultuur uit midden-Europa.
14.000 v.chr. einde ijstjd -> weer menselijke bewoning mogelijk.
Overgang jagers & verzamelaars naar landbouw door culturele ontwikkeling.
Hunebedden 3400 v.chr. -> kenmerkt sociale straticate.
Gebied tot de rivieren (zuidelijke Nederlanden).
- Keltsche cultuurd taal.
Noordelijke Nederlanden -> is het gebied boven de rivieren:
- Germaanse talend cultuur.
Geen duidelijke sociale straticate, want men was in het neolithicum redelijk gelijk aan elkaar door toen
al strijd tegen water en landschap van Nederland.
Trechterbekercultuur = vernoemd naar de trechterbeker, kenmerkend voor Nederland zijn de
hunebedden.
Hallstat-dla Tène cultuur = voorlopers van de Keltsche stammen. De la Tène cultuur bouwt verder op de
Hallstat cultuur en kenmerkend is het ijzerbewerking van de la Tène.
Oudheid:
Vestging Romeinse gezag:
- Oorlogen van Julius Ceasar in Gallië (58-51 v.chr.).
o 57 v.chr. Julius Ceasar naar Gallië.
Eerste geschreven bron over Nederland.
- Inlijving Gallië onder Augustus (12 v.chr.).
- Mislukte expedites om Germanië te veroveren.
- De rijn als versterkte rijksgrens (limes) en alliantes met volken ten Noorden van de Rijn.
o Bouw van fortend legerkampen (castella) en steden (vici) in o.a. Katwijk en Nijmegen.
- Relateve stabiliteit tot halverwege de 3 de eeuw.
Bewoners van ‘de Nederlanden’:
- Ijzertjd -> Keltsche (Zuiden) en Germaanse talen (Noorden).
- Vanaf 475 v.chr. verspreiding van de La Tène cultuur.
o Nederland als grensgebied.
o Overgang van Gallo-Romeinse cultuur.
- Romeinse namen voor volkeren ten tjde van Ceasar: menapiërs, Eburonen, Tencteren, Usipeten.
- Namen ten tjde van Augustus: Friezen, Bataven, Chauken en Cananefaten.
- Opstand van de Bataven onder leiding van Julius Civilis in 69-70 n.chr.
- Vanaf 270 n.chr. invallen nieuwe groependmigrates vinden plaats -> Franken en Saksen.
Romeinse invloeden:
- Steden en limes -> militaire, economische en bestuurlijke functes.
, - Economie -> handel over rivieren en Noordzee.
o Aanleg van villae (landbouwcomplexen).
- Verschriftelijking en communicate -> verspreiding Latjn.
- Religie -> tempels voor Romeinse en inheemse goden (syncretsme).
Romanisering beperkt zich tot het rivierengebied, omdat de Germanen het noorden in handen hadden.
Germanisering vindt plaats door invallen van Germaanse volkeren.
Etnogenese = vorming en verandering van sociale groepen (volken).
Romeinse erfenis in de late oudheid:
- Nederland als rand van het rijk -> limes als grenzen en contactzones.
- Verspreiding van het christendom -> relatef laat en rudimentair.
- Militaire druk, Franken Saksen en Friezen.
- Interne uitholling, van de militaire en bestuurlijke organisate -> bufergroepen of foederate.
- Einde Romeins overwicht in de 4de eeuw -> slag bij Mainz was het eindpunt.
Belgen waren dapper door ontbreken van handel.
Waren een beetje achtergebleven -> volgens Ceasar.
In de zuidelijke Nederlanden vindt een overgang van de La Tenecultuur naar de Gallo-Romeinse cultuur
plaats.
In tjden van Augustus komen meer nieuwe groepen die genoemd worden in bronnen voor:
- Friezen, Bataven, Cananefaten en Chauken.
Veel conficten tussen romeinen en Nederlandse groepen.
- Julius Civilus komt in opstand 69-70 v.chr.
o Dit uiteindelijk neergeslagen en daarna werd de Pax Romana (betekent Romeinse vrede)
opgesteld.
Er was nu vrede in het Romeinse rijk.
Door Romeinen vond er een verspreiding van Latjn plaats.
Dit is de belangrijkste communicate taal.
Ook overname van Romeinse goden in veroverde gebieden -> versmeltng van religie.
o Domburg (Zeeland) -> Romeinse tempel van godin Nehalennia.
Limes zijn geen harde grenzen maar zijn contactzones tussen Romeinen en Germaanse stammen.
