Werkgroepleren
C1 Les 1; Chemische plaquebeheersing
De werking van Chloorhexidine:
Chloorhexidine is een synthetisch product dat behoort tot de groep van de kationische bis-
biguaniden. Chloorhexidine heeft een goede antibacteriële werking tegen grampositieve en
gramnegatieve bacteriën, gisten en een remmende werking op candida albicans. Chloorhexidine is
het meest effectieve antimicrobiële middel voor mechanische plaqueverwijdering doordat
chloorhexidine veel langer in de mond achter blijft (een derde blijft achter na 3min.). Het remt
zowel aeroben als anaearoben bacteriën. Opgelost in water wordt chloorhexidine positief geladen,
doordat de 4= N- H- groepen in het molecuul H+- ionen aantrekken. De positief geladen
chloorhexidine ionen binden zich aan de negatief geladen celmembranen (pellicle, glazuur, dentine,
mucosa en celwanden/membraan van bacteriën) met als gevolg verandering in de
doorlaatbaarheid van de celmembranen, waardoor het evenwicht wordt verstoord. Bij lage
concentraties veroorzaakt dit lekkage van de celmembraan en cel inhoud (CHX werkt dan
bacteriostatisch, bacteriegroei remmend). Indien chloorhexidine zelf de cel binnendringt veroorzaakt
het coagulatie (samenklontering) van de cytoplasma, wat de bacteriën dood. Dus bij hoge
concentraties bezinkt het de cel inhoud, met celdood als gevolg. Chloorhexidine bindt zich ook aan
bacteriën in het speeksel, zodat bacteriële interactie belemmerd wordt. Ten slotte kan
chloorhexidine door binding aan glycoproteïnen uit het speeksel de vorming van de pellicula
modificeren, zodat de plaquekolonisatie in het gedrang komt
De werking van CHX is gebaseerd op aspecifieke reductie van de hoeveelheid tandplaque door de
vernietiging van het celmembraan van bacteriën. Grampositieve bacteriën (mutans streptokokken)
zijn gevoeliger voor chloorhexidine dan gramnegatieve bacteriën. Lactobacillen zijn minder gevoelig
en overleven concentraties die wel bactericide (bacterie doden) zijn voor mutans streptokokken.
➢ Bij gebruik van chloorhexidine is 2x per dag spoelen met 10ml onverdunde oplossing
voldoende. Het is namelijk zo dat het gedurende periode van 8-12 uur blijft vrijkomen.
Wanneer CHX-gebruik geïndiceerd is:
• Na kaakchirurgische en parodontale chirurgie
• Na een trauma als normale mondhygiëne niet meer mogelijk is.
• Bij acute necrotiserende gingivitis (ANG) of parodontitis wanneer normale mondhygiëne
pijnlijk is;
• Voor de bestrijding van wortelcariës; bijv. bij bestralingspatiënten of tijdens de nazorg van
patiënten met veel recessies als gevolg van een parodontale behandeling.
• Bij motorisch of verstandelijk gehandicapte mensen die niet zelfstandig in staat zijn een
goede mondhygiëne te betrachten; CHX kan dan in de vorm van een spray worden
toegepast door de verzorgers.
• Als een (grof) diagnosticum bij twijfels over de etiologie van een aandoening in de
mondholte. Of het evt. een microbiële oorzaak heeft.
• Na het plaatsen van implantaten.
,In welke verschijningsvormen CHX gebruikt kan worden en in welke percentages CHX hierbij
verwerkt is:
Verschijningvorm van CHX Percentages
Chloorhexidine mondspoelmiddel - 0,2% CHX cordosyl (met alcohol)
(oplossing) - 0,12% CHX perio-aid (geen alcohol)
- 0,05 % CHX perio-aid maintenance (geen alcohol)
Chloorhexidine spray - 0.2% CHX
Chloorhexidinegel - 1% CHX (over het algemeen)
Chloorhexidine monddouche - 0.02% CHX
Chloorhexidinevernissen (soort lak) - EC40 40% CHX
- Chlorzon 10% CHX (niet verkrijgbaar)
- Cervitec 1% CHZ
Subgingivale irrigatie - 0.2% CHX, enkel zin als het met een spuitje in de pocket
wordt aangebracht
(Extra informatie): EC40 is een chloorhexidinevernis, bevat 40% chloorhexidine en hardt uit na
contact met speeksel. Chloorhexidine kan worden gebruikt voor gecontroleerde antimicrobiële
therapie bij patiënten met actieve cariës en wordt toegepast om het totale aantal mutans
streptokokken in de mond te reduceren. Het antisepticum chloorhexidine wordt gebruikt in de vorm
van 0,2% chloorhexidinegluconaatoplossing (Cordosyl) of in een 0,12% oplossing (Perio-Aid) en
0,05%-oplossing (Perio-Aid Maintenance). Perio-Aid en Perio-Aid Maintenance bevat geen alcohol.
