hogeschooltaal samenvatting spelling algemeen

Spelling algemeen
hogeschooltaal
Samenstelling met tussenletter –n of –s 2

Los, aaneen of met een streepje 5

Hoofdletter of kleine letter 15

Klinkerbotsing 23

Afkortingen 29

Meervoud en bezitsvorm 32

Verkleinwoorden 36

Woordtekens 38




1

, SAMENSTELLING MET TUSSENLETTER -N OF -S

SAMENSTELLING MET TUSSENLETTER -N

Wat is een samenstelling?
Een woord + een
woord = samenstelling. Woorden kunnen aan elkaar vastgemaakt worden zodat er een
samengesteld woord ontstaat: een samenstelling. De woorden keuken en deur leveren de
samenstelling keukendeur op en bad en kamer en deur wordt badkamerdeur. Soms treedt in zo'n
samenstelling een tussenklank op: boek + wurm = boekenwurm en dorp + kern = dorpskern. De
toonloze tussenklank /e/ schrijf je soms als -en en bij andere woorden als -e.

kersenpit
kersenpitbakje
bruidsmeisje
mondbeschermer
wintertijd
stationshal

Hoofdregel bij samenstelling met tussenletter -n

In een samenstelling wordt een tussenklank /e/ met -n geschreven als het linkerdeel van de
samenstelling een zelfstandig naamwoord is dat een meervoud heeft op -en, maar geen meervoud
op -es.
notendop noot – noten
vrouwenvleugel vrouw – vrouwen
gebarentaal gebaar – gebaren
We voegen hier nog een ezelsbruggetje toe, waarmee je bijna alle woorden goed kunt schrijven:
Het eerste deel van een samenstelling krijgt een vorm die het ook krijgt als los woord.
hond + hok
Het eerste deel honde bestaat niet, dus hondenhok.

groente + boer
Het eerste deel groente bestaat wel, dus groenteboer.

In onderstaande gevallen gaat het ezelsbruggetje niet op. Hier geldt de hoofdregel. Er zijn namelijk
twee categorieën woorden die toch een -n krijgen, hoewel het eerste deel met een -e wel bestaat.

1. Zelfstandige naamwoorden die een persoon aanduiden en afgeleid zijn van een bijvoeglijk
naamwoord.
ziekenhuis
zieke bestaat. Het is een persoon en het is afgeleid van een bijvoeglijk naamwoord.
ziek - zieke
2. Woorden die eindigen op -e en die geen meervoud op -s hebben.
klassenstrijd
klasse eindigt op -e. klasses bestaat niet.

Uitzonderingen op de hoofdregel
Uitzonderingsregel 1
We schrijven geen tussen -n in de woorden Koninginnefeest, koninginnenacht en Koninginnedag, en
in samenstellingen met als eerste element zon, maan, hel, Lieve-Vrouw.

2

,zonneschijn
maneschijn
hellevuur
Lieve-Vrouwekerk

Wel met tussen -n: koninginnensoep, koninginnenhapje, koninginnenrit.

Uitzonderingsregel 2
We schrijven geen tussen -n in samenstellingen die als geheel een bijvoeglijk naamwoord zijn en
waarvan het eerste deel een zelfstandig naamwoord is dat alleen een versterkende betekenis heeft.
beresterk is in zijn geheel een bijvoeglijk naamwoord.
Een beresterke vent tilde met gemak 110 kilo op.

Door het eerste deel bere toe te voegen aan sterk wordt de vent nog sterker.

reuzeleuk
boordevol
apetrots

Uitzonderingsregel 3
We schrijven geen tussen -n in versteende samenstellingen. Dat zijn woorden die niet meer herkend
worden als samenstelling.
bakkebaard
elleboog
schattebout
ledemaat
takkewijf
nachtegaal

We weten wat de samenstelling betekent, maar niet wat de afzonderlijke delen betekenen.

AFFLEIDING MET TUSSENLETTER -N

Wat is een afleiding? Een afleiding is een bestaand woord waaraan een achtervoegsel (of: suffix)
en/of voorvoegsel (of: prefix) is toegevoegd. Als het eerste deel altijd eindigt op een -n, dan blijft
die -n behouden in de afleiding.
eigendom
gelegenheid
zeggenschap
openlijk
wezenlijk
eigenlijk
gewetenloos
meedogenloos
hersenloos/ wezenloos
Voor het achtervoegsel -lijk of -loos schrijven we alleen een -e, behalve wanneer het grondwoord
eindigt op een -n: dus woordeloos, belangeloos, waardeloos naast meedogenloos en hersenloos.
zuidelijk
hopelijk
woordelijk
ideeëloos


3

, woordeloos
belangeloos
smarteloos
stateloos

Alleen voor een achtervoegsel -achtig, -dom, -heid of -schap kan een tussen-n komen. We volgen hier
de regels van de samenstellingen met tussen-n. Dat wil zeggen: we schrijven -en als het grondwoord
een meervoud heeft op -en, maar geen meervoud op -es.
godendom, want goden
lenteachtig, want lentes
ambtenarenschap, want ambtenaren
bodeschap, want boden/bodes

SAMENSTELLING EN AFLEIDING MET -S

Soms horen we tussen twee delen van een samenstelling een -s die niet behoort tot de woorden
waarmee we de samenstelling maken.

Deze -s is een tussenklank . Ook in afleidingen met -achtig, -loos en andere achtervoegsels horen we
soms de tussen -s.
inhoud en loos wordt inhoudsloos.
De volgende regels bieden je een houvast:
bruidsmeisje
jongensachtig

2. Soms kun je niet horen of er tussen -s wordt uitgesproken omdat het tweede deel van het woord
met een sisklank begint . In dat geval vervang je het tweede deel door een woord zonder sisklank
om na te gaan of er dan nog een -s hoorbaar is.
Sisklanken zijn: /s/, /z/, /sj/, /zj/

Stationschef bestaat uit station en chef.
/ch/ in chef is een sisklank.

Wel of geen tussenklank -s?

Vergelijkbare gevallen: stationshal, stationsgebouw. Hier hoor je wel de -s als tussenklank, dan ook bij
stationschef.

Dameszadel met een -s, want dit is ook het geval bij damesfiets.
Sommige woorden worden door de een met en door de ander zonder tussenklank -s uitgesproken. In
die gevallen zijn beide spellingen correct.


Vaak is er sprake van een regionaal verschil. Boven de rivieren hoor je die -s minder vaak.
druggebruik – drugsgebruik
gewichtloos – gewichtsloos

Als je een -s in een samenstelling of afleiding hoort, dan schrijf je hem ook.




4