Duurzaam renoveren
Inhoud
Les 1 – Inleiding................................................................................................................................................................. 2
Les 1 – Plan van aanpak .................................................................................................................................................... 4
Les 2 – Selectief slopen & asbest ...................................................................................................................................... 6
Les 3 – Stut- en schoringswerken .................................................................................................................................... 13
Les 4 – Maken van openingen ......................................................................................................................................... 21
Les 5 – Aanpassen ........................................................................................................................................................... 23
Les 6 – Bestaande structuur herstellen ........................................................................................................................... 27
Les 7 – Gevelrenovatie- en restauratie ........................................................................................................................... 34
Les 8 – Na-isoleren wanden ............................................................................................................................................ 40
Les 9 – Na-isoleren daken, vloeren en schrijnwerk......................................................................................................... 45
Les 10 – Brandveiligheid.................................................................................................................................................. 50
Les 11 – Speciale technieken........................................................................................................................................... 54
1
,Les 1 – Inleiding
Definities
- Renovatie:
Herstellen of wanneer nodig gedeeltelijk vernieuwen van een bestaand pand, waardoor het weer bruikbaar
wordt naar de dan geldende maatstaven en normen.
- Restauratie:
Herstellen in de vroegere staat. Wanneer er geen rekening wordt gehouden met de oorspronkelijke context
spreken we over renovatie, niet over restauratie.
- Faalkosten:
Zijn kosten die gemaakt zijn die eigenlijk niet gemaakt hadden moeten worden. Bv. muur die gemetst is en
nadien terug moet afgebroken worden en op een andere plaats gezet moet worden (+/- 11% in de bouw).
- IER – Ingrijpende energetische renovatie:
Dit is een renovatie waarbij minstens de opwekkers om een specifiek binnenklimaat te realiseren (bv.
verwarming, koeling,…) volledig worden vervangen én minstens 75% van de bestaande en nieuwe
scheidingsconstructies die het beschermd volume omhullen en die grenzen aan de buitenomgeving worden
geïsoleerd.
Waarom renoveren?
- Beter comfort;
- Beter voor gezondheid;
- Financieel;
- Beter voor het milieu
Klimaat vs milieu?
- Klimaat: Opwarming van de aarde o.i.v. broeikasgassen → Is vooral energie gerelateerd
- Milieu: Afval, vervuiling, overbevissing,… → Is ruimer dan klimaat
Broeikasgassen?
- Zijn gassen die in de atmosfeer van de aarde met het vormogen om warmtestraling te absorberen en geleidelijk
in alle richtingen weer af te geven. Hierdoor verhogen ze, en houden ze de evenwichtstemperatuur in stand
( =broeikaseffect).
- Voorbeelden: waterdamp, koolstofdioxide, methaan, lachgas, ozon,…
- Freon?
o Zal vroeger in koelkasten en warmtepompen
o Is in de nieuwe toestellen verboden om nog te gebruiken
o Ook andere koelgassen vormen problemen
Asbest in gebouwen
- Gebouwen voor 2000 bevatten vaak asbest → bouwdatum van gebouwen vaak terug te vinden in de liften
Vorig gebruik: stallen?
- Wanneer het gebouw vroeger diende als stal zullen er vaak nitraten aanwezig zijn in de muren.
- Nitraten in de muren = miserie → nitraten zullen ervoor zorgen dat nieuw pleisterwerk zal loskomen van de
muren
REI-classificatie
De brandweerstand van constructie-elementen wordt aangegeven met de Europese REI-classificatie. Drie elementen
spelen hierbij een rol:
- R (Resistance) → Draagvermogen behouden, de weerstand of de stabiliteit van de onderdelen
- E (Etachnéité) → Vlamdichtheid (dus vooral scheidende functie)
- I (Inertie) → Thermische isolatiecapaciteit (dur vooral scheidende functie)
(Deze waarden worden op basis van testresultaten uitgedrukt in minuten bv. 15, 20, 30, 45, 60, 90,…)
Staal kan minder goed tegen brand dan beton. Bij 600°C is staal maar half zo sterk meer. Bij beton is het vooral de
betondek die de sterkte zal bepalen
2
,Doelstellingen energieprestatieregelgeving voor nieuwbouw en renovatie
- Verbouwingen waarvoor een stedenbouwkundige vergunning of melding vereist is, moeten in Vlaanderen
voldoen aan de EPB-eisen. (EPB = Energieprestatie en binnenklimaat)
- Uitzonderingen:
o Renovaties van beschermde monumenten en gebouwen in een beschermd landschap, stads- of
dorpszicht
o Renovaties van gebouwen vastgesteld in de inventaris van bouwkundig erfgoed
Methodes voor duurzaamheidsbeoordeling
- BREEAM
- LEED
- WELL
- GRO (handleiding voor duurzaam bouwen en ontwerpen)
- ESG
Nakijken van elektrische installaties
- Kijk altijd het keuringsverslag na
- Zijn er inbreuken, mag de installatie gebruikt worden, is er een eendraadschema aanwezig…
- Elektriciteit vernieuwen = Grondige renovatie
Energetische analyse → Blowerdoortest doen samen met infraroodtest
Luchtlek
Luchtlek
toevoer van Afvoer van lucht
lucht
Case 1: Er wordt met de Case 2: Er wordt met de
blowerdoortest lucht toegevoegd. blowerdoortest lucht afgevoerd. Het
Het gebouw komt dus in overdruk. gebouw komt dus in onderdruk.
