Inleiding tot de cursus
1.1 Ter inleiding: enkele illustraties
1.1.1 Straffen in vergelijkend en historisch perspectief
- Cijfers die verwijzen naar detentieratio’s (aantal
gedetineerdern per 100.000 inwoners) →
om vergelijkingen tussen landen te maken
- Cijfers verwijzen naar verschillende plaatsen in de wereld
over het gebruik van vrijheidsberovende straffen
709: VS
35: Ijsland
138: Engeland en Wales
→ zijn eigen land
70-90 = België zat hiertussen
- Cijfers afkomstig van Noorse criminoloog Nils Christie, n.a.v.
lezing op 19 november 2002, te Londen
- Opsluitingscijfers: hoe donkerder, hoe
meer er gebruik gemaakt wordt v/d
vrijheidsberovende straf
→ hoe meer we naar het Noorden bewegen,
wordt de inkleuring lichter (Scandinavische
landen)
➔ hoe komt dit?
- Architectuur gevangenissen:
o Gevangenissen: Leuven, Hasselt
→ heel andere architectuur
▪ Leuven: indrukwekkende voorgevel, gebouw met vleugels omringd door
muren, imposante torens
→ architectuur communiceert: achter de hoge muren zitten de criminelen
➔ moet deze indruk wekken bij de voorbijgangers, tonen aan dat het een huis
is waar er gestraft wordt
▪ Hasselt: gebouw kan eender welke andere functie uitoefenen
→ architectuur verraadt niet dat het over een gevangenis gaat
o Schijnbaar werd er in de 19de eeuw anders gekeken naar de vrijheidsberovende straf
→ werd er iets anders verwacht v/d architectuur dan vandaag de dag
,- Niet alleen uitzicht
→ maar ook inplanting v/d gevangenissen:
o Gevangenissen in Leuven
→ liggen vrij centraal
o Gevangenis van Hasselt ligt ’verstopt’
→ niet centraal ingebed in het strafweefsel
➔ maar afgelegen
o Civilisatietheorie van Norbert Elias
o 19de eeuw waren gevangenissen pronkstukken
→ nu worden ze onzichtbaar
- Strip:
→ Heeft een rechter geïnspireerd om het ET
toe te passen
- Elektronisch toezicht:
o Controversie over ET
→ vooral bij celebs
o Maar ook stigma rond ET
→ vaak willen mensen het verstoppen
1.1.2 Debat over de straf
- Naaktfouilles:
o Leidt tot spanningen tussen:
a) Waarde v/e individu
b) Perspectief v/d gevangenis (orde en veiligheid)
o Beperking van naaktfouille
→ leidt tot meer drugssmokkel in de gevangenissen
➔ op die manier komt gevangeniswereld onder druk te staan
o Waarom kritiek: regering had besloten om in specifieke gevallen naaktfouilles
automatisch toe te laten
→ zonder dat er nog een toestemming v/d gevangenisdirecteur nodig was ➔
gevangen worden vaker naakt gefouilleerd
GEVOLG: we riskeren veroordelingen door EHRM (GH heeft ons eindelijk
veroordeeld en de regel teruggedraaid)
- Man die zijn zoon verliest door een verkeersongeluk
→ gaat in gesprek met de doodrijder
➔ kenmerkt het herstelrecht
,- Wat doen we met pinguïns die stelen?
In de 16de eeuw werden varkens ter dood gebracht omdat ze misdrijven
pleegden. Dieren werden vroeger ook veroordeeld.
- Casus rond Michelle Martin:
SURB besloot dat ze voorwaardelijk vrij werd gesteld
Leidde tot veel emotionele en politieke reacties
Gevolg: de voorwaarden voor een voorwaardelijke vrijheidsinstelling
→ zullen verstrengd worden
(politieke reactie: toont aan dat ze de volkswoede begrijpen)
- Persbericht waar fouten inzitten: de
wet Lejeune bestond al lang niet meer
(deze was al in 1998 afgeschaft)
→ waarom toch: in de volksmond werd
nog altijd gesproken v/d wet Lejeune
- De krant wekt een indruk: iemand die voorwaardelijk wordt vrijgesteld, zou
zich kunnen begeven naar Toscane…
- Discussies over misdaad en straf gebeuren ook op Twitter
1.2 Wat begrijpen we onder ‘straf’?
- Straffen: een aloude en alledaagse praktijk
o Alledaagse straffen vertoont zekere gelijkenissen
→ met straffen in strafrechtsbedeling
o Maar óók grote verschillen:
▪ Wettelijk apparaat
▪ Eigen instellingen
▪ Gebruik van dwang
▪ Bureaucratisch proces
▪ Gespecialiseerd personeel
▪ …
- Hoe ‘straf’ definiëren in kader v/e cursus ‘penologie en penitentiair recht?
