1|Pagina
HOOFDSTUK 1.
WAT IS POLITIEK?
1. INLEIDING
Politicologie = integratiewetenschap:
Bestudeert uitsluitend politiek
Maar integreert inzichten uit andere disciplines en past die toe op de politiek
Het studiedomein v politiek
Politiek = moeilijk te omschrijven: weinig criteria om correcte def. te geven
Omschrijving = vaag
Omschrijving v politiek = onderwerp v politicologische & politieke discussies
Politicologisch: wat gaan we juist bestuderen?
Politiek: wat politiek is, wordt vatbaar voor politiek en dus voor collectief
(overheidsoptreden)
m.a.w. de politiek bepaalt zelf wat politiek wordt
Essentie politiek = geen eensgezindheid (over def.)
Politiek: veel ≠ visies unanieme def. zal nooit bestaan = essentie v politiek (in
vrije samenleving)
Eenvoudigste def.: politiek = alles wat te maken heeft met het besturen v/e
samenleving
Sleutelbegrippen volgens Brug en Heemskerk: besluitvorming, conflict & macht
‘politiek gaat over macht en conflict rond bindende beslissingen’
2. WAT IS POLITIEK? OP ZOEK NAAR EEN OMSCHRIJVING
2.1 OORSPRONG BEGRIP
Politiek = (hoogst menselijke activiteit i/d) samenleving
politeia (politika) = alles wat betrekking heeft op de polis
Polis = stadstaat (hier in bestuurlijke context)
Politikos (‚polis betreffend/burger’) idiotikos (‚individueel‘)
DAARVAN KOMT: Politès (‘de burger als publiek persoon’) idiotès (‘dezelfde
burger in zijn privé)
Aristoteles: ‘de mens is van nature een (sociaal) politiek dier’
o DUS: politiek = onvermijdelijk + dé hoogste menselijke activiteit (onderscheidt
ons vd rest)
o Mens zal zijn natuur uitdrukken: redenering participatie discussie actie
2.2 BEVOLING OP EEN TERRITORIUM?
Territorialisering vd politiek
Politiek heeft betrekking op een samenleving verbonden aan een territorium
Lid v/e territoriaal gebonden samenleving = alle regels volgen die op dat
territorium gelden
CONTRAST: die regels gelden voor iedereen, zijn omvangrijker en regelen veel ≠
levensdomeinen
CONTRAST: regels bij niet-territoriaal gebonden organisaties: zijn vrijblijvender
Vandaag: territorialisering v politiek neemt de vorm v staten
≠ een feit | = historische evolutie, kan weer omslaan
POLITICOLOGIE | HOOFDSTUK 1. Wat is politiek?
,2|Pagina
Een staat is intern in verschillende territoria verdeeld: gemeenten, provincies,
gewesten, deelstaten, …
MAAR: engageert zich ook met andere staten via internationale verbanden
De bevolking
Bevolking op een territorium = noodzakelijk om politiek te hebben
Deze bevolking ervaart problemen politiek = activiteit waarbij er in de
samenleving bindende collectieve beslissingen genomen worden om die
problemen vreedzaam op te lossen
2.3 VAN NACHTWAKER NAAR NANNY
Afspraken over wat de politiek mag/moet doen
Bepaald door de behoeften aan politiek binnen de samenleving (varieert doorheen
de tijd)
De mate waarin de overheid zich mag moeien:
MINIMAL STATE: weinig tussenkomst, kerntaken = zorgen voor orde & tucht,
bescherming grenzen &
MINIMAL STAbTE: eigendomsrecht, beperkte verzorgende taken (belastingen dus
wel nodig)
NANNY STATE: interventionistische welvaart staat moet zich op vraag v velen
met veel onderwerpen NANNY STATE: bezighouden.