Resultaat? We kijken rechts Resultaat: We kijken rechts
bovenaan in het gebouw met de bovenaan in het gebouw met de
infraroodcamera naar het luchtlek. infraroodcamera naar het luchtlek.
De kleur die we nu zien is rood. De kleur die we nu zien is blauw.
Waarom? De warme binnenlucht Waarom? De koude buitenlucht
van het gebouw wordt via het wordt via het luchtlek naar binnen
luchtlek naar buiten gezogen gezogen aangezien het gebouw in
aangezien het gebouw in overdruk onderdruk staat.
staat.
3
, Les 1 – Plan van aanpak
Stap 1: Analyse van de huidige toestand → Opdeling in 3 delen
a) Bouwtechnische diagnose → 9 punten
1) Stabiliteit
▪ Schadebeelden ( zijn er scheuren, betonrot, aantastingen,…)
▪ Type funderingen (funderingen op staal, radier (= algemene plaat), palen, putten,…)
▪ Mogelijke overlasten op de vloeren (hoeveel kg/m² mag ik op de vloer plaatsen?
▪ Afmetingen van de draagstructuur (stramien kolommen, beschikbare hoogtes,…)
2) Wind- en waterdichting (van daken, gevels, buitenschrijnwerk)
3) Vocht (zijn er natte muren, schimmels, loskomende verf, kapotte afvoeren,…)
4) Isolatie (komt aan bod bij de energetische diagnose)
5) Technische installaties (HVAC, elektriciteit, liften, sanitair, data,…)
6) Schadelijke stoffen (Asbest, freon, grondvervuiling,…)
7) Akoestiek (Is er akoestische isolatie, ruimtelijke akoestiek,…)
8) Brandveiligheid
▪ Zijn er evacuatiewegen
▪ REI gebruikte materialen
▪ Is er brandcompartimentering
▪ Brandbestrijding (actieve en passieve elementen)
9) Vorig gebruik van de ruimtes (bv. zijn het geen stallen geweest,…)
b) Energetische diagnose
- Vergaar info van bewoners, asbuiltplannen, schadebeelden,…
- Maak berekeningen (bv. EPC)
- Doe metingen, destructief onderzoek, blowerdoortest + infraroodtest
c) Randvoorwaarde project
- Stedenbouw & erfgoed
- Mogelijkheden en beperkingen (daglicht, oriëntatie, buren, taluds, omgeving,…)
- Eisenpakket van de gebruikers (wat zijn de verwachtingen over het gebouw)
Stap 2: Ontwerp van een renovatiestrategie
- Na de analyse van het gebouw
- Beslissing: gaan we renoveren / (integraal) slopen / stopzetting van het project
- Een optimum bepalen in energie-ambitie
- Gaan we de uitvoering faseren in deelprojecten of niet?
