H3 Middellandse Zeegebied
3.1 Platentektoniek rond de Middellandse Zee
Draaien en rekken op een convergente plaatgrens
De Middellandse Zeegebied ligt op een convergente plaatgrens. De Afrikaanse plaat beweegt naar de
Euraziatische plaat toe. Afrika draait richting Europa. Deze beweging wordt aangedreven door het
wegzakken van oceanische korst, een proces dat in het oostelijk deel van de Middellandse Zee nog
steeds plaatsvindt. De Euraziatische plaat schuift niet goed aan, sterker nog, die beweegt een beetje
weg van Afrika. Het gevolg is dat er op de convergente plaatgrens ook rekkrachten actief zijn.
De sterkst rek vindt plaats in de westelijke Middellandse Zee. De Afrikaanse plaat draait daar immers
een beetje van de Euraziatische af, waardoor de convergerende beweging er het minst en dus de rek
het sterkst is. De continentale korst van de Euraziatische plaat is daardoor uitgerekt en verzakt.
Hierdoor bestaat de westelijke Middellandse Zee, in het bijzonder de Tyrreense Zee, uit laaggelegen
bekkens in plaats van hoge gebergten. Door de draaiing en de uitrekking van de Tyrreense Zee is er
nog maar een klein stukje van de Afrikaanse plaat in het noorden over. Dit stukje wordt nu
beschouwd als een aparte microplaat, de Apulische plaat.
Mini-oceanen, een verdronken gebergte en een losgescheurde plaat
In de afgelopen tweehonderd miljoen jaar zijn er door de combinatie en afwisseling van convergentie
en divergentie verschillende mini-oceanen ontstaan en weer dichtgedrukt. Van de Golf van Biskaje
tot aan de Zwarte Zee hebben verzakte gebieden en mini-oceanen gelegen, die later dichtgedrukt
zijn. Op die plekken vinden we nu jonge gebergten, ook wel alpiene plooiingsgebieden genoemd,
zoals de Pyreneeën en de Alpen. Ze bestaan vooral uit sedimentgesteenten, gevormd uit de dikke
lagen zand, klei en kalk die eerder afgezet zijn op de bodem van de zee. De Zwarte Zee is nog altijd
een mini-oceaan. Net als in de Tyrreense Zee is de rek hier zo groot geweest dat magma van grote
diepte omhoog is gekomen en nieuwe oceanische korst heeft gevormd. De Egeïsche Zee is ook een
door rek verzakt gebied. Hier zijn de verzakkingen beperkt gebleven en steken de toppen van het
voormalige gebergte nog boven zee uit.
Een mozaïek van microplaten
De Iberische plaat (Spanje en Portugal) op het scharnierpunt van Afrika en Europa al lange tijd aan
het ronddraaien. De gebergten van Spanje lopen daarom in alle richtingen.
Langs de randen van de andere microplaten vinden we ook gebergte. De Apennijnen bestaan voor
een belangrijk deel uit sedimentgesteenten die afkomstig zijn van de Apulische plaat. Ze zijn omhoog
en over Italië geduwd, doordat de Apulische plaat steeds verder klem kwam te zitten.
Subductie van de Afrikaanse onder Egeïsche plaat leidt tot vulkanisme boven de wegduikende plaat.
, 3.2 Een onrustig gebied
Aardbevingen
Hoewel de aardkorstplaten in het hele Middellandse Zeegebied in beweging zijn, is de kans op
aardbevingen het grootst in het oostelijke deel. Dit komt doordat Afrika tegen de wijzers van de klok
een draaiende beweging naar Europa maakt. De vele microplaten bewegen langs en onder elkaar, en
zo ontstaan er ingewikkelde breuksystemen waar de spanning continu wordt opgebouwd.
In Italië en Griekenland worden de meeste aardbevingen veroorzaakt door subductie.
Voor- en naschokken vinden plaats omdat bij een aardbeving nieuwe breuken ontstaan en niet alle
spanning direct verdwijnt.
Vulkanisme
De vulkanen in het Middellandse Zeegebied worden bijna allemaal veroorzaakt door subductie. De
meeste vulkanen in het Middellandse Zeegebied zijn explosieve stratovulkanen, omdat de magma
nogal stroperig is en er hierdoor pas uitbarstingen plaatsvinden wanneer er hoge druk is opgebouwd
in de magmakamer. Ze vormen caldera’s zodra de vulkaan na een explosieve eruptie instort.
De Etna (Italië) wijkt af van de andere vulkanen in het Middellandse Zeegebied. De vulkaan ligt heel
dicht bij de plaatgrens. De rekspanning op deze grens van de Afrikaanse en Euraziatische plaat zorgt
ervoor dat hier diep magma naar boven kan komen. Dit magma heeft een andere chemische
samenstelling en is minder stroperig waardoor de uitbarstingen minder explosief zijn, maar veel
vaker voorkomen.
Hazard management
De gevolgen van natuurrampen kunnen sterk worden verkleind door goed hazard management. In
veel landen zijn speciale voorschriften om gebouwen schokbestendig te maken. Betere voorlichting
en training in wat zelf te doen in geval van nood kan levens redden.
