Samenvatting studietekst 1 – Fundamentele pragmatiek 1
Inleiding
Verhaal over de pijl van de Wart die door de kraai uit de lucht gepakt wordt illustreert dat hetzelfde
verschijnsel door twee waarnemers verschillend wordt waargenomen en gewaardeerd.
De Wart heeft oog voor verschijnsel/Kay ziet een teken: ziet in dat verschijnsel meer betekend dan alleen het
verlies van de lievelingspijl, namelijk een andere, toekomstige gebeurtenis: de voltrekking van het noodlot van
Koning Arthur.
- Wat Kay doet, gebeurd vaker: wapperende lap stof wordt gezien als de Nederlandse vlag.
Taal is vergelijkbaar: uiterlijke verschijningsvorm (luchtstroom bij gesproken & grafische realisatie bij
geschreven) die op een of andere manier wordt verstaan en begrepen.
Pragmatiek gaat om het hechten van immateriële betekenissen aan materiële verschijnselen (tekens).
Informatieoverdracht door tekens
Communicatieproces: zender, ontvanger, boodschap.
Twee aspecten van communicatieve boodschap zijn: uiterlijke, waarneembare verschijningsvorm (materiële
vorm) en de betekenisinhoud (wat door de verschijningsvorm wordt uitgedrukt). Informatieoverdracht komt
tot stand via een teken of een reeks van tekens.
(Taal)teken: de vormelijke of formele kwaliteit van een boodschap, die – indien waargenomen en
geïnterpreteerd – verbonden is met een bepaalde betekenis.
Zender:
Moet objectiveren: een uiterlijke vorm geven aan ‘wat hij in gedachten heeft’. Vb. honger: over de
buik wrijven, wijzen naar mond + kauwbeweging, zin ‘Ik heb honger’ uitspreken.
Heeft intentie: wil bepaalde informatie overdragen.
Semiotiek: drie hoofdtypen van tekens
Vormt de aard van de relatie die er bestaat tussen het teken enerzijds en de betekenis anderzijds.
Teken opvatten als iets wat het zelf eigenlijk niet is (driekleurige lap staat voor Nederland) – representatief
karakter. Het teken verwijst naar de stand van zaken. Het object van de semiotiek (= tekenleer) wordt daarom
omschreven als representatie.
De gronden waarop tekens naar standen van zaken verwijzen, kunnen heel verschillend zijn. Amerikaanse
filosoof en logicus Ch. S. Peirce (1839-1914) maakte onderscheid in iconen, indexen en symbolen.
Iconische tekens
Een iconisch teken functioneert op basis van een gelijkenisrelatie tussen het teken (afbeelding van Sir Winston
Churchill – representatie) en datgene waar het naar verwijst (Sir Winston Churchill – denotatum).
Iconische tekens kunnen onderling verschillen in de graad van iconiciteit:
- Foto lijkt heel erg dus heeft een hogere graad van iconiciteit dan een cartoon bijvoorbeeld.
- Denk aan Mondriaan en Van der Leck die experimenteerden met iconiciteitsgraadprincipe of de
landkaart of organogram.
Inhoud versus strekking
Denkbeeldig glas wijn naar de mond brengen + collega vragend aankijken = samenstel van non-verbale tekens,
wordt geïnterpreteerd op grond van de gelijkenisrelatie tussen het gebaar en het feitelijke drinken dat de
gebruiker van het teken op het oog heeft. Pragmatische (of functionele) betekenis: communicatieve strekking
van de situatie waarin het teken wordt gebruikt. Imitatieve gebaar (teken) staat voor borreltje drinken
(betekenis). De strekking van het gebaar is het doen van een voorstel om ergens een borreltje te gaan drinken.
Ontvanger moet zich een passend karakter van de activiteit voorstellen: context oproepen waarin die activiteit
concreet gestalte kan krijgen, oftewel indexicaliseren: in verband brengen met het (toekomstige) cafébezoek.
