MODULE 3 – DE MAATSCHAPPELIJKE ROL EN BETEKENIS VAN ONDERWIJS:
BENADERINGEN EN TOETSSTENEN
Wat in het onderwijs gebeurt, heeft in eerste instantie een impact op de leerlingen. Het
onderwijs wil het leren van leerlingen mogelijk maken. Maar dat onderwijs maakt ook deel uit
van een samenleving, waar er wederzijdse invloeden zijn.
Een samenleving heeft bv. verwachtingen tegenover het onderwijs; naar de doelen van dat
onderwijs, maar ook naar hoe leren concreet gestalte moet krijgen. Ook maatschappelijke
tendensen kunnen subtiel de school binnenkomen, zoals visies op taal, cultuur, nieuwe
technologieën. Of groepen in de samenleving willen greep krijgen op het onderwijs.
Deze invloeden kan ook omgekeerd werken, het onderwijs kan zich tot doel stellen de huidige
samenleving te veranderen, of juist in stand willen houden en beschermen.
Het doel is om theoretische woordenschat aan te bieden om de complexiteit van die
wederzijdse invloeden te leren zien en te bestuderen.
In de literatuur zijn er verschillende theoretische benaderingen te onderscheiden die het
complexe samenspel tussen onderwijs en samenleving bestuderen, nl.
- Functionele-sociologische benadering
- Sociaal-economische benadering
- Culturele-sociologische benadering
- Conflict-sociologische benadering
- Schoolpedagogische benadering
Deze benaderingen bestuderen elk op een andere manier de relatie onderwijs-samenleving,
ze plaatsen elk andere aspecten op de voorgrond. Bij elke benadering focussen we ons op een
aantal vragen:
Wat is de opvatting over onderwijs? (visie)
Wat is de opvatting over de relatie onderwijs-samenleving? (Maatschappelijke rol
van onderwijs, en de maatschappelijke betekenis voor de samenleving)
Wat is de opvatting over het curriculum?
Wat is de opvatting over de leerkracht?
We dienen de normativiteit te bekijken, waar we externe benaderingen hebben zoals
functioneel-sociologisch/sociaal-economisch/ cultureel-sociologisch en kritische-sociologisch
benadering hebben. De finaliteit van de inzet van onderwijs is van buitenaf: de normatieve
inzet wordt bepaald buiten het onderwijs, nl. vanuit de samenleving. De enige interne
1
,benadering, nl. schoolpedagogische benadering gaat ervan uit dat schools leren bepaalde
eigenschappen heeft die verbonden zijn met een interne, eigen finaliteit en inzet.
Benadering 1: functioneel-sociologische benadering
- Focus op aspecten van het menselijke samenleven (hoe komt maatschappelijke orde aan
bod?)
- Bestuderen van de betekenis van onderwijs in en voor dat samenleven
Men hanteert als eerste benadering een functionalistische invalshoek: nl. de maatschappelijke
rol van onderwijs wordt bekeken vanuit functies die onderwijs heeft voor het maatschappelijk
leven. Durkheim is hier één van de grondleggers van. Onderwijs wordt veelal gezien als een
georganiseerde en geprofessionaliseerde socialisatie. In het onderwijs gaat het om een
doelgerichte, systematisch georganiseerde en door beroepskrachten uitgevoerde overdracht
van cultuuraspecten die een deelname aan het maatschappelijk leven moeten garanderen
(socialisatie)
Volgens Durkheim heeft het onderwijs 2 functies:
Het bijbrengen van een zekere geestelijke en lichamelijke ingesteldheid die de
maatschappij onontbeerlijk acht voor ieder van haar leden
Het bijbrengen van die geestelijke en lichamelijke eigenschappen die de specifieke
sociale groep (klasse, familie) eveneens als noodzakelijk beschouwt voor degenen
die deel uitmaken van deze groep
Dus socialisatie staat dus enerzijds ten dienste van de algemene cultuuroverdracht die
iedereen in staat stelt in ene maatschappij te leven, en anderzijds in teken van een specifieke
cultuuroverdracht in functie van het deel uitmaken van een bepaalde groep in die ruimere
samenleving.
Dus educatie is de invloed die uitgeoefend wordt door volwassen generaties op die generaties
die nog niet rijp zijn voor het maatschappelijk leven. Zij heeft als doel het kind bepaalde
lichamelijke, intellectuele en zedelijke eigenschappen bij te brengen die de politieke
maatschappij in haar geheel, en het speciale milieu van hem eisen.
