Jorgensen, D. (1989) Participant observation, Applied Social Research Series. Sage: Newsbury Park.
pp. 40 – 68 en 82 - 106 (52 blz.)
Deel 1: toegang krijgen tot een situatie
De keuze voor een setting hangt samen met het probleem of onderwerp wat je onderzoekt. Voor
sommige onderwerpen zijn er maar een beperkt aantal settingen mogelijk (denk aan tienermoeders
of drugsverslaving) en soms juist heel veel. Het is goed om zoveel mogelijk te weten te komen over
een setting voor je de keuze maakt voor één specifieke setting. Soms is de keuze voor een setting
gebaseerd op een kans, of bijvoorbeeld omdat de onderzoeker al in die setting werkzaam is. De
selectie van een setting hangt daarnaast af van: kan je toegang krijgen tot de setting, wat zijn de
mogelijkheden voor participerende rollen, geven deze rollen voldoende toegang tot het verschijnsel
wat je wilt onderzoeken. Je moet daarnaast ook rekening houden met je eigen gevoelens en
interesses: geen setting die je saai of bedreigend vindt.
De toegang tot een setting hangt af van een aantal kenmerken. Is de setting zichtbaar of onzichtbaar
voor algemeen publiek? Is de setting open of gesloten voor buitenstaanders? Kerken, scholen,
ziekenhuizen zijn zichtbaar. Sommige settingen zijn zichtbaar, maar niet observeerbaar. Drugsdealers
en verslaafden, prostituees, homo’s zijn zichtbaar als je weet waar je moet zoeken. Je kan via via
informatie krijgen of bijvoorbeeld door de politie of taxichauffeurs. Sommige settingen zijn compleet
onzichtbaar voor buitenstaanders: je kan alleen toegang krijgen door vertrouwen te winnen van een
insider zodat deze met je wil praten. Open of gesloten is iets anders dan zichtbaar of onzichtbaar en
heeft te maken met hoeveel onderhandeling er nodig is om er te mogen observeren. Observeren in
een park, op een strand en op straat is zowel zichtbaar als open.
Je hebt daarnaast ook onderscheid tussen frontstage (park of restaurant) en backstage (slaapkamer
of badkamer van een privé huis). De meeste settings zijn echter niet volledig zichtbaar en open en
ook niet volledig onzichtbaar en gesloten. Vaak zit het er tussen in.
De meeste settings zijn politiek, oftewel: ze bevatten machtsgebruik door mensen. Mensen worden
gerankt door waarden die bij hun posities horen. Mensen met meer prestige hebben meer macht en
vice versa. Wat opvallend is, is dat ook gender hier aan verbonden is. Vrouwen hebben een lagere
positie wat betreft observeren en zullen minder vaak toegang krijgen dan mannen. Men moet zich
hier bewust van zijn, ook van het feit dat je andere dingen kan observeren dan het andere geslacht.
Wat ook belangrijk is bij deze machtsspellen is dat je vaak toestemming nodig hebt van mensen met
macht en prestige. Het leven is politiek en gelaagd. Bovenstaande zaken hebben allemaal invloed op
het verkrijgen van toegang tot de settings die je wilt zien.
Strategieën om toegang te krijgen
Er zijn twee basis strategieën om toegang te krijgen tot settingen. Als de onderzoeker openlijk om
toestemming vraagt dan is de strategie ‘overt’. Deze directe aanpak heeft de voorkeur omdat er
minder ethische problemen zijn en omdat het minder moeilijk is dan de andere aanpak. Soms is het
niet mogelijk om op deze manier toegang te krijgen of is het niet mogelijk om het verschijnsel te zien
wat je wilt zien met de toegang die je krijgt. De andere strategie is ‘covert’: de onderzoeker neemt
een participerende rol aan zonder mensen te informeren dat hij aan het onderzoeken is.
Overt (openlijk) toegang is verkregen door toestemming van de hoogst mogelijke autoriteit door deze
te overtuigen dat de onderzoeker te vertrouwen is. Het onderzoeksvoorstel moet gepresenteerd
worden met daarin doelen, argumenten en het plan. Als de toegang geweigerd wordt is het ’t beste
om te kijken waarom, zodat je misschien je onderzoeksvoorstel kan aanpassen.