Christendom verspreidt zich langzaam.
Slag bij Mainz (406 n.chr.) -> einde Romeins overwicht.
Vierde eeuw is een tjd van bloei -> de eerste bisschop wordt benoemd.
Vroege middeleeuwen
Bewoning en bewoners in de 5de eeuw:
- Friezen (langs de kust tot Zwin).
- Saksen (van Noordzee gebied tot Engeland).
- Franken (van Doornik naar Gallië).
de
5 eeuw: migrate & kleine socialed politeke verbanden.
- Merovingen (500-750) aan de macht.
, - Karolingen (750-900) aan de macht.
Friezen -> waren nooit onder Romeins gezag gebracht.
Hadden een duidelijke interne machtsstructuur:
Koningen en hertogen.
o Geven van giften is belangrijk.
Nieuwe elites 5de eeuw, uitwisseling van giften hield sociale relates in stand.
o Dorestadt belangrijke handelscentrum.
o Noordzeecultuur (gedeelde taal, objecten en sociale praktjken).
Deze cultuur onder Saksen en Friezen ook al waren het verschillende volken.
o Lang verzet tegen de Franken.
500-900 Merovingen (Franken):
- Clovis (511) -> gedoopt als katholiek in 508.
- Dagobert (625-639) probeert Friese gebieden onder Frankisch gezag te krijgen.
- Hofmeier Pepijn III verslaat de Friese koning Redboud bij Dorestadt (690).
- Karel Martel verslaat Friezen bij Boorne in 734.
751 -> Karolingische dynaste -> Pepijn de Korte.
- Onderwerping van de Saksen (772-802).
- Uniformering Karolingische bestuur.
- Opvolgingscrisis na dood Karel de Grote (768-814).
o Verdrag van Verdun (843), Meerssen (870) en van Ribemont (880) -> uiteenvallen van
het Frankische rijk.
Karel de Grote gebruikt Nijmegen (was een palts) als uitvalbasis om tegen anderen te vechten.
9de eeuw invallen van de Vikingend Noormannen.
- Rooftochten, handel en vestgden zich soms ook (kolonisate).
o Waren op zoektocht naar nieuwe landbouw grond, omdat hun populate groeide.
- Waren niet zo barbaars en wreed als de christenen beschreven (Monniken beschreven dit).
- Legden defensieve structuren aan:
o Ringwalburgen = beschermplaatsen om te schuilen voor aanvallen van Vikingen.
o Leen geven van gebieden aan Vikingen.
Functonarissen hebben de gouwen onder hun controle en weten hun macht uit te breiden en worden zo
aristocraten -> dit gebeurde onder de Karolingen.
Een gouw is een deel van een Frankische provincie die weer onderverdeeld is in kwarteren.
Frankische Nederlanden:
Karolingische bestuur en rechtspraak.
- Vorstelijk hof trok van palts naar palts.
- Regionaal: gouwen, rechtbank en schepenen -> berechtng volgens eigen gewoonte recht.
Vrije inwoners van Frankische Nederland:
Waren verplicht belastng te betalen en militaire diensten te leveren.
Band tussen leenmannen en leenheren -> vazal band tussen koning en aristocraten -> met uitzondering
van de Friese gebieden.
Dit staat los van het hofstelsel.
Hoorcollege 1, week 1
Robert Fruin (1823-1899) = grondlegger van de wetenschappelijke geschiedschrijving in Nederland.
- Natonale geschiedschrijving.
- Hij promoote de natonale identteit.
- Eerste historicus in Nederland.
o Historische realiteit -> door bronnen.
- 1860: instelling leerstoel Vaderlandse geschiedenis in Leiden.
Henri Pirenne: Histoire de Belgique (1900-1932).
Pieter Geyl: De geschiedenis van de Nederlandse stam (1930-1959).
- Nederland verbonden.
Alle sprekende gebieden.
Johan Huizinga: De Nederlandse beschaving in de 17 de eeuw (1941).
Jan en Annie Romein: De lage landen bij de zee (1934).
- wat is typisch Nederlands?
Voor tweede wereldoorlog nadruk op identteit en natonaliteit.
Na WOII dit minder.
Plakkaat van Verlatnghe:
- Filips II wordt afgezet.
o Onafankelijkheidsverklaring opgesteld door staten-generaal.
Republiek was uitkomst niet het doel, het doel was een nieuwe vorst aanstellen.
(Pronkstuk van Nederland?).
Wat is eigen aan Nederlandse geschiedenis?
- Landschap
o Strijd tegen water.