2
, de functie van educatie is dus om bij de nieuwe generatie de vermogens en eigenschappen
te ontwikkelen die nodig zijn om de samenleving en specifieke groepen daarbinnen in stand te
houden.
De uitgesproken functionele uitwerking van deze sociologische benadering vinden we bij
Talcott Parsons. Het gaat volgens hem om positietoewijzing in een hiërarchische
samenleving, op basis van eigen verdiensten. In een klas dienen leerlingen los te komen van
de gehechtheid aan het gezin (emancipatie). Loskomen van het gezin betekent dat kinderen de
heersende maatschappelijke waarden en normen in zich opnemen (verinnerlijking). In een
klas wordt er om prestaties gevraagd, nl. differentiatie want onderscheidingen tussen
leerlingen op basis van prestatie en waardering. Dus jonge mensen worden geselecteerd en er
wordt hen een plaats in de maatschappij toegewezen (selectie-en allocatiefunctie).
Algemeen: via deze benadering bekijkt men hoe het onderwijs als socialisatieproces en -
instelling de maatschappelijke orde reproduceert. Dus onderwijs komt neer op een
georganiseerde vorm van leren, en leren betekent hier socialiseren. Dat wil zeggen: het
verwerven van specifieke eigenschappen zoals kennis, ingesteldheid, waarden en normen die
toelaten een plaats in te nemen in de bestaande sociale orde en daardoor die orde mee te
bestendigen.
In deze benadering moet het onderwijscurriculum een afspiegeling zijn van de waarden en
normen van de samenleving als geheel en van specifieke beroepen of groepen daarbinnen.
Deze waarden en normen kunnen betrekking hebben op specifieke kennisdomeinen of
houdingen die fundamentele aspecten van een samenleving of groep daarbinnen
weerspiegelen.
Onderwijs wordt hier gezien als een doelgericht georganiseerde vorm van educatie, waar
methoden en inhouden worden vastgelegd om socialisatie te realiseren. De leerkracht is in
deze benadering de professional die over een specifieke kennisbasis beschikt om deze
methodisch georganiseerde socialisatie te realiseren.
3
BENADERINGEN EN TOETSSTENEN
Wat in het onderwijs gebeurt, heeft in eerste instantie een impact op de leerlingen. Het
onderwijs wil het leren van leerlingen mogelijk maken. Maar dat onderwijs maakt ook deel uit
van een samenleving, waar er wederzijdse invloeden zijn.
Een samenleving heeft bv. verwachtingen tegenover het onderwijs; naar de doelen van dat
onderwijs, maar ook naar hoe leren concreet gestalte moet krijgen. Ook maatschappelijke
tendensen kunnen subtiel de school binnenkomen, zoals visies op taal, cultuur, nieuwe
technologieën. Of groepen in de samenleving willen greep krijgen op het onderwijs.
Deze invloeden kan ook omgekeerd werken, het onderwijs kan zich tot doel stellen de huidige
samenleving te veranderen, of juist in stand willen houden en beschermen.
Het doel is om theoretische woordenschat aan te bieden om de complexiteit van die
wederzijdse invloeden te leren zien en te bestuderen.
In de literatuur zijn er verschillende theoretische benaderingen te onderscheiden die het
complexe samenspel tussen onderwijs en samenleving bestuderen, nl.
- Functionele-sociologische benadering
- Sociaal-economische benadering
- Culturele-sociologische benadering
- Conflict-sociologische benadering
- Schoolpedagogische benadering
Deze benaderingen bestuderen elk op een andere manier de relatie onderwijs-samenleving,
ze plaatsen elk andere aspecten op de voorgrond. Bij elke benadering focussen we ons op een
aantal vragen:
Wat is de opvatting over onderwijs? (visie)
Wat is de opvatting over de relatie onderwijs-samenleving? (Maatschappelijke rol
van onderwijs, en de maatschappelijke betekenis voor de samenleving)
Wat is de opvatting over het curriculum?
Wat is de opvatting over de leerkracht?