(renoveren en 1 fase is de efficiëntste manier, faseringen bemoeilijken het bouwproces)
- Duurzaamheidsbeoordeling maken
- Planning van haalbaarheidsstudie tot afgewerkt en in gebruik
De fases die elk project dienen te doorlopen
o Initiatief en haalbaarheden
o Scope of works bepalen
o Schetsontwerp maken
o Voorontwerp maken
o Ontwerp + bouwaanvraag indienen
o Aanbesteding en contractvormign
o Uitvoering
o Gebruik van het gebouw
1: Optimum bepalen in de energie-ambitie. Te veel investeren geeft
een lager rendement
4
Inhoud
Les 1 – Inleiding................................................................................................................................................................. 2
Les 1 – Plan van aanpak .................................................................................................................................................... 4
Les 2 – Selectief slopen & asbest ...................................................................................................................................... 6
Les 3 – Stut- en schoringswerken .................................................................................................................................... 13
Les 4 – Maken van openingen ......................................................................................................................................... 21
Les 5 – Aanpassen ........................................................................................................................................................... 23
Les 6 – Bestaande structuur herstellen ........................................................................................................................... 27
Les 7 – Gevelrenovatie- en restauratie ........................................................................................................................... 34
Les 8 – Na-isoleren wanden ............................................................................................................................................ 40
Les 9 – Na-isoleren daken, vloeren en schrijnwerk......................................................................................................... 45
Les 10 – Brandveiligheid.................................................................................................................................................. 50
Les 11 – Speciale technieken........................................................................................................................................... 54
1
,Les 1 – Inleiding
Definities
- Renovatie:
Herstellen of wanneer nodig gedeeltelijk vernieuwen van een bestaand pand, waardoor het weer bruikbaar
wordt naar de dan geldende maatstaven en normen.
- Restauratie:
Herstellen in de vroegere staat. Wanneer er geen rekening wordt gehouden met de oorspronkelijke context
spreken we over renovatie, niet over restauratie.
- Faalkosten:
Zijn kosten die gemaakt zijn die eigenlijk niet gemaakt hadden moeten worden. Bv. muur die gemetst is en
nadien terug moet afgebroken worden en op een andere plaats gezet moet worden (+/- 11% in de bouw).
- IER – Ingrijpende energetische renovatie:
Dit is een renovatie waarbij minstens de opwekkers om een specifiek binnenklimaat te realiseren (bv.
verwarming, koeling,…) volledig worden vervangen én minstens 75% van de bestaande en nieuwe
scheidingsconstructies die het beschermd volume omhullen en die grenzen aan de buitenomgeving worden
geïsoleerd.
Waarom renoveren?
- Beter comfort;
- Beter voor gezondheid;
- Financieel;
- Beter voor het milieu
Klimaat vs milieu?
- Klimaat: Opwarming van de aarde o.i.v. broeikasgassen → Is vooral energie gerelateerd
- Milieu: Afval, vervuiling, overbevissing,… → Is ruimer dan klimaat
Broeikasgassen?
- Zijn gassen die in de atmosfeer van de aarde met het vormogen om warmtestraling te absorberen en geleidelijk
in alle richtingen weer af te geven. Hierdoor verhogen ze, en houden ze de evenwichtstemperatuur in stand
( =broeikaseffect).
- Voorbeelden: waterdamp, koolstofdioxide, methaan, lachgas, ozon,…
- Freon?
o Zal vroeger in koelkasten en warmtepompen
o Is in de nieuwe toestellen verboden om nog te gebruiken
o Ook andere koelgassen vormen problemen
Asbest in gebouwen
- Gebouwen voor 2000 bevatten vaak asbest → bouwdatum van gebouwen vaak terug te vinden in de liften
Vorig gebruik: stallen?
- Wanneer het gebouw vroeger diende als stal zullen er vaak nitraten aanwezig zijn in de muren.
- Nitraten in de muren = miserie → nitraten zullen ervoor zorgen dat nieuw pleisterwerk zal loskomen van de
muren
REI-classificatie
De brandweerstand van constructie-elementen wordt aangegeven met de Europese REI-classificatie. Drie elementen
spelen hierbij een rol:
- R (Resistance) → Draagvermogen behouden, de weerstand of de stabiliteit van de onderdelen
- E (Etachnéité) → Vlamdichtheid (dus vooral scheidende functie)
- I (Inertie) → Thermische isolatiecapaciteit (dur vooral scheidende functie)
(Deze waarden worden op basis van testresultaten uitgedrukt in minuten bv. 15, 20, 30, 45, 60, 90,…)
Staal kan minder goed tegen brand dan beton. Bij 600°C is staal maar half zo sterk meer. Bij beton is het vooral de
betondek die de sterkte zal bepalen
2
,Doelstellingen energieprestatieregelgeving voor nieuwbouw en renovatie
- Verbouwingen waarvoor een stedenbouwkundige vergunning of melding vereist is, moeten in Vlaanderen
voldoen aan de EPB-eisen. (EPB = Energieprestatie en binnenklimaat)
- Uitzonderingen:
o Renovaties van beschermde monumenten en gebouwen in een beschermd landschap, stads- of
dorpszicht
o Renovaties van gebouwen vastgesteld in de inventaris van bouwkundig erfgoed
Methodes voor duurzaamheidsbeoordeling
- BREEAM
- LEED
- WELL
- GRO (handleiding voor duurzaam bouwen en ontwerpen)
- ESG
Nakijken van elektrische installaties
- Kijk altijd het keuringsverslag na
- Zijn er inbreuken, mag de installatie gebruikt worden, is er een eendraadschema aanwezig…
- Elektriciteit vernieuwen = Grondige renovatie
Energetische analyse → Blowerdoortest doen samen met infraroodtest
Luchtlek
Luchtlek
toevoer van Afvoer van lucht
lucht
Case 1: Er wordt met de Case 2: Er wordt met de
blowerdoortest lucht toegevoegd. blowerdoortest lucht afgevoerd. Het
Het gebouw komt dus in overdruk. gebouw komt dus in onderdruk.
