didactiek rooms-katholieke godsdienst
Hoofdstuk 3: het belang van rituelen
1. inleiding
● rituelen zijn handelingen die bij speciale gebeurtenissen in het leven verricht worden
● het ritueel is een belangrijk onderdeel van het opvoeden tot religieuze gevoeligheid
● herhalend karakter → biedt een gevoel van veiligheid
● een van de rollen als LK is ‘sfeerbeheer’. Het belang van de sfeer en inrichting in je klas is
belangrijk. Je vertoeft vele uren in je klaslokaal met de kinderen. Het gevoel van herkenning,
structuur, voorspelbaarheid en verrassing versterkt de band met je ‘klas’. Het is dus
belangrijk na te denken over de inrichting, materiaalkeuze, klasschikking, planten,... Dit
zowel voor de vaste elementen als de veranderlijke. Sfeer kan je ook scheppen met muziek, je
stem, specifieke attributen of net door een verplaatsing te maken naar buiten. Hierdoor heb
je invloed op je leer- en leefklimaat.
● rituelen zorgen voor
○ overgang, gevoelense, identiteit, thuisgevoel en ontmoeting
3 bestanddelen van een ritueel
● symbolen: symbool is meerzinnig, heeft een brugfunctie → gewone voorwerpen krijgen
bijzondere betekenis
○ kan wijzen naar een diepere werkelijkheid, die niet direct zichtbaar is, maar heel
aanwezig is
○ kan wijzen naar een goddelijke werkelijkheid, een goddelijke werkelijkheid
● symboolhandelingen: de handeling zelf is geladen met een betekenis
○ bloemen leggen bij een graf
● symbooltaal: woorden die gebruikt worden als symbolische expressie
○ vader, moeder, licht zijn meerduidig
1
, 2. rituelen en riten geven kleur aan het dagelijkse leven
● structuur in het leven gaat gepaard met een uitvoerig ritueel: tanden poetsen, verhaaltje
voorlezen, kusje, knuffels… → kinderen hebben dit graag
● bepaalde handelingen kunnen riten worden als zij een betekenis buiten zichzelf krijgen en
zich onderscheiden van een gewone handeling en zijn een beeld van de waarden in die
belangrijk zijn in de gemeenschap
3. drie groepen van rituelen
syllabus:
● crisisrituelen: situaties die oncontroleerbaar zijn waarin een mens machteloos is → rituelen
helpen om deze gebeurtenissen te verwerken
○ kaars aansteken, stille tocht houden, samenkomen…
● cyclische rituelen: rituelen die betrekking hebben op de seizoenen en om rituelen die gericht
zijn op een herdenking
○ begin en einde van seizoenen (seizoen), kerkelijke feestdagen (herdenking),
Kerstmis, Pasen en Pinksteren (beide)
● overgangsrituelen: rituelen die te maken hebben met de overgang van de ene levensfase naar
de anderen
○ geboorte van een kind, begin schoolperiode, huwelijk
extra soorten rituelen uit Pwp
● reinigingsrituelen: oude, slechte energie opruimen om ‘schoon’ verder te kunnen
● verbindingsritueel: de betrokkenheid vergroten, waardoor mensen meer voor elkaar over
hebben en zich meer inspannen om iets te laten lukken
● herdenkingsritueel: persoon, periode, relatie of gebeurtenis herdenken → kijken naar het
verleden en jezelf de kans geven om die emoties te herbeleven en denken wat je hieruit kan
meenemen
● bezinnigsritueel: even tijd nemen voor jezelf, je denkt na hoe je eigenlijk voelt over iets
● opladingsritueel: dit kan je helpen om je energie en inspiratie weer aan te vullen
○ carnaval, weekendtradities
2
, de zeven sacramenten = rituelen binnen de rooms-katholieke kerk
● het doopsel
● het vormsel
● de heilige communie, de eucharistie
● de biecht of het sacrament van de verzoening
● de ziekenzalving
● de priesterwijding
● het huwelijk
4. functies van rituelen
1. verspringing van het perspectief
● in rituelen gebruiken we symbolen zodanig dat het perspectief verspringt
● ook in geladen handeling verspringt het perspectief
● bv. een stille mars
○ er wordt niet gestapt om ergens te komen, het gaat niet doelmatig handelen, het
accent verschuift in de richting van het symbolische
● bv. kaarslicht bij Maria
○ dit is meer dan gwn een kaarslichtje branden, het betekent bv denken aan iemand
die in nood is en bidden dat hij geloof zou bewaren in God
2. rituelen vragen om herhaling
3. de ontlastende functie van rituelen
● rituelen helpen mensen op een nieuwe en andere wijze met zichzelf, met anderen en met
God om te gaan
● kunnen belangrijke stap voorwaarts zetten bij overgangsrituelen, kunnen hun verdriet plaats
geven bij crisisrituelen of een belangrijke gebeurtenis herdenken bij herdenkingsrituelen…
4. gemeenschapsdimensie
● rituelen hebben een sociale functie: verstreken verbondenheid tussen alle betrokkenen en
gemeenschapsgevoel
5. morele dimensie
● rituele handelingen zijn niet vrijblijvend: nadien moet je ook je inzetten voor het ritueel
○ bv. deelnemers aan een Goede Vrijdagtocht worden verwacht nadien ook werkelijk
zich in te zetten voor een rechtvaardigere wereld
3
Hoofdstuk 3: het belang van rituelen
1. inleiding
● rituelen zijn handelingen die bij speciale gebeurtenissen in het leven verricht worden
● het ritueel is een belangrijk onderdeel van het opvoeden tot religieuze gevoeligheid
● herhalend karakter → biedt een gevoel van veiligheid
● een van de rollen als LK is ‘sfeerbeheer’. Het belang van de sfeer en inrichting in je klas is
belangrijk. Je vertoeft vele uren in je klaslokaal met de kinderen. Het gevoel van herkenning,
structuur, voorspelbaarheid en verrassing versterkt de band met je ‘klas’. Het is dus
belangrijk na te denken over de inrichting, materiaalkeuze, klasschikking, planten,... Dit
zowel voor de vaste elementen als de veranderlijke. Sfeer kan je ook scheppen met muziek, je
stem, specifieke attributen of net door een verplaatsing te maken naar buiten. Hierdoor heb
je invloed op je leer- en leefklimaat.