Manier waarop politiek tussen komt kan ster verschillen
Studie van die variatie = de classificatie van politieke systemen
3. GESCHIEDENIS
De mens als burger vd samenleving (Aristoteles)
Griekse politika betreffende de polis = geordende samenleving: alleen daar
kon de mens tot volle ontplooiing komen
De mens als burger van de polis (neemt deel aan publieke leven) = zoön
politikon idiotès
Iedereen moet op zijn manier bijdragen tot de staat
Plato: arbeidsverdeling: iedereen ontwikkelt optimaal zijn talenten/vaardigheden
i/h belang vd samenleving
De staat = organisch geheel waar iedereen een specifieke plaats heeft
Vrije wil < staatsbelang
Leiding: groep van wijzen (NIET: gewone burgers)
Politiek stelt on in staat om echt menselijk te leven
Aristoteles: politiek (het meesterschap)
= organisch gegroeid geheel (zonder ingreep v buitenaf ontstaan ze spontaan)
= zoektocht naar de Goede Samenleving dmv deelname aan de publieke zaak
id context vd polis
= gebaseerd op dialoog, een sociale activiteit
Alle menselijke capaciteiten moeten volwaardig tot uiting komen (eudaimonia)
Politiek als uitdrukking vh republikeinse regime (15-16de eeuw)
Machiavelli: vivere civile = republikeinse regime
Boek, II Principe: hoe vorsten macht verwerven & behouden?
Politiek als techniek voor de instandhouding vd macht
Tijdens Machiavelli: ontstaat staten | status regis = de toestand vd vorst
DOOR DE JAREN HEEN: begrip wordt onpersoonlijk, staat wordt iets abstract
POLITICOLOGIE | HOOFDSTUK 1. Wat is politiek?
,3|Pagina
Nieuwe betekenis politiek (aka amorele kunst): verwijst naar een techniek om met
macht om te gaan
Aristoteles: bestuur op basis v wijsheid & inzicht
Politiek als de organisatie binnen de staat
Einde 18de eeuw: Franse Revolutie
Nieuwe politieke stromingen ontstaan: de -ismen (conservatisme, liberalisme,
socialisme)
Nieuwe betekenis politiek: verwijst naar hoe de staat georganiseerd moet worden
& de tegenstellingen rond verschillende ideeën
Impliceert grote betrokkenheid
4. INDELINGEN: ESSENTIALLY CONTESTED CONCEPT?
Geen algemeen aanvaarde, objectieve wetenschapstaal
Geen algemeen aanvaarde omschrijving, politieke wetenschapstaal =
omgangstaal ≠ objectieve wetenschapstaal de andere wetenschappen: bezitten
een universele taal, algemeen aanvaarde objectieve meetinstrumenten
Sociale werkelijkheid zit vol taal, maar de wetenschap heeft geen universele taal
om ondubbelzinnig over de sociale werkelijkheid te communiceren
In de taal vd politiek is de betekenis v woorden de inzet v discussie en tijd
De wetenschappelijke taal vd politiek = taal vd samenleving = de politiek zelf
≠ stromingen hebben ≠ opvattingen over het correctie gebruik/juiste
interpretatie v/e begrip
MAAR iedereen erkent dat het eigen gebruik/interpretatie door anderen betwist
kan worden
Politiek: draait om concepten waarvan de essentie/betekenis continu onderwerp
vh debat is
Politiek is een wezenlijk betwist begrip
= containerbegrip = begrip dat zoveel kan betekenen, dat het niets meer
betekent
De verklarende woorden v ‘politiek’ worden zelf ook betwist
Voor welke term zijn er wel aanvaardbare omschrijvingen?
Verduidelijking v sleutelbegrippen = essentie om gesprek te voeren
Noodzakelijk om een gemeenschappelijke gespreksbasis te hebben, anders:
overdreven relativiteit
Indien alle woorden betwisten, staat niets nog vast = elk gesprek is onmogelijk
Verscheidenheid en relativiteit zichtbaar maken
Bewust zijn v de betwistbaarheid v elke definitie v politiek
MAAR ook aandacht en discussie aan besteden
Politiek bestuderen: taal aanleren om over politiek te spreken + bewust zijn dat je
op ≠ manieren naar politiek kan kijken verscheidenheid + relativiteit opmerken
5. DE REVALITEIT VAN INDELINGEN: OVER SCHMITT & EASTON
5.1 CARL SCHMITT
POLITICOLOGIE | HOOFDSTUK 1. Wat is politiek?