➢ Straf = ‘…een leed door de wet bepaald en door de rechterlijke macht opgelegd als
een sanctie wegens een gepleegd misdrijf’ (Hof van Cassatie, 1924)
➢ ‘punishment is ... the legal process whereby violators of the criminal law are
condemned and sanctioned in accordance with specified legal categories and
procedures’ (Garland 1990: 17)
➢ ‘punishment ... is punishment for crime, imposed by the judiciary in accordance with
penal law, and administered by penal institutions such as prisons and the probation
service’ (Hudson 2002: 234)
, - 7 kenmerken v/d straf (Walker 1991):
1. Er wordt ‘iets’ toegebracht aan een ander persoon
→ waarvan verondersteld wordt dat het onaangenaam is
2. Toebrengen v/d straf is intentioneel
+ gebeurt om een bepaalde reden
3. Degenen die de straf opleggen
→ hebben daartoe het recht
4. Straf wordt opgelegd ter gelegenheid v/e daad of omissie
→ die een overtreding v/e wet, een regel of een gewoonte inhoudt
5. Degene die gestraft wordt
→ heeft de inbreuk vrijwillig gepleegd
6. Redenen om te straffen moeten te rechtvaardigen zijn
7. Of de bestraffingsact werkelijk als straf wordt beschouwd
→ is afhankelijk van wat de bestraffer verstaat onder bestraffing
➔ niet v/d opvatting v/d gestrafte
1.3 Wat doen we in een cursus ‘penologie en penitentiair recht’?
- Wat doet de ‘penologie’:
o Traditioneel een wat beladen term… cf C.S. Lewis (1953: 226)
o ‘Penologie is de sociaal-wetenschappelijke bestudering v/d oplegging en
tenuitvoerlegging van strafrechtelijke sancties ...In de penologie komen vragen aan de
orde als: wat houden de diverse sancties in; welke rechtstheoretische en –filosofische
ideeën liggen er aan ten grondslag; welke doelen wil men ermee bereiken en lukt het
om die doelen te realiseren: zijn ze effectief?’ (Moerings 2003: 5)
→ we missen de sociologie in deze definitie van penologie
o ‘that body of thought which explores the relations between punishment and society,
its purpose being to understand punishment as a social phenomenon and thus trace its
role in social life’ (Garland 1990: 10)
→ neemt de sociologie wel in zijn definitie op
➔ band tussen de straf en de samenleving
▪ Wanneer is een straf rechtvaardig?
▪ Werkt een straf?
▪ Welke functies vervult de straf?
1.1 Ter inleiding: enkele illustraties
1.1.1 Straffen in vergelijkend en historisch perspectief
- Cijfers die verwijzen naar detentieratio’s (aantal
gedetineerdern per 100.000 inwoners) →
om vergelijkingen tussen landen te maken
- Cijfers verwijzen naar verschillende plaatsen in de wereld
over het gebruik van vrijheidsberovende straffen
709: VS
35: Ijsland
138: Engeland en Wales
→ zijn eigen land
70-90 = België zat hiertussen
- Cijfers afkomstig van Noorse criminoloog Nils Christie, n.a.v.
lezing op 19 november 2002, te Londen
- Opsluitingscijfers: hoe donkerder, hoe
meer er gebruik gemaakt wordt v/d
vrijheidsberovende straf
→ hoe meer we naar het Noorden bewegen,
wordt de inkleuring lichter (Scandinavische
landen)
➔ hoe komt dit?
- Architectuur gevangenissen:
o Gevangenissen: Leuven, Hasselt
→ heel andere architectuur
▪ Leuven: indrukwekkende voorgevel, gebouw met vleugels omringd door
muren, imposante torens
→ architectuur communiceert: achter de hoge muren zitten de criminelen
➔ moet deze indruk wekken bij de voorbijgangers, tonen aan dat het een huis
is waar er gestraft wordt
▪ Hasselt: gebouw kan eender welke andere functie uitoefenen
→ architectuur verraadt niet dat het over een gevangenis gaat
o Schijnbaar werd er in de 19de eeuw anders gekeken naar de vrijheidsberovende straf
→ werd er iets anders verwacht v/d architectuur dan vandaag de dag
,- Niet alleen uitzicht
→ maar ook inplanting v/d gevangenissen:
o Gevangenissen in Leuven
→ liggen vrij centraal
o Gevangenis van Hasselt ligt ’verstopt’
→ niet centraal ingebed in het strafweefsel
➔ maar afgelegen
o Civilisatietheorie van Norbert Elias
o 19de eeuw waren gevangenissen pronkstukken
→ nu worden ze onzichtbaar
- Strip:
→ Heeft een rechter geïnspireerd om het ET
toe te passen
- Elektronisch toezicht:
o Controversie over ET
→ vooral bij celebs
o Maar ook stigma rond ET
→ vaak willen mensen het verstoppen
1.1.2 Debat over de straf
- Naaktfouilles:
o Leidt tot spanningen tussen:
a) Waarde v/e individu
b) Perspectief v/d gevangenis (orde en veiligheid)
o Beperking van naaktfouille
→ leidt tot meer drugssmokkel in de gevangenissen
➔ op die manier komt gevangeniswereld onder druk te staan
o Waarom kritiek: regering had besloten om in specifieke gevallen naaktfouilles
automatisch toe te laten
→ zonder dat er nog een toestemming v/d gevangenisdirecteur nodig was ➔
gevangen worden vaker naakt gefouilleerd
GEVOLG: we riskeren veroordelingen door EHRM (GH heeft ons eindelijk
veroordeeld en de regel teruggedraaid)
- Man die zijn zoon verliest door een verkeersongeluk
→ gaat in gesprek met de doodrijder
➔ kenmerkt het herstelrecht
,- Wat doen we met pinguïns die stelen?
