D1H1: Wat is strafrecht?
1.1 Het verschijnsel “strafrecht”
- Strafrecht gaat om…
o … MISDRIJVEN EN MISDADIGERS
▪ Wat maakt een misdrijf?
▪ Wie is een misdadiger?
o … POLITIE, PROCUREURS, RECHTERS, RECHTBANKEN EN HOVEN
▪ Wat mogen zij doen om misdrijven en misdadigers op te sporen, te
ontdekken en te veroordelen?
o En slachtoffers
- Strafrecht = recht dat ongebreidelde strafacties en de reacties hierop aan
banden legt, dat strafimpulsen tempert en de hitte ervan afkoelt, en dat de
bestraffingsrituelen – in de mate dat ze niet kunnen worden ontweken – aan
strenge scenario’s bindt.
o Instrument van gedragsbeheersing
1.2 Het begrip “strafrecht”
- Strafrecht is meerduidig
- Strafrecht in ruime zin
→ geheel van rechtsregels die:
1) Bepalen onder welke voorwaarden overheid voor specifieke gedragingen
→ specifieke sancties kan opleggen en uitvoeren
2) Omschrijven waaruit deze gedragingen en sancties bestaan
3) Voorschrijven op welke wijze de daartoe bevoegde instanties
→ hun recht om voor deze gedragingen sancties op te leggen en uit te
voeren moeten uitoefenen
- Strafrecht:
❖ Materieel strafrecht
▪ Rechtsnormen die bepalen wie, waarvoor, wanneer strafbaar is
+ waarom en welke sancties opgelegd kunnen worden
▪ “Wat men niet mag”
→ let op: soms wat men niet mag weigeren te doen
▪ bv: strafwetboek
❖ Formeel strafrecht
▪ Regels aangaande het verloop v/h strafproces
▪ bv: wat een procureur, rechter, politieman moet doen
→ bv: wetboek van strafvordering
▪ Strafprocedure, strafvordering, strafrechtspleging,
tenuitvoerlegging, rechtshulp
▪ “Wat er moet gedaan worden als er een misdrijf is gepleegd”
→ nauw met elkaar verboden
,- Materieel strafrecht + strafprocesrecht: beschermende functie
→ vermijden van ongerechtvaardigd strafrechtelijk overheidsingrijpen
- Materieel strafrecht:
1) Wat moet strafbaar zijn? (wat wordt verboden?)
Misdrijven
2) Wie moet gestraft worden?
Misdadigers (alleen mensen?)
3) Wanneer moet iemand gestraft worden voor iets wat strafbaar is?
Voorwaarden voor individuele aansprakelijkheid & strafrechtelijke sancties
→ moeilijkste vraag: Wat zou strafrecht moeten doen?
- Strafrecht:
o Waarom Strafrecht?
o Wat is het doel van Strafrecht?
▪ Straffen!
o Wat is het doel van straffen?
▪ Reactie tegen/vergelding voor laakbare gedragingen
bv: taliowet: ‘oog om oog, tand om tand’ (Twaalftafelenwet)
▪ Preventie van laakbare gedragingen
Positieve: voorkomen dat daders/criminelen wederom in de
fout gaan
Negatieve: voorkomen dat mensen (alle burgers) in de fout
gaan
▪ Resocialisatie van misdadigers
▪ Andere?: maatschappij reguleren, moraliteit beschermen …
- Art. 65: samenloop van misdrijven
→ regel: de zwaarste straf uitvoeren
,D1H2: Codificatie
2.1 Het Belgisch Strafwetboek
- Wortels van huidig Strafrecht:
o Modern Strafrecht – Verlichting
▪ Montesquieu, Voltaire, Bentham, Feuerbach, Beccaria …
Periode voor Franse revolutie (18de eeuw)
→ zeiden dat strafrecht willekeurig werd gebruikt
➔ ze wilden het rationaliseren en humaniseren
▪ Rationaliseren
Wat is de grondslag v/h recht op straffen?