, 4|Pagina
Het elementaire criterium vd politiek
Der Befgriff des Politischen – Carl Schmitt
Die letzte Unterscheidungen
= hetgene waarnaar het politieke naar kan herleid worden
= onderscheid tussen vriend en vijand = criterium voor de politiek
Specifieke politieke categorie tov het morele, esthetische en economische
CS verzette zich tegen de geïdealiseerde voorstelling vd politiek (parlement
formuleert algemeen belang, …)
Begripsbepaling adhv domein afbaken: categorieën vd politiek identificeren
1. Morele criterium
2. Economische criterium
3. Esthetische criterium
Fundamenteel onderscheid nodig waartoe al het politieke handelen herleid
kan worden
Politiek = aspect vh menselijk handelen dat zich overal kan laten zien ≠ beperkt
tot 1 domein
Centraal politiek onderscheid tussen vriend en vijand
Onderscheid bedoeld om uiterste graad v intensiteit v/e verbinding of scheiding
aan te geven
= dynamisch met extreme uitersten: een wereld zonder mogelijkheid tot
strijd, is een wereld zonder politiek
= typerend apart onderscheid dat niet op andere posities gefundeerd/naartoe
herleid kan worden
Antagonisme is het wezen vd politiek
Antagonisme = essentieel: zonder duidelijke meningsverschillen, geen politiek
‘Radicale Democratie’ waarin conflicten geuit worden (Chantal Mouffe)
Pluralistische samenlevingen = conflictueus
Een harmonieuze democratie is geen democratie, maar een totalitaire nachtmerrie
voor CM
Conflict creëert ruimte voor openlijk debat = inhoud vd democratie
Verklaring populisme:
≠ gebrek aan compromis
= gebrek aan conflict
Antagonistisch pluralisme:
Karl Marx: klasseloze conflictloze maatschappij
Liberale visie: via onderhandeling tot consensus komen
Verschil Schmitt – Mouffle
SCHMITT MOUFFLE
Elke politieke tegenstelling = Antagonistische tegenstanders =
antagonistisch conflict gebonden aan de waarden vd
Politieke vijanden proberen elkaar te democratie
vernietigen Erkennen elkaar als legitieme
Slechts 1 overlever vertegenwoordigers vh volk
Verliezende partijen behouden
bestaansrecht
Conflict & samenwerking als basisvereiste voor politiek/democratie
Functioneren v/e democratie:
1. Vormelijk criterium: het openlijk tegensprekelijk debat
POLITICOLOGIE | HOOFDSTUK 1. Wat is politiek?
HOOFDSTUK 1.
WAT IS POLITIEK?
1. INLEIDING
Politicologie = integratiewetenschap:
Bestudeert uitsluitend politiek
Maar integreert inzichten uit andere disciplines en past die toe op de politiek
Het studiedomein v politiek
Politiek = moeilijk te omschrijven: weinig criteria om correcte def. te geven
Omschrijving = vaag
Omschrijving v politiek = onderwerp v politicologische & politieke discussies
Politicologisch: wat gaan we juist bestuderen?
Politiek: wat politiek is, wordt vatbaar voor politiek en dus voor collectief
(overheidsoptreden)
m.a.w. de politiek bepaalt zelf wat politiek wordt
Essentie politiek = geen eensgezindheid (over def.)
Politiek: veel ≠ visies unanieme def. zal nooit bestaan = essentie v politiek (in
vrije samenleving)
Eenvoudigste def.: politiek = alles wat te maken heeft met het besturen v/e
samenleving
Sleutelbegrippen volgens Brug en Heemskerk: besluitvorming, conflict & macht
‘politiek gaat over macht en conflict rond bindende beslissingen’
2. WAT IS POLITIEK? OP ZOEK NAAR EEN OMSCHRIJVING
2.1 OORSPRONG BEGRIP
Politiek = (hoogst menselijke activiteit i/d) samenleving
politeia (politika) = alles wat betrekking heeft op de polis
Polis = stadstaat (hier in bestuurlijke context)
Politikos (‚polis betreffend/burger’) idiotikos (‚individueel‘)
DAARVAN KOMT: Politès (‘de burger als publiek persoon’) idiotès (‘dezelfde
burger in zijn privé)
Aristoteles: ‘de mens is van nature een (sociaal) politiek dier’
o DUS: politiek = onvermijdelijk + dé hoogste menselijke activiteit (onderscheidt
ons vd rest)
o Mens zal zijn natuur uitdrukken: redenering participatie discussie actie
2.2 BEVOLING OP EEN TERRITORIUM?
Territorialisering vd politiek
Politiek heeft betrekking op een samenleving verbonden aan een territorium
Lid v/e territoriaal gebonden samenleving = alle regels volgen die op dat
territorium gelden
CONTRAST: die regels gelden voor iedereen, zijn omvangrijker en regelen veel ≠
levensdomeinen
CONTRAST: regels bij niet-territoriaal gebonden organisaties: zijn vrijblijvender
Vandaag: territorialisering v politiek neemt de vorm v staten
≠ een feit | = historische evolutie, kan weer omslaan
POLITICOLOGIE | HOOFDSTUK 1. Wat is politiek?