Er bestaat weinig verschil in activiteit tussen de 0,12% en 0,2%-oplossing, echter zijn bij een lagere
dosis de nevenactiviteiten kleiner. Een chloorhexidinespray is in vergelijking met een
mondspoelmiddel in dezelfde concentratie even doeltreffend maar heeft minder neveneffecten. Bij
gebruik hiervan wordt maar een zevende van de hoeveelheid gebruikt vergeleken met een
spoelmiddel.
De neveneffecten (bijwerkingen) van CHX:
• Verkleuring van gebitselementen, vulmaterialen, laesies, slijmvlies en tong.
• Verandering van smaak/vieze smaak/verlies smaaksensatie (reversibel).
• Vorming van supra)gingivaal tandsteen. → niet zeker
• Branderig gevoel van de slijmvliezen, roodheid en zwelling.
• Desquamatie (afschilfering) van de gingiva.
• Zwelling van de parotis (zelden).
, C2 les 2; Mondspoelmiddelen
De antibacteriële componenten in mondspoelmiddelen en de werking daarvan:
De gemeenschappelijke niet-therapeutische basis ingrediënten van de mondspoelmiddelen zijn:
water, alcohol, smaakproducten en kleuragentia. Antibacteriële componenten die we onderscheiden
zijn:
• Antiseptica: remmen de plaquegroei door rechtstreeks de bacteriën te doden en\of adhesie
te verminderen. (inhiberen de plaquegroei door rechtstreeks de bacteriën te doden of hun
groei en/of adhesie te inhiberen).
• Antibiotica: remmen de plaquegroei door rechtstreeks de bacteriën te doden en\of adhesie
te verminderen. (inhiberen de plaquegroei door de bacteriën te doden of hun groei te
inhiberen).
• Enzymen: verstoren de matrix van de plaque.
• Niet – enzymatische, denaturerende agentia: kunnen de structuur van de plaque of de
metabolische activiteit van de bacteriën veranderen en zodoende minder pathogeen te
maken.
De werking van antiseptica (bis-biguaniden en fenolen) in mondspoelmiddel:
De bekendste stof uit deze groep is chloorhexidine, een bis-guanide. In oplossingen wordt het
chloorhexidinedigluconaat of –diacetaat gebruikt. Door een positieve lading kan chloorhexidine
hechten aan negatief geladen oppervlakken zoals pellicle, mucosa, glazuur en dentine, zonder dat de
antimicrobiële werking verloren behoeft te gaan. Door deze hechting aan de orale oppervlakken is
de substantiviteit van chloorhexidine relatief groot. Chloorhexidine bindt ook aan de negatief
geladen celwand van bacteriën. Het verhoogt de permeabiliteit van de celwand en veroorzaakt
lekkage, waardoor bacteriën niet langer in staat zijn hun interne milieu te handhaven.
Bijwerkingen van chloorhexidine maken het ongeschikt voor langdurig dagelijks gebruik. Beschreven
zijn verkleuringen van gebitselementen, vulmaterialen en tong, de vieze smaak, desquamatie van de
gingiva, branderig gevoel van de slijmvliezen, verandering van smaak en zeldzaam parotiszwelling.
Fenolen: Een voorbeeld hiervan is Listerine, bestaande uit oliën, thymol, en eucalyptol, gemengd
salicylaat in een 27,3%- alcoholoplossing. 2x daags spoelen, naast de normale reiniging is voldoende.
Meer spoelen verhoogd de effectiviteit niet. Het effect van chloorhexidine wordt niet bereikt. Door
middel van de essentiële oliën worden de micro-organismen gedood door interactie met hun
celwand door remming van hun enzymactiviteit. Listerine vermindert de plaque-biofilm en dood
meer dan 75% van de bacteriën 30min na het spoelen. Er kon niet worden aangetoond welke
bacteriën worden gedood en of resistentie verkregen wordt. Het neveneffect is minimaal, soms
wordt verkleuring aangetoond.
➢ bisgunaniden (chloorhexidine, alexidine) die hebben te maken met de positieve en
negatieve lading.
➢ fenolen (fenol, thym, listerine (thymol, eucalyptol)) doden echt de bacteriën, welke is niet
duidelijk.
