NA samenvatting H10 klas 5
Hoofdstuk 10: Ioniserende straling
Paragraaf 1; Soorten straling
Ioniserende straling = straling met een fotonenergie groter dan 10 eV (vrijwel alle stoffen raken
geïoniseerd)
Ultravioletstraling (uv) = een energie tussen de 4 en 125 eV
Röntgenstraling (zachte en harde)
Gammastraling (zachte en harde)
Als ioniserende straling van stoffen door een magneetveld gestuurd worden, zijn er drie verschillende
soorten te herkennen; Alfastraling, Bètastraling, Gammastraling
Gammastraling: wordt niet afgebogen bestaat uit deeltjes zonder lading hoogenergetische
elektromagnetische straling
α -straling: bestaat uit kernen van heliumatomen (twee protonen en neutronen)
Als deze een materiaal binnendringen botsen ze vooral met elektronen (soms ook kern)
elke botsing wordt een e- weggeschoten en verliest het een deel van de energie (erg zware
deeltjes en botsen dus makkelijk)
β -straling: bestaat uit elektronen en verliest haar energie in een soortgelijk proces
e- kleinere massa dan heliumkern botsen tegen andere e- inkomend deeltje volgt een
grillige baan door het materiaal (afstand tussen de botsingen is groter)
dracht = de maximale indringdiepte van de a - en β -straling
β -straling veroorzaakt per afgelegde afstand minder ionisaties dan de a -straling
het ioniserend vermogen van β is dus lager dan dat van a
a -straling heeft een groter doordringend vermogen en dracht
Door een lager ioniserend vermogen, is het doordringend vermogen groter
Hoe fotonen energie verliezen hang af van hun energie;
- Zachte röntgenstraling (tot ong 10 keV) via foto-elektrisch effect
- Harde röntgenstraling en y -straling verstrooiing en door het elektron dat wegschiet
Nooit helemaal te stoppen; dus mogelijk om röntgenfoto’s te maken
Soort Soort Lading Massa formule Ioniserend Doordringend
deeltje vermogen vermogen
a -straling 4
2He +2 4,0 Ek = ½ x m x v 2 Zeer groot Klein
β -straling Elektron -1 5,5 x 10-4 Ek = ½ x m x v 2 Groot Klein
uv foton 0 0 Ef = h x f Klein Klein
Röntgen foton 0 0 Ef = h x f Zeer klein Groot
γ -straling foton 0 0 Ef = h x f Zeer klein Zeer groot
Paragraaf 2; Gezondheidseffecten van straling
Stralingsdosis = de hoeveelheid energie van ioniserende straling die per kilogram materie wordt
geabsorbeerd
Heet aantal ionisaties is recht evenredig met het door het weefsel geabsorbeerde energie
D = E : M stralingsdosis = geabsorbeerde energie : massa
, Stralingsdosis (D) in gray (Gy)
Geabsorbeerde energie (E) in joule (J)
Massa van de stof die de straling absorbeert (m) in kilogram (kg)
Radiotherapie = het schadelijke effect van ioniserende straling die gebruikt wordt in de
gezondheidszorg
Brachytherapie = radiotherapie waarbij de bron zich in het lichaam bevindt (bv bij een tumor)
Nucleaire diagnostiek = de bron bevindt zich binnen het lichaam en er worden dus radioactieve
stoffen binnen het lichaam gebracht
Nucleaire geneeskunde = verzamelnaam voor medische technieken waarbij radioactieve stoffen
gebruikt worden
Equivalente dosis (dosisequivalent)
H = wr x D dosisequivalent = stralingsweegfactor x stralingsdosis
Equivalente dosis (H) in sievert (Sv) binas tabel 27D3
Stralingssweegfactor (kwaliteitsfactor) (wR)
Effectieve totale lichaamsdosis Heff = het dosisequivalent op een bepaald deel van het lichaam
Normen zijn vastgelegd voor mensen hun gezondheid binas tabel 27D2
Bestraling is als een stralingsbron zich buiten het lichaam bevindt en iemand eraan
blootgesteld wordt
Dosismeter = een meter waarmee gezien kan worden welke dosis iemand op dat moment heeft
opgelopen
Besmetting = als iemand een radioactieve bron op de huid of in het lichaam heeft gekregen is de
persoon zelf een bron geworden besmetting vindt plaats gevaarlijker dan bestraling
Kosmische straling = straling afkomstig uit de ruimte
Achtergrondstraling = straling afkomstig uit de bodem, ruimte, stenen, alles om je heen
Krijgt ook straling door bepaalde medische behandelingen en activiteiten tabel 27D1
Ontvangt in Nederland gemiddeld 2 mSv per jaar aan effectieve totale lichaamsdosis ten
gevolge van achtergrondstraling
Paragraaf 3; Stralingsbronnen
Een röntgenapparaat produceert straling door elektronen te versnellen; botsen tegen trefplaatje en
bij vertragen zenden ze remstraling uit spectrum specifieke vorm; komt doordat elektronen klein
beetje energie omzette in meerdere fotonen (deel wordt geabsorbeerd door filter)
Radioactieve kern = een atoomkern die niet stabiel is optreden kernreactie
Kernreactie = als een of meer deeltjes de kern verlaten, wordt deze uiteindelijk stabiel verval
A=Z+N
Atoomnummer (Z) geeft aantal protonen aan
Aantal neutronen (N)
Massagetal (A) geeft het aantal kerndeeltjes aan (protonen en neutronen)
Notatie; massagetalatoomnummerelement (binas tabel 25; isotopen)
a -verval = radioactieve kern zendt een heliumkern uit
massagetal 4 omlaag en atoomnummer 2 omlaag
Vervalvergelijking; 23892U 23490Th + 42He
Massagetal en atoomnummer links en rechts even groot