,2|Pagina
Een staat is intern in verschillende territoria verdeeld: gemeenten, provincies,
gewesten, deelstaten, …
MAAR: engageert zich ook met andere staten via internationale verbanden
De bevolking
Bevolking op een territorium = noodzakelijk om politiek te hebben
Deze bevolking ervaart problemen politiek = activiteit waarbij er in de
samenleving bindende collectieve beslissingen genomen worden om die
problemen vreedzaam op te lossen
2.3 VAN NACHTWAKER NAAR NANNY
Afspraken over wat de politiek mag/moet doen
Bepaald door de behoeften aan politiek binnen de samenleving (varieert doorheen
de tijd)
De mate waarin de overheid zich mag moeien:
MINIMAL STATE: weinig tussenkomst, kerntaken = zorgen voor orde & tucht,
bescherming grenzen &
MINIMAL STAbTE: eigendomsrecht, beperkte verzorgende taken (belastingen dus
wel nodig)
NANNY STATE: interventionistische welvaart staat moet zich op vraag v velen
met veel onderwerpen NANNY STATE: bezighouden.
Manier waarop politiek tussen komt kan ster verschillen
Studie van die variatie = de classificatie van politieke systemen
3. GESCHIEDENIS
De mens als burger vd samenleving (Aristoteles)
Griekse politika betreffende de polis = geordende samenleving: alleen daar
kon de mens tot volle ontplooiing komen
De mens als burger van de polis (neemt deel aan publieke leven) = zoön
politikon idiotès
Iedereen moet op zijn manier bijdragen tot de staat
Plato: arbeidsverdeling: iedereen ontwikkelt optimaal zijn talenten/vaardigheden
i/h belang vd samenleving
De staat = organisch geheel waar iedereen een specifieke plaats heeft
Vrije wil < staatsbelang
Leiding: groep van wijzen (NIET: gewone burgers)
Politiek stelt on in staat om echt menselijk te leven
Aristoteles: politiek (het meesterschap)
= organisch gegroeid geheel (zonder ingreep v buitenaf ontstaan ze spontaan)
= zoektocht naar de Goede Samenleving dmv deelname aan de publieke zaak
id context vd polis
= gebaseerd op dialoog, een sociale activiteit
Alle menselijke capaciteiten moeten volwaardig tot uiting komen (eudaimonia)
Politiek als uitdrukking vh republikeinse regime (15-16de eeuw)
Machiavelli: vivere civile = republikeinse regime
Boek, II Principe: hoe vorsten macht verwerven & behouden?
Politiek als techniek voor de instandhouding vd macht
Tijdens Machiavelli: ontstaat staten | status regis = de toestand vd vorst
DOOR DE JAREN HEEN: begrip wordt onpersoonlijk, staat wordt iets abstract
POLITICOLOGIE | HOOFDSTUK 1. Wat is politiek?
,3|Pagina
Nieuwe betekenis politiek (aka amorele kunst): verwijst naar een techniek om met
macht om te gaan
Aristoteles: bestuur op basis v wijsheid & inzicht
Politiek als de organisatie binnen de staat
Einde 18de eeuw: Franse Revolutie
Nieuwe politieke stromingen ontstaan: de -ismen (conservatisme, liberalisme,
socialisme)