C1 Les 1; Chemische plaquebeheersing
De werking van Chloorhexidine:
Chloorhexidine is een synthetisch product dat behoort tot de groep van de kationische bis-
biguaniden. Chloorhexidine heeft een goede antibacteriële werking tegen grampositieve en
gramnegatieve bacteriën, gisten en een remmende werking op candida albicans. Chloorhexidine is
het meest effectieve antimicrobiële middel voor mechanische plaqueverwijdering doordat
chloorhexidine veel langer in de mond achter blijft (een derde blijft achter na 3min.). Het remt
zowel aeroben als anaearoben bacteriën. Opgelost in water wordt chloorhexidine positief geladen,
doordat de 4= N- H- groepen in het molecuul H+- ionen aantrekken. De positief geladen
chloorhexidine ionen binden zich aan de negatief geladen celmembranen (pellicle, glazuur, dentine,
mucosa en celwanden/membraan van bacteriën) met als gevolg verandering in de
doorlaatbaarheid van de celmembranen, waardoor het evenwicht wordt verstoord. Bij lage
concentraties veroorzaakt dit lekkage van de celmembraan en cel inhoud (CHX werkt dan
bacteriostatisch, bacteriegroei remmend). Indien chloorhexidine zelf de cel binnendringt veroorzaakt
het coagulatie (samenklontering) van de cytoplasma, wat de bacteriën dood. Dus bij hoge
concentraties bezinkt het de cel inhoud, met celdood als gevolg. Chloorhexidine bindt zich ook aan
bacteriën in het speeksel, zodat bacteriële interactie belemmerd wordt. Ten slotte kan
chloorhexidine door binding aan glycoproteïnen uit het speeksel de vorming van de pellicula
modificeren, zodat de plaquekolonisatie in het gedrang komt
De werking van CHX is gebaseerd op aspecifieke reductie van de hoeveelheid tandplaque door de
vernietiging van het celmembraan van bacteriën. Grampositieve bacteriën (mutans streptokokken)
zijn gevoeliger voor chloorhexidine dan gramnegatieve bacteriën. Lactobacillen zijn minder gevoelig
en overleven concentraties die wel bactericide (bacterie doden) zijn voor mutans streptokokken.
➢ Bij gebruik van chloorhexidine is 2x per dag spoelen met 10ml onverdunde oplossing
voldoende. Het is namelijk zo dat het gedurende periode van 8-12 uur blijft vrijkomen.
Wanneer CHX-gebruik geïndiceerd is:
• Na kaakchirurgische en parodontale chirurgie
• Na een trauma als normale mondhygiëne niet meer mogelijk is.
• Bij acute necrotiserende gingivitis (ANG) of parodontitis wanneer normale mondhygiëne
pijnlijk is;
• Voor de bestrijding van wortelcariës; bijv. bij bestralingspatiënten of tijdens de nazorg van
patiënten met veel recessies als gevolg van een parodontale behandeling.
• Bij motorisch of verstandelijk gehandicapte mensen die niet zelfstandig in staat zijn een
goede mondhygiëne te betrachten; CHX kan dan in de vorm van een spray worden
toegepast door de verzorgers.
• Als een (grof) diagnosticum bij twijfels over de etiologie van een aandoening in de
mondholte. Of het evt. een microbiële oorzaak heeft.
• Na het plaatsen van implantaten.
,In welke verschijningsvormen CHX gebruikt kan worden en in welke percentages CHX hierbij
verwerkt is:
Verschijningvorm van CHX Percentages
Chloorhexidine mondspoelmiddel - 0,2% CHX cordosyl (met alcohol)
(oplossing) - 0,12% CHX perio-aid (geen alcohol)
- 0,05 % CHX perio-aid maintenance (geen alcohol)
Chloorhexidine spray - 0.2% CHX
Chloorhexidinegel - 1% CHX (over het algemeen)
Chloorhexidine monddouche - 0.02% CHX
Chloorhexidinevernissen (soort lak) - EC40 40% CHX
- Chlorzon 10% CHX (niet verkrijgbaar)
- Cervitec 1% CHZ
Subgingivale irrigatie - 0.2% CHX, enkel zin als het met een spuitje in de pocket
wordt aangebracht
(Extra informatie): EC40 is een chloorhexidinevernis, bevat 40% chloorhexidine en hardt uit na
contact met speeksel. Chloorhexidine kan worden gebruikt voor gecontroleerde antimicrobiële
therapie bij patiënten met actieve cariës en wordt toegepast om het totale aantal mutans
streptokokken in de mond te reduceren. Het antisepticum chloorhexidine wordt gebruikt in de vorm
van 0,2% chloorhexidinegluconaatoplossing (Cordosyl) of in een 0,12% oplossing (Perio-Aid) en
0,05%-oplossing (Perio-Aid Maintenance). Perio-Aid en Perio-Aid Maintenance bevat geen alcohol.