● rituelen zorgen voor
○ overgang, gevoelense, identiteit, thuisgevoel en ontmoeting
3 bestanddelen van een ritueel
● symbolen: symbool is meerzinnig, heeft een brugfunctie → gewone voorwerpen krijgen
bijzondere betekenis
○ kan wijzen naar een diepere werkelijkheid, die niet direct zichtbaar is, maar heel
aanwezig is
○ kan wijzen naar een goddelijke werkelijkheid, een goddelijke werkelijkheid
● symboolhandelingen: de handeling zelf is geladen met een betekenis
○ bloemen leggen bij een graf
● symbooltaal: woorden die gebruikt worden als symbolische expressie
○ vader, moeder, licht zijn meerduidig
1
, 2. rituelen en riten geven kleur aan het dagelijkse leven
● structuur in het leven gaat gepaard met een uitvoerig ritueel: tanden poetsen, verhaaltje
voorlezen, kusje, knuffels… → kinderen hebben dit graag
● bepaalde handelingen kunnen riten worden als zij een betekenis buiten zichzelf krijgen en
zich onderscheiden van een gewone handeling en zijn een beeld van de waarden in die
belangrijk zijn in de gemeenschap
3. drie groepen van rituelen
syllabus:
● crisisrituelen: situaties die oncontroleerbaar zijn waarin een mens machteloos is → rituelen
helpen om deze gebeurtenissen te verwerken
○ kaars aansteken, stille tocht houden, samenkomen…
● cyclische rituelen: rituelen die betrekking hebben op de seizoenen en om rituelen die gericht
zijn op een herdenking
○ begin en einde van seizoenen (seizoen), kerkelijke feestdagen (herdenking),
Kerstmis, Pasen en Pinksteren (beide)
● overgangsrituelen: rituelen die te maken hebben met de overgang van de ene levensfase naar
de anderen
○ geboorte van een kind, begin schoolperiode, huwelijk
extra soorten rituelen uit Pwp
● reinigingsrituelen: oude, slechte energie opruimen om ‘schoon’ verder te kunnen
● verbindingsritueel: de betrokkenheid vergroten, waardoor mensen meer voor elkaar over
hebben en zich meer inspannen om iets te laten lukken
● herdenkingsritueel: persoon, periode, relatie of gebeurtenis herdenken → kijken naar het
verleden en jezelf de kans geven om die emoties te herbeleven en denken wat je hieruit kan
meenemen
● bezinnigsritueel: even tijd nemen voor jezelf, je denkt na hoe je eigenlijk voelt over iets
● opladingsritueel: dit kan je helpen om je energie en inspiratie weer aan te vullen
○ carnaval, weekendtradities
2
, de zeven sacramenten = rituelen binnen de rooms-katholieke kerk
● het doopsel
● het vormsel
● de heilige communie, de eucharistie
● de biecht of het sacrament van de verzoening
● de ziekenzalving
● de priesterwijding
● het huwelijk
4. functies van rituelen
1. verspringing van het perspectief
● in rituelen gebruiken we symbolen zodanig dat het perspectief verspringt
● ook in geladen handeling verspringt het perspectief
● bv. een stille mars
○ er wordt niet gestapt om ergens te komen, het gaat niet doelmatig handelen, het
accent verschuift in de richting van het symbolische
● bv. kaarslicht bij Maria
○ dit is meer dan gwn een kaarslichtje branden, het betekent bv denken aan iemand
die in nood is en bidden dat hij geloof zou bewaren in God
2. rituelen vragen om herhaling
3. de ontlastende functie van rituelen
● rituelen helpen mensen op een nieuwe en andere wijze met zichzelf, met anderen en met
God om te gaan
● kunnen belangrijke stap voorwaarts zetten bij overgangsrituelen, kunnen hun verdriet plaats
geven bij crisisrituelen of een belangrijke gebeurtenis herdenken bij herdenkingsrituelen…
4. gemeenschapsdimensie
● rituelen hebben een sociale functie: verstreken verbondenheid tussen alle betrokkenen en
gemeenschapsgevoel
5. morele dimensie
● rituele handelingen zijn niet vrijblijvend: nadien moet je ook je inzetten voor het ritueel
○ bv. deelnemers aan een Goede Vrijdagtocht worden verwacht nadien ook werkelijk
zich in te zetten voor een rechtvaardigere wereld
3