In de 16de eeuw werden varkens ter dood gebracht omdat ze misdrijven
pleegden. Dieren werden vroeger ook veroordeeld.
- Casus rond Michelle Martin:
SURB besloot dat ze voorwaardelijk vrij werd gesteld
Leidde tot veel emotionele en politieke reacties
Gevolg: de voorwaarden voor een voorwaardelijke vrijheidsinstelling
→ zullen verstrengd worden
(politieke reactie: toont aan dat ze de volkswoede begrijpen)
- Persbericht waar fouten inzitten: de
wet Lejeune bestond al lang niet meer
(deze was al in 1998 afgeschaft)
→ waarom toch: in de volksmond werd
nog altijd gesproken v/d wet Lejeune
- De krant wekt een indruk: iemand die voorwaardelijk wordt vrijgesteld, zou
zich kunnen begeven naar Toscane…
- Discussies over misdaad en straf gebeuren ook op Twitter
1.2 Wat begrijpen we onder ‘straf’?
- Straffen: een aloude en alledaagse praktijk
o Alledaagse straffen vertoont zekere gelijkenissen
→ met straffen in strafrechtsbedeling
o Maar óók grote verschillen:
▪ Wettelijk apparaat
▪ Eigen instellingen
▪ Gebruik van dwang
▪ Bureaucratisch proces
▪ Gespecialiseerd personeel
▪ …
- Hoe ‘straf’ definiëren in kader v/e cursus ‘penologie en penitentiair recht?
➢ Straf = ‘…een leed door de wet bepaald en door de rechterlijke macht opgelegd als
een sanctie wegens een gepleegd misdrijf’ (Hof van Cassatie, 1924)
➢ ‘punishment is ... the legal process whereby violators of the criminal law are
condemned and sanctioned in accordance with specified legal categories and
procedures’ (Garland 1990: 17)
➢ ‘punishment ... is punishment for crime, imposed by the judiciary in accordance with
penal law, and administered by penal institutions such as prisons and the probation
service’ (Hudson 2002: 234)
, - 7 kenmerken v/d straf (Walker 1991):
1. Er wordt ‘iets’ toegebracht aan een ander persoon
→ waarvan verondersteld wordt dat het onaangenaam is
2. Toebrengen v/d straf is intentioneel
+ gebeurt om een bepaalde reden
3. Degenen die de straf opleggen
→ hebben daartoe het recht
4. Straf wordt opgelegd ter gelegenheid v/e daad of omissie
→ die een overtreding v/e wet, een regel of een gewoonte inhoudt
5. Degene die gestraft wordt
→ heeft de inbreuk vrijwillig gepleegd
6. Redenen om te straffen moeten te rechtvaardigen zijn
7. Of de bestraffingsact werkelijk als straf wordt beschouwd
→ is afhankelijk van wat de bestraffer verstaat onder bestraffing
➔ niet v/d opvatting v/d gestrafte
1.3 Wat doen we in een cursus ‘penologie en penitentiair recht’?
- Wat doet de ‘penologie’:
o Traditioneel een wat beladen term… cf C.S. Lewis (1953: 226)
o ‘Penologie is de sociaal-wetenschappelijke bestudering v/d oplegging en
tenuitvoerlegging van strafrechtelijke sancties ...In de penologie komen vragen aan de
orde als: wat houden de diverse sancties in; welke rechtstheoretische en –filosofische
ideeën liggen er aan ten grondslag; welke doelen wil men ermee bereiken en lukt het
om die doelen te realiseren: zijn ze effectief?’ (Moerings 2003: 5)
→ we missen de sociologie in deze definitie van penologie
o ‘that body of thought which explores the relations between punishment and society,
its purpose being to understand punishment as a social phenomenon and thus trace its
role in social life’ (Garland 1990: 10)
→ neemt de sociologie wel in zijn definitie op
➔ band tussen de straf en de samenleving
▪ Wanneer is een straf rechtvaardig?
▪ Werkt een straf?
▪ Welke functies vervult de straf?