Er bestaat weinig verschil in activiteit tussen de 0,12% en 0,2%-oplossing, echter zijn bij een lagere
dosis de nevenactiviteiten kleiner. Een chloorhexidinespray is in vergelijking met een
mondspoelmiddel in dezelfde concentratie even doeltreffend maar heeft minder neveneffecten. Bij
gebruik hiervan wordt maar een zevende van de hoeveelheid gebruikt vergeleken met een
spoelmiddel.
De neveneffecten (bijwerkingen) van CHX:
• Verkleuring van gebitselementen, vulmaterialen, laesies, slijmvlies en tong.
• Verandering van smaak/vieze smaak/verlies smaaksensatie (reversibel).
• Vorming van supra)gingivaal tandsteen. → niet zeker
• Branderig gevoel van de slijmvliezen, roodheid en zwelling.
• Desquamatie (afschilfering) van de gingiva.
• Zwelling van de parotis (zelden).
, C2 les 2; Mondspoelmiddelen
De antibacteriële componenten in mondspoelmiddelen en de werking daarvan:
De gemeenschappelijke niet-therapeutische basis ingrediënten van de mondspoelmiddelen zijn:
water, alcohol, smaakproducten en kleuragentia. Antibacteriële componenten die we onderscheiden
zijn:
• Antiseptica: remmen de plaquegroei door rechtstreeks de bacteriën te doden en\of adhesie
te verminderen. (inhiberen de plaquegroei door rechtstreeks de bacteriën te doden of hun
groei en/of adhesie te inhiberen).
• Antibiotica: remmen de plaquegroei door rechtstreeks de bacteriën te doden en\of adhesie
te verminderen. (inhiberen de plaquegroei door de bacteriën te doden of hun groei te
inhiberen).
• Enzymen: verstoren de matrix van de plaque.
• Niet – enzymatische, denaturerende agentia: kunnen de structuur van de plaque of de
metabolische activiteit van de bacteriën veranderen en zodoende minder pathogeen te
maken.
De werking van antiseptica (bis-biguaniden en fenolen) in mondspoelmiddel:
De bekendste stof uit deze groep is chloorhexidine, een bis-guanide. In oplossingen wordt het
chloorhexidinedigluconaat of –diacetaat gebruikt. Door een positieve lading kan chloorhexidine
hechten aan negatief geladen oppervlakken zoals pellicle, mucosa, glazuur en dentine, zonder dat de
antimicrobiële werking verloren behoeft te gaan. Door deze hechting aan de orale oppervlakken is
de substantiviteit van chloorhexidine relatief groot. Chloorhexidine bindt ook aan de negatief
geladen celwand van bacteriën. Het verhoogt de permeabiliteit van de celwand en veroorzaakt
lekkage, waardoor bacteriën niet langer in staat zijn hun interne milieu te handhaven.
Bijwerkingen van chloorhexidine maken het ongeschikt voor langdurig dagelijks gebruik. Beschreven
zijn verkleuringen van gebitselementen, vulmaterialen en tong, de vieze smaak, desquamatie van de
gingiva, branderig gevoel van de slijmvliezen, verandering van smaak en zeldzaam parotiszwelling.
Fenolen: Een voorbeeld hiervan is Listerine, bestaande uit oliën, thymol, en eucalyptol, gemengd
salicylaat in een 27,3%- alcoholoplossing. 2x daags spoelen, naast de normale reiniging is voldoende.
Meer spoelen verhoogd de effectiviteit niet. Het effect van chloorhexidine wordt niet bereikt. Door
middel van de essentiële oliën worden de micro-organismen gedood door interactie met hun
celwand door remming van hun enzymactiviteit. Listerine vermindert de plaque-biofilm en dood
meer dan 75% van de bacteriën 30min na het spoelen. Er kon niet worden aangetoond welke
bacteriën worden gedood en of resistentie verkregen wordt. Het neveneffect is minimaal, soms
wordt verkleuring aangetoond.
➢ bisgunaniden (chloorhexidine, alexidine) die hebben te maken met de positieve en
negatieve lading.
➢ fenolen (fenol, thym, listerine (thymol, eucalyptol)) doden echt de bacteriën, welke is niet
duidelijk.