, Covert (verborgen) toegang wordt door sommige observanten gezien als onethisch en daarom
onacceptabel onder alle omstandigheden. Je bent immers niet eerlijk over je echte reden van
aanwezigheid in de setting. Soms is deze strategie echter wel nodig, bijvoorbeeld als het gaat om
criminele activiteiten. Deze kan je niet op een andere manier observeren.
Je kan niet alles observeren dus je moet een sampling doen: theoretical or judgmental sampling,
vormen van nonprabability sampling. Denk bijvoorbeeld aan snowball sampling: het idee waarbij je
via een fenomeen kan observeren waar het fenomeen nog meer plaatsvindt.
Samengevat: er zijn verschillende principes en strategieën om toegang te verkrijgen tot een setting
voor onderzoek. Wat geselecteerd wordt voor observatie hangt af van het onderzoeksonderwerp,
mogelijke situaties om te observeren, beschikbare tijd en geld, kansen en persoonlijke interesse.
Settings variëren van zichtbaar tot onzichtbaar, van frontstage tot backstage en van open tot
gesloten. Er kan overt en covert toegang zijn, wat te maken heeft met het krijgen van toestemming.
Deel 2: participeren in alledaagse levens
Waar de onderzoeker gepositioneerd is bepaalt wat er geobserveerd wordt. Iets ziet er vanaf een
grote afstand anders uit dan van dichtbij. Hoe dichterbij, hoe meer je ook kan ruiken en voelen. Naast
de fysieke locatie is ook de sociale locatie van groot belang: de verhoudingen met anderen bepaalt
wat observeerbaar is en wat de kansen zijn om iets te observeren. Er is geen perfecte of ideale locatie
om te observeren, de onderzoeker moet verschillende hoeken en perspectieven gebruiken. De
perfecte of juiste interpretatie bestaat ook niet: er zijn altijd conflicterende perspectieven.
De participerende rol kan weergegeven worden als complete buitenstaander tot complete insider en
alles daar tussenin. Afhankelijk van de mate waarin je insider bent kan je meer zien, horen, voelen,
ruiken of aanraken. Er kunnen in plaats daar van ook vier participant rollen onderscheiden worden:
1. Complete observant
2. Participerende observant
3. Observerende participant
4. Complete participant
Hoe meer je participeert, hoe minder je observeert en vice versa, omdat subjectieve betrokkenheid
wordt gezien als bedreiging voor objectiviteit. Echter, participatie reduceert de mogelijkheid van
inaccurate observatie, omdat de onderzoeker inzichten krijgen in wat mensen denken, doen en
voelen vanuit verschillende perspectieven.
Wanneer je als buitenstaander in een nieuwe setting komt is het goed meteen alles op te schrijven
wat je ziet: insiders zien dit inmiddels niet meer en na een tijd observeren zie jij het zelf ook niet
meer. Er zitten ook nadelen aan het feit dat je een buitenstaander bent: wantrouwen, vijandigheid,
nieuwsgierigheid, medelijden, vermijden. Mensen kunnen zich ook anders gaan gedragen dan
normaal. Echter, hoe langer je in een setting bent, hoe meer mensen daar gewend aan raken.
Het is bijna onmogelijk om niet betrokken te raken bij de activiteiten van insiders als je gedurende
langere tijd een participerende observatie doet. Men wil bijvoorbeeld advies hebben van jou als
expert op gebied van je onderzoek enzovoort. De meest effectieve buitenstaanders rol is wanneer het
gaat om een bijna publieke setting, zoals een park of een bar.
Participeren als insider vraagt een andere rol, afhankelijk van de setting. Een naaktstrand
onderzoeken betekent bijvoorbeeld dat je de kleren uit moet doen. Doordat je een natuurlijk
onderdeel van de setting wordt kan je observeren en eindeloos vragen stellen zonder dat mensen
argwaan krijgen. Waar je wel over na moet denken is of de rol niet in strijd is met wie jij bent als
persoon. Sommige mensen zijn heel goed in hun rol, anderen vinden het ongemakkelijk of
onnatuurlijk, wat kan resulteren en zelfconflicten, slechte roluitvoering of een slechte mogelijkheid
pp. 40 – 68 en 82 - 106 (52 blz.)