▪ Humaniseren (menselijker maken)
▪ Vermijd willekeur
o Oorsprong van ‘klassieke school’ van strafrechtsdenken:
▪ Homo economicus met vrije wil
▪ Strafrecht als ultima ratio (het laatste middel)
→ utilitarisme
Repressieve functie
→ beperkt tot schending van essentiële goederen
bv: leven, eigendom …
Vermijden dat strafrecht te veel wordt gebruikt
▪ Aandacht voor “criminele feiten” (meer dan voor daders)
- Déclaration des droits de l’homme et du citoyen
= verklaring v/d rechten v/d mens en de burger (26 Augustus 1789)
→ beginselen ontstonden in de klassieke school:
Artikel 5 - Schade
De wet heeft slechts het recht handelingen te verbieden, die schadelijk zijn
voor de maatschappij
Artikel 7 – Legaliteit I
Niemand kan beschuldigd, aangehouden of gevangen worden dan in bij de
wet bepaalde gevallen en in de vormen, die zij heeft voorgeschreven (+
verbod op willekeur)
Artikel 8 – Legaliteit II & proport. straf
De wet kan slechts strikte en weliswaar noodzakelijke straffen opleggen,
en niemand kan gestraft worden dan door een wet die is vastgesteld en
uitgevaardigd voorafgaand aan het delict en op wettige wijze toegepast
Artikel 9 - Vermoeden van onschuld
, - Franse wetboeken tijdens en na Revolutie:
o Verklaringen ideeën en beginselen van Verlichting
▪ Franse code révolutionair 1791
▪ Franse code révolutionair 1795 (“Code Merlin”)
o Napoleontische tijd
→ Frans wetboek 1810:
▪ Blijft trouw aan sommige beginselen v/d Verlichting
bv: legaliteit
▪ Maar uitbreiding van misdrijven
→ tegen de veiligheid en politieke regime (absoluut regime)
- Strafrecht heeft te maken met macht, wie is er in controle?
→ als de controle verandert
➔ dan verandert vaak ook het wetboek
! vandaar de 3 boeken !
- BELGIË - Strafwetboek geschiedenis:
o Belgische onafhankelijkheid (1830)
▪ Franse Code pénal 1810 van toepassing
▪ Art. 139 G.W. 1831 “binnen de kortst mogelijke tijd”
▪ Nieuw Strafwetboek 1867
Op basis van Franse wetboek
Heersend klassieke strafrechtsdenken
→ liberale houding
▪ Vele nieuwe wetten
Invoering van bepalingen beïnvloed
→ door de theorie v/h nieuwe sociaal verweer
(d.w.z. bescherming v/d maatschappij tegen ‘gevaarlijke’
personen)
- Theorie v/h nieuwe sociaal verweer:
o Tweede helft van 19de eeuw, begin 20ste eeuw
o Positieve school
→ als een reactie op de klassieke school
▪ Ferri1, Lombroso
▪ Wetenschappelijke aanpak
o Strafrecht dient om maatschappij te beschermen
→ alle stromingen hebben tot dit geleidt
➔ preventieve functie
▪ Aandacht voor oorzaken van criminaliteit
Maatschappelijke oorzaken en biologische oorzaken
▪ Aandacht voor misdadigers (ook potentiële misdadigers)
→ meer dan voor de criminele feiten
- Sociaal verweer = bescherming v/d maatschappij tegen ‘gevaarlijk’ personen
1
oorzaak van criminaliteit is armoede
1.1 Het verschijnsel “strafrecht”
- Strafrecht gaat om…
o … MISDRIJVEN EN MISDADIGERS
▪ Wat maakt een misdrijf?
▪ Wie is een misdadiger?
o … POLITIE, PROCUREURS, RECHTERS, RECHTBANKEN EN HOVEN
▪ Wat mogen zij doen om misdrijven en misdadigers op te sporen, te
ontdekken en te veroordelen?
o En slachtoffers
- Strafrecht = recht dat ongebreidelde strafacties en de reacties hierop aan
banden legt, dat strafimpulsen tempert en de hitte ervan afkoelt, en dat de
bestraffingsrituelen – in de mate dat ze niet kunnen worden ontweken – aan
strenge scenario’s bindt.
o Instrument van gedragsbeheersing
1.2 Het begrip “strafrecht”
- Strafrecht is meerduidig
- Strafrecht in ruime zin
→ geheel van rechtsregels die:
1) Bepalen onder welke voorwaarden overheid voor specifieke gedragingen
→ specifieke sancties kan opleggen en uitvoeren
2) Omschrijven waaruit deze gedragingen en sancties bestaan
3) Voorschrijven op welke wijze de daartoe bevoegde instanties
→ hun recht om voor deze gedragingen sancties op te leggen en uit te
voeren moeten uitoefenen
- Strafrecht:
❖ Materieel strafrecht
▪ Rechtsnormen die bepalen wie, waarvoor, wanneer strafbaar is
+ waarom en welke sancties opgelegd kunnen worden
▪ “Wat men niet mag”
→ let op: soms wat men niet mag weigeren te doen
▪ bv: strafwetboek
❖ Formeel strafrecht
▪ Regels aangaande het verloop v/h strafproces
▪ bv: wat een procureur, rechter, politieman moet doen
→ bv: wetboek van strafvordering
▪ Strafprocedure, strafvordering, strafrechtspleging,
tenuitvoerlegging, rechtshulp
▪ “Wat er moet gedaan worden als er een misdrijf is gepleegd”
→ nauw met elkaar verboden
,- Materieel strafrecht + strafprocesrecht: beschermende functie
→ vermijden van ongerechtvaardigd strafrechtelijk overheidsingrijpen
- Materieel strafrecht:
1) Wat moet strafbaar zijn? (wat wordt verboden?)
Misdrijven
2) Wie moet gestraft worden?
Misdadigers (alleen mensen?)