We dienen de normativiteit te bekijken, waar we externe benaderingen hebben zoals
functioneel-sociologisch/sociaal-economisch/ cultureel-sociologisch en kritische-sociologisch
benadering hebben. De finaliteit van de inzet van onderwijs is van buitenaf: de normatieve
inzet wordt bepaald buiten het onderwijs, nl. vanuit de samenleving. De enige interne
1
,benadering, nl. schoolpedagogische benadering gaat ervan uit dat schools leren bepaalde
eigenschappen heeft die verbonden zijn met een interne, eigen finaliteit en inzet.
Benadering 1: functioneel-sociologische benadering
- Focus op aspecten van het menselijke samenleven (hoe komt maatschappelijke orde aan
bod?)
- Bestuderen van de betekenis van onderwijs in en voor dat samenleven
Men hanteert als eerste benadering een functionalistische invalshoek: nl. de maatschappelijke
rol van onderwijs wordt bekeken vanuit functies die onderwijs heeft voor het maatschappelijk
leven. Durkheim is hier één van de grondleggers van. Onderwijs wordt veelal gezien als een
georganiseerde en geprofessionaliseerde socialisatie. In het onderwijs gaat het om een
doelgerichte, systematisch georganiseerde en door beroepskrachten uitgevoerde overdracht
van cultuuraspecten die een deelname aan het maatschappelijk leven moeten garanderen
(socialisatie)
Volgens Durkheim heeft het onderwijs 2 functies:
Het bijbrengen van een zekere geestelijke en lichamelijke ingesteldheid die de
maatschappij onontbeerlijk acht voor ieder van haar leden
Het bijbrengen van die geestelijke en lichamelijke eigenschappen die de specifieke
sociale groep (klasse, familie) eveneens als noodzakelijk beschouwt voor degenen
die deel uitmaken van deze groep
Dus socialisatie staat dus enerzijds ten dienste van de algemene cultuuroverdracht die
iedereen in staat stelt in ene maatschappij te leven, en anderzijds in teken van een specifieke
cultuuroverdracht in functie van het deel uitmaken van een bepaalde groep in die ruimere
samenleving.
Dus educatie is de invloed die uitgeoefend wordt door volwassen generaties op die generaties
die nog niet rijp zijn voor het maatschappelijk leven. Zij heeft als doel het kind bepaalde
lichamelijke, intellectuele en zedelijke eigenschappen bij te brengen die de politieke
maatschappij in haar geheel, en het speciale milieu van hem eisen.
2
, de functie van educatie is dus om bij de nieuwe generatie de vermogens en eigenschappen
te ontwikkelen die nodig zijn om de samenleving en specifieke groepen daarbinnen in stand te
houden.
De uitgesproken functionele uitwerking van deze sociologische benadering vinden we bij
Talcott Parsons. Het gaat volgens hem om positietoewijzing in een hiërarchische
samenleving, op basis van eigen verdiensten. In een klas dienen leerlingen los te komen van
de gehechtheid aan het gezin (emancipatie). Loskomen van het gezin betekent dat kinderen de
heersende maatschappelijke waarden en normen in zich opnemen (verinnerlijking). In een
klas wordt er om prestaties gevraagd, nl. differentiatie want onderscheidingen tussen
leerlingen op basis van prestatie en waardering. Dus jonge mensen worden geselecteerd en er
wordt hen een plaats in de maatschappij toegewezen (selectie-en allocatiefunctie).
Algemeen: via deze benadering bekijkt men hoe het onderwijs als socialisatieproces en -
instelling de maatschappelijke orde reproduceert. Dus onderwijs komt neer op een
georganiseerde vorm van leren, en leren betekent hier socialiseren. Dat wil zeggen: het
verwerven van specifieke eigenschappen zoals kennis, ingesteldheid, waarden en normen die
toelaten een plaats in te nemen in de bestaande sociale orde en daardoor die orde mee te
bestendigen.
In deze benadering moet het onderwijscurriculum een afspiegeling zijn van de waarden en
normen van de samenleving als geheel en van specifieke beroepen of groepen daarbinnen.
Deze waarden en normen kunnen betrekking hebben op specifieke kennisdomeinen of
houdingen die fundamentele aspecten van een samenleving of groep daarbinnen
weerspiegelen.
Onderwijs wordt hier gezien als een doelgericht georganiseerde vorm van educatie, waar
methoden en inhouden worden vastgelegd om socialisatie te realiseren. De leerkracht is in
deze benadering de professional die over een specifieke kennisbasis beschikt om deze
methodisch georganiseerde socialisatie te realiseren.
3