Waterbeheersing.
- Verstedelijking (burgerlijke, politeke cultuur).
- Insttutes (poldermodel).
Geen vaderland maar Nederland.
Prehistorie indeling:
- Oude steentjddpaleolithicum (2,5 miljoen jaar geleden tot 8800 v.chr.).
- Middensteentjddmesolithicum (8800 tot 4900 v.chr).
- Nieuwe steentjddneolithicum (4900 tot 2000 v.chr).
- Bronstjd (2000 tot 800 v.chr).
- Ijzertjd (800 tot ca. 50 v.chr.).
Prehistorie:
Jagers-verzamelaars, eerste boeren.
- Tussen 8000-3500 v.chr. toename van ca. 1000 tot 10.000 inwoners.
, - Ca. 5500 v.chri. -> van mobiele groepen jagers en verzamelaars naar kleine, sedentaire
boerengemeenschappen.
- Vanaf 4000 tot 2800 v.chr. -> trechterbekercultuur -> bouw van hunebedden (3400 v.chr.) ->
bescheiden sociale straticate.
- Brons- en ijzertjd -> groei van ca. 10.000 inwoners naar 100.000 inwoners -> verdere
ontwikkeling landbouw -> verspreiding Hallstat-dla Tène cultuur uit midden-Europa.
14.000 v.chr. einde ijstjd -> weer menselijke bewoning mogelijk.
Overgang jagers & verzamelaars naar landbouw door culturele ontwikkeling.
Hunebedden 3400 v.chr. -> kenmerkt sociale straticate.
Gebied tot de rivieren (zuidelijke Nederlanden).
- Keltsche cultuurd taal.
Noordelijke Nederlanden -> is het gebied boven de rivieren:
- Germaanse talend cultuur.
Geen duidelijke sociale straticate, want men was in het neolithicum redelijk gelijk aan elkaar door toen
al strijd tegen water en landschap van Nederland.
Trechterbekercultuur = vernoemd naar de trechterbeker, kenmerkend voor Nederland zijn de
hunebedden.
Hallstat-dla Tène cultuur = voorlopers van de Keltsche stammen. De la Tène cultuur bouwt verder op de
Hallstat cultuur en kenmerkend is het ijzerbewerking van de la Tène.
Oudheid:
Vestging Romeinse gezag:
- Oorlogen van Julius Ceasar in Gallië (58-51 v.chr.).
o 57 v.chr. Julius Ceasar naar Gallië.
Eerste geschreven bron over Nederland.
- Inlijving Gallië onder Augustus (12 v.chr.).
- Mislukte expedites om Germanië te veroveren.
- De rijn als versterkte rijksgrens (limes) en alliantes met volken ten Noorden van de Rijn.
o Bouw van fortend legerkampen (castella) en steden (vici) in o.a. Katwijk en Nijmegen.
- Relateve stabiliteit tot halverwege de 3 de eeuw.
Bewoners van ‘de Nederlanden’:
- Ijzertjd -> Keltsche (Zuiden) en Germaanse talen (Noorden).
- Vanaf 475 v.chr. verspreiding van de La Tène cultuur.
o Nederland als grensgebied.
o Overgang van Gallo-Romeinse cultuur.
- Romeinse namen voor volkeren ten tjde van Ceasar: menapiërs, Eburonen, Tencteren, Usipeten.
- Namen ten tjde van Augustus: Friezen, Bataven, Chauken en Cananefaten.
- Opstand van de Bataven onder leiding van Julius Civilis in 69-70 n.chr.
- Vanaf 270 n.chr. invallen nieuwe groependmigrates vinden plaats -> Franken en Saksen.
Romeinse invloeden:
- Steden en limes -> militaire, economische en bestuurlijke functes.
, - Economie -> handel over rivieren en Noordzee.
o Aanleg van villae (landbouwcomplexen).
- Verschriftelijking en communicate -> verspreiding Latjn.
- Religie -> tempels voor Romeinse en inheemse goden (syncretsme).
Romanisering beperkt zich tot het rivierengebied, omdat de Germanen het noorden in handen hadden.
Germanisering vindt plaats door invallen van Germaanse volkeren.
Etnogenese = vorming en verandering van sociale groepen (volken).
Romeinse erfenis in de late oudheid:
- Nederland als rand van het rijk -> limes als grenzen en contactzones.
- Verspreiding van het christendom -> relatef laat en rudimentair.
- Militaire druk, Franken Saksen en Friezen.