3) Wanneer moet iemand gestraft worden voor iets wat strafbaar is?
Voorwaarden voor individuele aansprakelijkheid & strafrechtelijke sancties
→ moeilijkste vraag: Wat zou strafrecht moeten doen?
- Strafrecht:
o Waarom Strafrecht?
o Wat is het doel van Strafrecht?
▪ Straffen!
o Wat is het doel van straffen?
▪ Reactie tegen/vergelding voor laakbare gedragingen
bv: taliowet: ‘oog om oog, tand om tand’ (Twaalftafelenwet)
▪ Preventie van laakbare gedragingen
Positieve: voorkomen dat daders/criminelen wederom in de
fout gaan
Negatieve: voorkomen dat mensen (alle burgers) in de fout
gaan
▪ Resocialisatie van misdadigers
▪ Andere?: maatschappij reguleren, moraliteit beschermen …
- Art. 65: samenloop van misdrijven
→ regel: de zwaarste straf uitvoeren
,D1H2: Codificatie
2.1 Het Belgisch Strafwetboek
- Wortels van huidig Strafrecht:
o Modern Strafrecht – Verlichting
▪ Montesquieu, Voltaire, Bentham, Feuerbach, Beccaria …
Periode voor Franse revolutie (18de eeuw)
→ zeiden dat strafrecht willekeurig werd gebruikt
➔ ze wilden het rationaliseren en humaniseren
▪ Rationaliseren
Wat is de grondslag v/h recht op straffen?
▪ Humaniseren (menselijker maken)
▪ Vermijd willekeur
o Oorsprong van ‘klassieke school’ van strafrechtsdenken:
▪ Homo economicus met vrije wil
▪ Strafrecht als ultima ratio (het laatste middel)
→ utilitarisme
Repressieve functie
→ beperkt tot schending van essentiële goederen
bv: leven, eigendom …
Vermijden dat strafrecht te veel wordt gebruikt
▪ Aandacht voor “criminele feiten” (meer dan voor daders)
- Déclaration des droits de l’homme et du citoyen
= verklaring v/d rechten v/d mens en de burger (26 Augustus 1789)
→ beginselen ontstonden in de klassieke school:
Artikel 5 - Schade
De wet heeft slechts het recht handelingen te verbieden, die schadelijk zijn
voor de maatschappij
Artikel 7 – Legaliteit I
Niemand kan beschuldigd, aangehouden of gevangen worden dan in bij de
wet bepaalde gevallen en in de vormen, die zij heeft voorgeschreven (+
verbod op willekeur)
Artikel 8 – Legaliteit II & proport. straf
De wet kan slechts strikte en weliswaar noodzakelijke straffen opleggen,
en niemand kan gestraft worden dan door een wet die is vastgesteld en
uitgevaardigd voorafgaand aan het delict en op wettige wijze toegepast
Artikel 9 - Vermoeden van onschuld
, - Franse wetboeken tijdens en na Revolutie:
o Verklaringen ideeën en beginselen van Verlichting
▪ Franse code révolutionair 1791
▪ Franse code révolutionair 1795 (“Code Merlin”)
o Napoleontische tijd
→ Frans wetboek 1810:
▪ Blijft trouw aan sommige beginselen v/d Verlichting
bv: legaliteit
▪ Maar uitbreiding van misdrijven
→ tegen de veiligheid en politieke regime (absoluut regime)
- Strafrecht heeft te maken met macht, wie is er in controle?
→ als de controle verandert
➔ dan verandert vaak ook het wetboek
! vandaar de 3 boeken !
- BELGIË - Strafwetboek geschiedenis:
o Belgische onafhankelijkheid (1830)
▪ Franse Code pénal 1810 van toepassing
▪ Art. 139 G.W. 1831 “binnen de kortst mogelijke tijd”
▪ Nieuw Strafwetboek 1867
Op basis van Franse wetboek
Heersend klassieke strafrechtsdenken
→ liberale houding
▪ Vele nieuwe wetten
Invoering van bepalingen beïnvloed
→ door de theorie v/h nieuwe sociaal verweer
(d.w.z. bescherming v/d maatschappij tegen ‘gevaarlijke’
personen)
- Theorie v/h nieuwe sociaal verweer:
o Tweede helft van 19de eeuw, begin 20ste eeuw
o Positieve school
→ als een reactie op de klassieke school
▪ Ferri1, Lombroso
▪ Wetenschappelijke aanpak
o Strafrecht dient om maatschappij te beschermen
→ alle stromingen hebben tot dit geleidt
➔ preventieve functie
▪ Aandacht voor oorzaken van criminaliteit
Maatschappelijke oorzaken en biologische oorzaken
▪ Aandacht voor misdadigers (ook potentiële misdadigers)
→ meer dan voor de criminele feiten
- Sociaal verweer = bescherming v/d maatschappij tegen ‘gevaarlijk’ personen
1
oorzaak van criminaliteit is armoede