Inleiding
Verhaal over de pijl van de Wart die door de kraai uit de lucht gepakt wordt illustreert dat hetzelfde
verschijnsel door twee waarnemers verschillend wordt waargenomen en gewaardeerd.
De Wart heeft oog voor verschijnsel/Kay ziet een teken: ziet in dat verschijnsel meer betekend dan alleen het
verlies van de lievelingspijl, namelijk een andere, toekomstige gebeurtenis: de voltrekking van het noodlot van
Koning Arthur.
- Wat Kay doet, gebeurd vaker: wapperende lap stof wordt gezien als de Nederlandse vlag.
Taal is vergelijkbaar: uiterlijke verschijningsvorm (luchtstroom bij gesproken & grafische realisatie bij
geschreven) die op een of andere manier wordt verstaan en begrepen.
Pragmatiek gaat om het hechten van immateriële betekenissen aan materiële verschijnselen (tekens).
Informatieoverdracht door tekens
Communicatieproces: zender, ontvanger, boodschap.
Twee aspecten van communicatieve boodschap zijn: uiterlijke, waarneembare verschijningsvorm (materiële
vorm) en de betekenisinhoud (wat door de verschijningsvorm wordt uitgedrukt). Informatieoverdracht komt
tot stand via een teken of een reeks van tekens.
(Taal)teken: de vormelijke of formele kwaliteit van een boodschap, die – indien waargenomen en
geïnterpreteerd – verbonden is met een bepaalde betekenis.
Zender:
Moet objectiveren: een uiterlijke vorm geven aan ‘wat hij in gedachten heeft’. Vb. honger: over de
buik wrijven, wijzen naar mond + kauwbeweging, zin ‘Ik heb honger’ uitspreken.
Heeft intentie: wil bepaalde informatie overdragen.
Semiotiek: drie hoofdtypen van tekens
Vormt de aard van de relatie die er bestaat tussen het teken enerzijds en de betekenis anderzijds.
Teken opvatten als iets wat het zelf eigenlijk niet is (driekleurige lap staat voor Nederland) – representatief
karakter. Het teken verwijst naar de stand van zaken. Het object van de semiotiek (= tekenleer) wordt daarom
omschreven als representatie.
De gronden waarop tekens naar standen van zaken verwijzen, kunnen heel verschillend zijn. Amerikaanse
filosoof en logicus Ch. S. Peirce (1839-1914) maakte onderscheid in iconen, indexen en symbolen.
Iconische tekens
Een iconisch teken functioneert op basis van een gelijkenisrelatie tussen het teken (afbeelding van Sir Winston
Churchill – representatie) en datgene waar het naar verwijst (Sir Winston Churchill – denotatum).
Iconische tekens kunnen onderling verschillen in de graad van iconiciteit:
- Foto lijkt heel erg dus heeft een hogere graad van iconiciteit dan een cartoon bijvoorbeeld.
- Denk aan Mondriaan en Van der Leck die experimenteerden met iconiciteitsgraadprincipe of de
landkaart of organogram.
Inhoud versus strekking
Denkbeeldig glas wijn naar de mond brengen + collega vragend aankijken = samenstel van non-verbale tekens,
wordt geïnterpreteerd op grond van de gelijkenisrelatie tussen het gebaar en het feitelijke drinken dat de
gebruiker van het teken op het oog heeft. Pragmatische (of functionele) betekenis: communicatieve strekking
van de situatie waarin het teken wordt gebruikt. Imitatieve gebaar (teken) staat voor borreltje drinken
(betekenis). De strekking van het gebaar is het doen van een voorstel om ergens een borreltje te gaan drinken.
Ontvanger moet zich een passend karakter van de activiteit voorstellen: context oproepen waarin die activiteit
concreet gestalte kan krijgen, oftewel indexicaliseren: in verband brengen met het (toekomstige) cafébezoek.