Hoofdstuk 10: Ioniserende straling
Paragraaf 1; Soorten straling
Ioniserende straling = straling met een fotonenergie groter dan 10 eV (vrijwel alle stoffen raken
geïoniseerd)
Ultravioletstraling (uv) = een energie tussen de 4 en 125 eV
Röntgenstraling (zachte en harde)
Gammastraling (zachte en harde)
Als ioniserende straling van stoffen door een magneetveld gestuurd worden, zijn er drie verschillende
soorten te herkennen; Alfastraling, Bètastraling, Gammastraling
Gammastraling: wordt niet afgebogen bestaat uit deeltjes zonder lading hoogenergetische
elektromagnetische straling
α -straling: bestaat uit kernen van heliumatomen (twee protonen en neutronen)
Als deze een materiaal binnendringen botsen ze vooral met elektronen (soms ook kern)
elke botsing wordt een e- weggeschoten en verliest het een deel van de energie (erg zware
deeltjes en botsen dus makkelijk)
β -straling: bestaat uit elektronen en verliest haar energie in een soortgelijk proces
e- kleinere massa dan heliumkern botsen tegen andere e- inkomend deeltje volgt een
grillige baan door het materiaal (afstand tussen de botsingen is groter)
dracht = de maximale indringdiepte van de a - en β -straling
β -straling veroorzaakt per afgelegde afstand minder ionisaties dan de a -straling
het ioniserend vermogen van β is dus lager dan dat van a
a -straling heeft een groter doordringend vermogen en dracht
Door een lager ioniserend vermogen, is het doordringend vermogen groter
Hoe fotonen energie verliezen hang af van hun energie;
- Zachte röntgenstraling (tot ong 10 keV) via foto-elektrisch effect
- Harde röntgenstraling en y -straling verstrooiing en door het elektron dat wegschiet
Nooit helemaal te stoppen; dus mogelijk om röntgenfoto’s te maken
Soort Soort Lading Massa formule Ioniserend Doordringend
deeltje vermogen vermogen
a -straling 4
2He +2 4,0 Ek = ½ x m x v 2 Zeer groot Klein
β -straling Elektron -1 5,5 x 10-4 Ek = ½ x m x v 2 Groot Klein
uv foton 0 0 Ef = h x f Klein Klein
Röntgen foton 0 0 Ef = h x f Zeer klein Groot
γ -straling foton 0 0 Ef = h x f Zeer klein Zeer groot
Paragraaf 2; Gezondheidseffecten van straling
Stralingsdosis = de hoeveelheid energie van ioniserende straling die per kilogram materie wordt
geabsorbeerd
Heet aantal ionisaties is recht evenredig met het door het weefsel geabsorbeerde energie
D = E : M stralingsdosis = geabsorbeerde energie : massa
, Stralingsdosis (D) in gray (Gy)
Geabsorbeerde energie (E) in joule (J)
Massa van de stof die de straling absorbeert (m) in kilogram (kg)
Radiotherapie = het schadelijke effect van ioniserende straling die gebruikt wordt in de
gezondheidszorg
Brachytherapie = radiotherapie waarbij de bron zich in het lichaam bevindt (bv bij een tumor)
Nucleaire diagnostiek = de bron bevindt zich binnen het lichaam en er worden dus radioactieve
stoffen binnen het lichaam gebracht
Nucleaire geneeskunde = verzamelnaam voor medische technieken waarbij radioactieve stoffen
gebruikt worden
Equivalente dosis (dosisequivalent)
H = wr x D dosisequivalent = stralingsweegfactor x stralingsdosis
Equivalente dosis (H) in sievert (Sv) binas tabel 27D3
Stralingssweegfactor (kwaliteitsfactor) (wR)
Effectieve totale lichaamsdosis Heff = het dosisequivalent op een bepaald deel van het lichaam
Normen zijn vastgelegd voor mensen hun gezondheid binas tabel 27D2
Bestraling is als een stralingsbron zich buiten het lichaam bevindt en iemand eraan
blootgesteld wordt
Dosismeter = een meter waarmee gezien kan worden welke dosis iemand op dat moment heeft
opgelopen
Besmetting = als iemand een radioactieve bron op de huid of in het lichaam heeft gekregen is de
persoon zelf een bron geworden besmetting vindt plaats gevaarlijker dan bestraling
Kosmische straling = straling afkomstig uit de ruimte
Achtergrondstraling = straling afkomstig uit de bodem, ruimte, stenen, alles om je heen
Krijgt ook straling door bepaalde medische behandelingen en activiteiten tabel 27D1
Ontvangt in Nederland gemiddeld 2 mSv per jaar aan effectieve totale lichaamsdosis ten
gevolge van achtergrondstraling
Paragraaf 3; Stralingsbronnen
Een röntgenapparaat produceert straling door elektronen te versnellen; botsen tegen trefplaatje en
bij vertragen zenden ze remstraling uit spectrum specifieke vorm; komt doordat elektronen klein
beetje energie omzette in meerdere fotonen (deel wordt geabsorbeerd door filter)
Radioactieve kern = een atoomkern die niet stabiel is optreden kernreactie
Kernreactie = als een of meer deeltjes de kern verlaten, wordt deze uiteindelijk stabiel verval
A=Z+N
Atoomnummer (Z) geeft aantal protonen aan
Aantal neutronen (N)
Massagetal (A) geeft het aantal kerndeeltjes aan (protonen en neutronen)
Notatie; massagetalatoomnummerelement (binas tabel 25; isotopen)
a -verval = radioactieve kern zendt een heliumkern uit
massagetal 4 omlaag en atoomnummer 2 omlaag
Vervalvergelijking; 23892U 23490Th + 42He
Massagetal en atoomnummer links en rechts even groot