3.1 Platentektoniek rond de Middellandse Zee
Draaien en rekken op een convergente plaatgrens
De Middellandse Zeegebied ligt op een convergente plaatgrens. De Afrikaanse plaat beweegt naar de
Euraziatische plaat toe. Afrika draait richting Europa. Deze beweging wordt aangedreven door het
wegzakken van oceanische korst, een proces dat in het oostelijk deel van de Middellandse Zee nog
steeds plaatsvindt. De Euraziatische plaat schuift niet goed aan, sterker nog, die beweegt een beetje
weg van Afrika. Het gevolg is dat er op de convergente plaatgrens ook rekkrachten actief zijn.
De sterkst rek vindt plaats in de westelijke Middellandse Zee. De Afrikaanse plaat draait daar immers
een beetje van de Euraziatische af, waardoor de convergerende beweging er het minst en dus de rek
het sterkst is. De continentale korst van de Euraziatische plaat is daardoor uitgerekt en verzakt.
Hierdoor bestaat de westelijke Middellandse Zee, in het bijzonder de Tyrreense Zee, uit laaggelegen
bekkens in plaats van hoge gebergten. Door de draaiing en de uitrekking van de Tyrreense Zee is er
nog maar een klein stukje van de Afrikaanse plaat in het noorden over. Dit stukje wordt nu
beschouwd als een aparte microplaat, de Apulische plaat.
Mini-oceanen, een verdronken gebergte en een losgescheurde plaat
In de afgelopen tweehonderd miljoen jaar zijn er door de combinatie en afwisseling van convergentie
en divergentie verschillende mini-oceanen ontstaan en weer dichtgedrukt. Van de Golf van Biskaje
tot aan de Zwarte Zee hebben verzakte gebieden en mini-oceanen gelegen, die later dichtgedrukt
zijn. Op die plekken vinden we nu jonge gebergten, ook wel alpiene plooiingsgebieden genoemd,
zoals de Pyreneeën en de Alpen. Ze bestaan vooral uit sedimentgesteenten, gevormd uit de dikke
lagen zand, klei en kalk die eerder afgezet zijn op de bodem van de zee. De Zwarte Zee is nog altijd
een mini-oceaan. Net als in de Tyrreense Zee is de rek hier zo groot geweest dat magma van grote
diepte omhoog is gekomen en nieuwe oceanische korst heeft gevormd. De Egeïsche Zee is ook een
door rek verzakt gebied. Hier zijn de verzakkingen beperkt gebleven en steken de toppen van het
voormalige gebergte nog boven zee uit.
Een mozaïek van microplaten
De Iberische plaat (Spanje en Portugal) op het scharnierpunt van Afrika en Europa al lange tijd aan
het ronddraaien. De gebergten van Spanje lopen daarom in alle richtingen.
Langs de randen van de andere microplaten vinden we ook gebergte. De Apennijnen bestaan voor
een belangrijk deel uit sedimentgesteenten die afkomstig zijn van de Apulische plaat. Ze zijn omhoog
en over Italië geduwd, doordat de Apulische plaat steeds verder klem kwam te zitten.
Subductie van de Afrikaanse onder Egeïsche plaat leidt tot vulkanisme boven de wegduikende plaat.
, 3.2 Een onrustig gebied
Aardbevingen
Hoewel de aardkorstplaten in het hele Middellandse Zeegebied in beweging zijn, is de kans op
aardbevingen het grootst in het oostelijke deel. Dit komt doordat Afrika tegen de wijzers van de klok
een draaiende beweging naar Europa maakt. De vele microplaten bewegen langs en onder elkaar, en
zo ontstaan er ingewikkelde breuksystemen waar de spanning continu wordt opgebouwd.
In Italië en Griekenland worden de meeste aardbevingen veroorzaakt door subductie.
Voor- en naschokken vinden plaats omdat bij een aardbeving nieuwe breuken ontstaan en niet alle
spanning direct verdwijnt.
Vulkanisme
De vulkanen in het Middellandse Zeegebied worden bijna allemaal veroorzaakt door subductie. De
meeste vulkanen in het Middellandse Zeegebied zijn explosieve stratovulkanen, omdat de magma
nogal stroperig is en er hierdoor pas uitbarstingen plaatsvinden wanneer er hoge druk is opgebouwd
in de magmakamer. Ze vormen caldera’s zodra de vulkaan na een explosieve eruptie instort.
De Etna (Italië) wijkt af van de andere vulkanen in het Middellandse Zeegebied. De vulkaan ligt heel
dicht bij de plaatgrens. De rekspanning op deze grens van de Afrikaanse en Euraziatische plaat zorgt
ervoor dat hier diep magma naar boven kan komen. Dit magma heeft een andere chemische
samenstelling en is minder stroperig waardoor de uitbarstingen minder explosief zijn, maar veel
vaker voorkomen.
Hazard management
De gevolgen van natuurrampen kunnen sterk worden verkleind door goed hazard management. In
veel landen zijn speciale voorschriften om gebouwen schokbestendig te maken. Betere voorlichting
en training in wat zelf te doen in geval van nood kan levens redden.