Nieuwe betekenis politiek: verwijst naar hoe de staat georganiseerd moet worden
& de tegenstellingen rond verschillende ideeën
Impliceert grote betrokkenheid
4. INDELINGEN: ESSENTIALLY CONTESTED CONCEPT?
Geen algemeen aanvaarde, objectieve wetenschapstaal
Geen algemeen aanvaarde omschrijving, politieke wetenschapstaal =
omgangstaal ≠ objectieve wetenschapstaal de andere wetenschappen: bezitten
een universele taal, algemeen aanvaarde objectieve meetinstrumenten
Sociale werkelijkheid zit vol taal, maar de wetenschap heeft geen universele taal
om ondubbelzinnig over de sociale werkelijkheid te communiceren
In de taal vd politiek is de betekenis v woorden de inzet v discussie en tijd
De wetenschappelijke taal vd politiek = taal vd samenleving = de politiek zelf
≠ stromingen hebben ≠ opvattingen over het correctie gebruik/juiste
interpretatie v/e begrip
MAAR iedereen erkent dat het eigen gebruik/interpretatie door anderen betwist
kan worden
Politiek: draait om concepten waarvan de essentie/betekenis continu onderwerp
vh debat is
Politiek is een wezenlijk betwist begrip
= containerbegrip = begrip dat zoveel kan betekenen, dat het niets meer
betekent
De verklarende woorden v ‘politiek’ worden zelf ook betwist
Voor welke term zijn er wel aanvaardbare omschrijvingen?
Verduidelijking v sleutelbegrippen = essentie om gesprek te voeren
Noodzakelijk om een gemeenschappelijke gespreksbasis te hebben, anders:
overdreven relativiteit
Indien alle woorden betwisten, staat niets nog vast = elk gesprek is onmogelijk
Verscheidenheid en relativiteit zichtbaar maken
Bewust zijn v de betwistbaarheid v elke definitie v politiek
MAAR ook aandacht en discussie aan besteden
Politiek bestuderen: taal aanleren om over politiek te spreken + bewust zijn dat je
op ≠ manieren naar politiek kan kijken verscheidenheid + relativiteit opmerken
5. DE REVALITEIT VAN INDELINGEN: OVER SCHMITT & EASTON
5.1 CARL SCHMITT
POLITICOLOGIE | HOOFDSTUK 1. Wat is politiek?
, 4|Pagina
Het elementaire criterium vd politiek
Der Befgriff des Politischen – Carl Schmitt
Die letzte Unterscheidungen
= hetgene waarnaar het politieke naar kan herleid worden
= onderscheid tussen vriend en vijand = criterium voor de politiek
Specifieke politieke categorie tov het morele, esthetische en economische
CS verzette zich tegen de geïdealiseerde voorstelling vd politiek (parlement
formuleert algemeen belang, …)
Begripsbepaling adhv domein afbaken: categorieën vd politiek identificeren
1. Morele criterium
2. Economische criterium
3. Esthetische criterium
Fundamenteel onderscheid nodig waartoe al het politieke handelen herleid
kan worden
Politiek = aspect vh menselijk handelen dat zich overal kan laten zien ≠ beperkt
tot 1 domein
Centraal politiek onderscheid tussen vriend en vijand
Onderscheid bedoeld om uiterste graad v intensiteit v/e verbinding of scheiding
aan te geven
= dynamisch met extreme uitersten: een wereld zonder mogelijkheid tot
strijd, is een wereld zonder politiek
= typerend apart onderscheid dat niet op andere posities gefundeerd/naartoe
herleid kan worden
Antagonisme is het wezen vd politiek
Antagonisme = essentieel: zonder duidelijke meningsverschillen, geen politiek
‘Radicale Democratie’ waarin conflicten geuit worden (Chantal Mouffe)
Pluralistische samenlevingen = conflictueus
Een harmonieuze democratie is geen democratie, maar een totalitaire nachtmerrie
voor CM
Conflict creëert ruimte voor openlijk debat = inhoud vd democratie
Verklaring populisme:
≠ gebrek aan compromis
= gebrek aan conflict
Antagonistisch pluralisme:
Karl Marx: klasseloze conflictloze maatschappij
Liberale visie: via onderhandeling tot consensus komen
Verschil Schmitt – Mouffle
SCHMITT MOUFFLE
Elke politieke tegenstelling = Antagonistische tegenstanders =
antagonistisch conflict gebonden aan de waarden vd
Politieke vijanden proberen elkaar te democratie
vernietigen Erkennen elkaar als legitieme
Slechts 1 overlever vertegenwoordigers vh volk
Verliezende partijen behouden
bestaansrecht
Conflict & samenwerking als basisvereiste voor politiek/democratie
Functioneren v/e democratie:
1. Vormelijk criterium: het openlijk tegensprekelijk debat
POLITICOLOGIE | HOOFDSTUK 1. Wat is politiek?