Deel 1: toegang krijgen tot een situatie
De keuze voor een setting hangt samen met het probleem of onderwerp wat je onderzoekt. Voor
sommige onderwerpen zijn er maar een beperkt aantal settingen mogelijk (denk aan tienermoeders
of drugsverslaving) en soms juist heel veel. Het is goed om zoveel mogelijk te weten te komen over
een setting voor je de keuze maakt voor één specifieke setting. Soms is de keuze voor een setting
gebaseerd op een kans, of bijvoorbeeld omdat de onderzoeker al in die setting werkzaam is. De
selectie van een setting hangt daarnaast af van: kan je toegang krijgen tot de setting, wat zijn de
mogelijkheden voor participerende rollen, geven deze rollen voldoende toegang tot het verschijnsel
wat je wilt onderzoeken. Je moet daarnaast ook rekening houden met je eigen gevoelens en
interesses: geen setting die je saai of bedreigend vindt.
De toegang tot een setting hangt af van een aantal kenmerken. Is de setting zichtbaar of onzichtbaar
voor algemeen publiek? Is de setting open of gesloten voor buitenstaanders? Kerken, scholen,
ziekenhuizen zijn zichtbaar. Sommige settingen zijn zichtbaar, maar niet observeerbaar. Drugsdealers
en verslaafden, prostituees, homo’s zijn zichtbaar als je weet waar je moet zoeken. Je kan via via
informatie krijgen of bijvoorbeeld door de politie of taxichauffeurs. Sommige settingen zijn compleet
onzichtbaar voor buitenstaanders: je kan alleen toegang krijgen door vertrouwen te winnen van een
insider zodat deze met je wil praten. Open of gesloten is iets anders dan zichtbaar of onzichtbaar en
heeft te maken met hoeveel onderhandeling er nodig is om er te mogen observeren. Observeren in
een park, op een strand en op straat is zowel zichtbaar als open.
Je hebt daarnaast ook onderscheid tussen frontstage (park of restaurant) en backstage (slaapkamer
of badkamer van een privé huis). De meeste settings zijn echter niet volledig zichtbaar en open en
ook niet volledig onzichtbaar en gesloten. Vaak zit het er tussen in.
De meeste settings zijn politiek, oftewel: ze bevatten machtsgebruik door mensen. Mensen worden
gerankt door waarden die bij hun posities horen. Mensen met meer prestige hebben meer macht en
vice versa. Wat opvallend is, is dat ook gender hier aan verbonden is. Vrouwen hebben een lagere
positie wat betreft observeren en zullen minder vaak toegang krijgen dan mannen. Men moet zich
hier bewust van zijn, ook van het feit dat je andere dingen kan observeren dan het andere geslacht.
Wat ook belangrijk is bij deze machtsspellen is dat je vaak toestemming nodig hebt van mensen met
macht en prestige. Het leven is politiek en gelaagd. Bovenstaande zaken hebben allemaal invloed op
het verkrijgen van toegang tot de settings die je wilt zien.
Strategieën om toegang te krijgen
Er zijn twee basis strategieën om toegang te krijgen tot settingen. Als de onderzoeker openlijk om
toestemming vraagt dan is de strategie ‘overt’. Deze directe aanpak heeft de voorkeur omdat er
minder ethische problemen zijn en omdat het minder moeilijk is dan de andere aanpak. Soms is het
niet mogelijk om op deze manier toegang te krijgen of is het niet mogelijk om het verschijnsel te zien
wat je wilt zien met de toegang die je krijgt. De andere strategie is ‘covert’: de onderzoeker neemt
een participerende rol aan zonder mensen te informeren dat hij aan het onderzoeken is.
Overt (openlijk) toegang is verkregen door toestemming van de hoogst mogelijke autoriteit door deze
te overtuigen dat de onderzoeker te vertrouwen is. Het onderzoeksvoorstel moet gepresenteerd
worden met daarin doelen, argumenten en het plan. Als de toegang geweigerd wordt is het ’t beste
om te kijken waarom, zodat je misschien je onderzoeksvoorstel kan aanpassen.