- Interne uitholling, van de militaire en bestuurlijke organisate -> bufergroepen of foederate.
- Einde Romeins overwicht in de 4de eeuw -> slag bij Mainz was het eindpunt.
Belgen waren dapper door ontbreken van handel.
Waren een beetje achtergebleven -> volgens Ceasar.
In de zuidelijke Nederlanden vindt een overgang van de La Tenecultuur naar de Gallo-Romeinse cultuur
plaats.
In tjden van Augustus komen meer nieuwe groepen die genoemd worden in bronnen voor:
- Friezen, Bataven, Cananefaten en Chauken.
Veel conficten tussen romeinen en Nederlandse groepen.
- Julius Civilus komt in opstand 69-70 v.chr.
o Dit uiteindelijk neergeslagen en daarna werd de Pax Romana (betekent Romeinse vrede)
opgesteld.
Er was nu vrede in het Romeinse rijk.
Door Romeinen vond er een verspreiding van Latjn plaats.
Dit is de belangrijkste communicate taal.
Ook overname van Romeinse goden in veroverde gebieden -> versmeltng van religie.
o Domburg (Zeeland) -> Romeinse tempel van godin Nehalennia.
Limes zijn geen harde grenzen maar zijn contactzones tussen Romeinen en Germaanse stammen.
Christendom verspreidt zich langzaam.
Slag bij Mainz (406 n.chr.) -> einde Romeins overwicht.
Vierde eeuw is een tjd van bloei -> de eerste bisschop wordt benoemd.
Vroege middeleeuwen
Bewoning en bewoners in de 5de eeuw:
- Friezen (langs de kust tot Zwin).
- Saksen (van Noordzee gebied tot Engeland).
- Franken (van Doornik naar Gallië).
de
5 eeuw: migrate & kleine socialed politeke verbanden.
- Merovingen (500-750) aan de macht.
, - Karolingen (750-900) aan de macht.
Friezen -> waren nooit onder Romeins gezag gebracht.
Hadden een duidelijke interne machtsstructuur:
Koningen en hertogen.
o Geven van giften is belangrijk.
Nieuwe elites 5de eeuw, uitwisseling van giften hield sociale relates in stand.
o Dorestadt belangrijke handelscentrum.
o Noordzeecultuur (gedeelde taal, objecten en sociale praktjken).
Deze cultuur onder Saksen en Friezen ook al waren het verschillende volken.
o Lang verzet tegen de Franken.
500-900 Merovingen (Franken):
- Clovis (511) -> gedoopt als katholiek in 508.
- Dagobert (625-639) probeert Friese gebieden onder Frankisch gezag te krijgen.
- Hofmeier Pepijn III verslaat de Friese koning Redboud bij Dorestadt (690).
- Karel Martel verslaat Friezen bij Boorne in 734.
751 -> Karolingische dynaste -> Pepijn de Korte.
- Onderwerping van de Saksen (772-802).
- Uniformering Karolingische bestuur.
- Opvolgingscrisis na dood Karel de Grote (768-814).
o Verdrag van Verdun (843), Meerssen (870) en van Ribemont (880) -> uiteenvallen van
het Frankische rijk.
Karel de Grote gebruikt Nijmegen (was een palts) als uitvalbasis om tegen anderen te vechten.
9de eeuw invallen van de Vikingend Noormannen.
- Rooftochten, handel en vestgden zich soms ook (kolonisate).
o Waren op zoektocht naar nieuwe landbouw grond, omdat hun populate groeide.
- Waren niet zo barbaars en wreed als de christenen beschreven (Monniken beschreven dit).
- Legden defensieve structuren aan:
o Ringwalburgen = beschermplaatsen om te schuilen voor aanvallen van Vikingen.
o Leen geven van gebieden aan Vikingen.
Functonarissen hebben de gouwen onder hun controle en weten hun macht uit te breiden en worden zo
aristocraten -> dit gebeurde onder de Karolingen.
Een gouw is een deel van een Frankische provincie die weer onderverdeeld is in kwarteren.
Frankische Nederlanden:
Karolingische bestuur en rechtspraak.
- Vorstelijk hof trok van palts naar palts.
- Regionaal: gouwen, rechtbank en schepenen -> berechtng volgens eigen gewoonte recht.
Vrije inwoners van Frankische Nederland:
Waren verplicht belastng te betalen en militaire diensten te leveren.
Band tussen leenmannen en leenheren -> vazal band tussen koning en aristocraten -> met uitzondering
van de Friese gebieden.
Dit staat los van het hofstelsel.