Resultaat? We kijken rechts Resultaat: We kijken rechts
bovenaan in het gebouw met de bovenaan in het gebouw met de
infraroodcamera naar het luchtlek. infraroodcamera naar het luchtlek.
De kleur die we nu zien is rood. De kleur die we nu zien is blauw.
Waarom? De warme binnenlucht Waarom? De koude buitenlucht
van het gebouw wordt via het wordt via het luchtlek naar binnen
luchtlek naar buiten gezogen gezogen aangezien het gebouw in
aangezien het gebouw in overdruk onderdruk staat.
staat.
3
, Les 1 – Plan van aanpak
Stap 1: Analyse van de huidige toestand → Opdeling in 3 delen
a) Bouwtechnische diagnose → 9 punten
1) Stabiliteit
▪ Schadebeelden ( zijn er scheuren, betonrot, aantastingen,…)
▪ Type funderingen (funderingen op staal, radier (= algemene plaat), palen, putten,…)
▪ Mogelijke overlasten op de vloeren (hoeveel kg/m² mag ik op de vloer plaatsen?
▪ Afmetingen van de draagstructuur (stramien kolommen, beschikbare hoogtes,…)
2) Wind- en waterdichting (van daken, gevels, buitenschrijnwerk)
3) Vocht (zijn er natte muren, schimmels, loskomende verf, kapotte afvoeren,…)
4) Isolatie (komt aan bod bij de energetische diagnose)
5) Technische installaties (HVAC, elektriciteit, liften, sanitair, data,…)
6) Schadelijke stoffen (Asbest, freon, grondvervuiling,…)
7) Akoestiek (Is er akoestische isolatie, ruimtelijke akoestiek,…)
8) Brandveiligheid
▪ Zijn er evacuatiewegen
▪ REI gebruikte materialen
▪ Is er brandcompartimentering
▪ Brandbestrijding (actieve en passieve elementen)
9) Vorig gebruik van de ruimtes (bv. zijn het geen stallen geweest,…)
b) Energetische diagnose
- Vergaar info van bewoners, asbuiltplannen, schadebeelden,…
- Maak berekeningen (bv. EPC)
- Doe metingen, destructief onderzoek, blowerdoortest + infraroodtest
c) Randvoorwaarde project
- Stedenbouw & erfgoed
- Mogelijkheden en beperkingen (daglicht, oriëntatie, buren, taluds, omgeving,…)
- Eisenpakket van de gebruikers (wat zijn de verwachtingen over het gebouw)
Stap 2: Ontwerp van een renovatiestrategie
- Na de analyse van het gebouw
- Beslissing: gaan we renoveren / (integraal) slopen / stopzetting van het project
- Een optimum bepalen in energie-ambitie
- Gaan we de uitvoering faseren in deelprojecten of niet?
(renoveren en 1 fase is de efficiëntste manier, faseringen bemoeilijken het bouwproces)
- Duurzaamheidsbeoordeling maken
- Planning van haalbaarheidsstudie tot afgewerkt en in gebruik
De fases die elk project dienen te doorlopen
o Initiatief en haalbaarheden
o Scope of works bepalen
o Schetsontwerp maken
o Voorontwerp maken
o Ontwerp + bouwaanvraag indienen
o Aanbesteding en contractvormign
o Uitvoering
o Gebruik van het gebouw
1: Optimum bepalen in de energie-ambitie. Te veel investeren geeft
een lager rendement
4