, Covert (verborgen) toegang wordt door sommige observanten gezien als onethisch en daarom
onacceptabel onder alle omstandigheden. Je bent immers niet eerlijk over je echte reden van
aanwezigheid in de setting. Soms is deze strategie echter wel nodig, bijvoorbeeld als het gaat om
criminele activiteiten. Deze kan je niet op een andere manier observeren.
Je kan niet alles observeren dus je moet een sampling doen: theoretical or judgmental sampling,
vormen van nonprabability sampling. Denk bijvoorbeeld aan snowball sampling: het idee waarbij je
via een fenomeen kan observeren waar het fenomeen nog meer plaatsvindt.
Samengevat: er zijn verschillende principes en strategieën om toegang te verkrijgen tot een setting
voor onderzoek. Wat geselecteerd wordt voor observatie hangt af van het onderzoeksonderwerp,
mogelijke situaties om te observeren, beschikbare tijd en geld, kansen en persoonlijke interesse.
Settings variëren van zichtbaar tot onzichtbaar, van frontstage tot backstage en van open tot
gesloten. Er kan overt en covert toegang zijn, wat te maken heeft met het krijgen van toestemming.
Deel 2: participeren in alledaagse levens
Waar de onderzoeker gepositioneerd is bepaalt wat er geobserveerd wordt. Iets ziet er vanaf een
grote afstand anders uit dan van dichtbij. Hoe dichterbij, hoe meer je ook kan ruiken en voelen. Naast
de fysieke locatie is ook de sociale locatie van groot belang: de verhoudingen met anderen bepaalt
wat observeerbaar is en wat de kansen zijn om iets te observeren. Er is geen perfecte of ideale locatie
om te observeren, de onderzoeker moet verschillende hoeken en perspectieven gebruiken. De
perfecte of juiste interpretatie bestaat ook niet: er zijn altijd conflicterende perspectieven.
De participerende rol kan weergegeven worden als complete buitenstaander tot complete insider en
alles daar tussenin. Afhankelijk van de mate waarin je insider bent kan je meer zien, horen, voelen,
ruiken of aanraken. Er kunnen in plaats daar van ook vier participant rollen onderscheiden worden:
1. Complete observant
2. Participerende observant
3. Observerende participant
4. Complete participant
Hoe meer je participeert, hoe minder je observeert en vice versa, omdat subjectieve betrokkenheid
wordt gezien als bedreiging voor objectiviteit. Echter, participatie reduceert de mogelijkheid van
inaccurate observatie, omdat de onderzoeker inzichten krijgen in wat mensen denken, doen en
voelen vanuit verschillende perspectieven.
Wanneer je als buitenstaander in een nieuwe setting komt is het goed meteen alles op te schrijven
wat je ziet: insiders zien dit inmiddels niet meer en na een tijd observeren zie jij het zelf ook niet
meer. Er zitten ook nadelen aan het feit dat je een buitenstaander bent: wantrouwen, vijandigheid,
nieuwsgierigheid, medelijden, vermijden. Mensen kunnen zich ook anders gaan gedragen dan
normaal. Echter, hoe langer je in een setting bent, hoe meer mensen daar gewend aan raken.
Het is bijna onmogelijk om niet betrokken te raken bij de activiteiten van insiders als je gedurende
langere tijd een participerende observatie doet. Men wil bijvoorbeeld advies hebben van jou als
expert op gebied van je onderzoek enzovoort. De meest effectieve buitenstaanders rol is wanneer het
gaat om een bijna publieke setting, zoals een park of een bar.
Participeren als insider vraagt een andere rol, afhankelijk van de setting. Een naaktstrand
onderzoeken betekent bijvoorbeeld dat je de kleren uit moet doen. Doordat je een natuurlijk
onderdeel van de setting wordt kan je observeren en eindeloos vragen stellen zonder dat mensen
argwaan krijgen. Waar je wel over na moet denken is of de rol niet in strijd is met wie jij bent als
persoon. Sommige mensen zijn heel goed in hun rol, anderen vinden het ongemakkelijk of
onnatuurlijk, wat kan resulteren en zelfconflicten, slechte roluitvoering of een slechte mogelijkheid
