Nieuwe Tijd II hoorcolleges en boek
Hoorcollege 1: De Wetenschappelijke (R)evolutie
What’s in a name?
- Revolutie of evolutie?
- Van Copernicus tot Newton en verder
- Butterfeld in 1949 concept wetenschappelijke revolutie
- Presentisme overdrijven: revolutie i.p.v. een langdurige traditie
- Tegenwoordig wordt er ook gekeken naar de ‘wetenschappelijke
mislukkingen’
- Manier bestuderen en de wereld te verklaren, 16 e-17e eeuw
- ‘Begin van moderne wetenschap’
- Nieuwe onderzoeksmethodes en experimenten (wiskunde, meten, kritische
observatie)
- Vertrouwen in antieke teksten
Wetenschap in de middeleeuwen
- Natuurfilosofie = vast onderdeel aan universiteiten
- Scholastische methode (religieus/niet-religieuze gezaghebbende teksten
(vaak uit de oudheid))
- Logisch geordende wetenschap
- Gericht op verklaring natuurlijke wereld
- Geocentrisch wereldbeeld gebaseerd op
- Aristoteles (384-322 v.Chr.) en Ptolemaeus (c. 100-165)
- Christelijke wetenschappers God als de maker van de aarde en dus ook de
atomen
- Geocentrisme: perfecte cirkels boven de aarde
- Ondermaanse sfeer (4 elementen, dynamiek)
- Bovenmaanse sfeer (ether, harmonie)
De Renaissance als kweekgrond
- Maatschappelijke ontwikkelingen
- Humanisme, 15de-16de eeuw intellectuele stroming uit Italië
- Herontdekking en waardering Antieke teksten Klassieke Oudheid als bron
van kennis
- Rechtzetten fouten Antieke teksten gerede twijfel betrouwbaarheid
Antieke kennis
- Boekdrukkunst als aanjager aandacht voor dissonante meningen Oudheid
- Exploratie ontdekkingsreizen en kleinere expedities
- Wereldlijke vorsten als patroon fundamenteel patronage voor
wetenschappelijk onderzoek
- Vertrouwen in menselijke rede frictie met Gods woord
- Kritiek op scholastiek
- Studie oorspronkelijke teksten en Bijbelexegese (via Iberisch schiereiland en
Byzantijnse rijk)
- Herwaardering praktijkervaring ‘gewone’ mensen hun ambacht en
vaardigheiden
- Ambachtslui zeelieden, vissers, landbouwers etc.
- Boekenwijsheid vs. trial/error leren door ondervinding en ervaring (soort
van voorganger empirisme)
,Astronomie
- Nicolaas Copernicus (1473-1543), Poolse geleerde en kanunnik
- Meerdere universitaire studies
- Wiskunde, astronomie & natuurfilosofie, rechten, geneeskunde
- De revolutionibus orbium coelestium (1543)
- Over de omwentelingen van de hemellichamen
- Eerste die anders het wereldbeeld beschrijft, misschien toch niet zo goddelijk
maar gewoon onderdeel van een stelsel waar de zon centraal staat
- Heliocentrisme
- Hemellichamen draaien rond de zon in perfecte cirkelvormige bewegingen
- Tycho Brahe (1546-1601), Deen
- Hij werkte voor de koning van Denemarken
- Empirische observaties supernova en hemellichamen
- Compromis: planeten rond zon, zon rond aarde
- Johannes Kepler (1571-1630, Duitse gebieden)
- Assistent van Brahe
- Aarde en planeten in elliptische baan en met snelheden rond zon
- Drie wetten van Kepler
- Opheffing verschil bovenmaans/ondermaans
- Galileo Galilei (1564-1642), Italiaan
- - Wiskunde, natuurfilosofie, astronomie
- Pionier van de telescoop
- Algemeen gezien als pionier van de wetenschappelijke revolutie
- Astronomische ontdekkingen
- Maan geen perfecte bol
- Vier manen rond Jupiter
- Publieke bevestiging hypothese Copernicus
- Radicaal afstand van Aristotelische natuurfilosofie
- Ontdekking vs. klassieke wereldbeeld
- Wegvallen boven/ondermaans, hemel/ aarde
- Zon en niet aarde centrum heelal
- Reactie kerk?
- Nuance, enkel tegen té felle standpunten die Bijbel tegenspreken
- Poging nieuwe theorieën deels binnen christelijk kader te plaatsen
- Wetenschappers zelf moeite met verenigen geloof en wetenschap
De experimentele methode
- Francis Bacon (1561-1626), Engelsman
- Filosoof en staatman
- Vader van de empirische observatie (inductie)
- Grondlegger van de wetenschappelijke methode
- René Descartes (1596-1650), Fransman
, - Vader wetenschapsfilosofie (deductie)
- Methodische twijfel (‘Cogito ergo sum’)
- Isaac Newton (1642-1727), Engelsman
- Philosophiae Naturalis Principia Mathematica (1687)
- Beschreef zwaartekracht
- Drie wetten van Newton
- Natuurwetenschap moet steunen op nauwkeurig onderzoek en experiment
Impact en verspreiding
- Experimentele methode ook in andere takken
- Geneeskunde (Paracelsus, 1493-1541)
- Anatomie (Andreas Vesalius, 1514-1564)
- Botanica (Rembert Dodoens, 1517-1585)
- Microbiologie (Antoni van Leeuwenhoek, 1632-1723)
- Scheikunde (Antoine Lavoisier, 1743-1794)
- Verspreiding via:
- Universiteiten
- Boeken, kranten en tijdschriften
- Oprichting ‘learned societies’ en academies voor de studie van natuur en
wetenschap
- Aanleggen van verzamelingen met vreemde objecten uit de natuur
(Wunderkammer)
- Organisatie van salons en wetenschapsclubs
Conclusie: revolutie of evolutie?
- Ca. 1940 Wetenschappelijke revolutie als triomf van logica en rede over
bijgeloof en middeleeuws vertrouwen in antieke wereldbeeld
- Ca. 1970 Wetenschappelijke revolutie verder op middeleeuwse
natuurfilosofie (eerder kijkend naar continuïteiten dan discontinuïteiten
-Verschil denkers 16de en 17de eeuw 9antieke kennis verbeteren vs.
vernieuwen)?
- Aandacht voor belang instituties, mecenaat en hofcultuur
- Kritiek op beeld van geniale mannelijke denkers naar óók aandacht voor
vrouwelijke wetenschappers
- ‘Entzauberung der Welt’
- Ontplooiing van individuele kennis op basis van kritische rede, waarneming
en experiment
- Vanaf Copernicus verbinden religie en empirie
- Nadien blijvende pogingen tot verzoening wetenschap en geloof
- Toch erkenning voor enkele briljante geesten?
- ‘If I have seen further it is by standing on the shoulders of Giants’ (I. Newton)
, Hoorcollege 2: Verlichting en revoluties
Wat is Verlichting?
- Les Lumières, the Enlightenment, Aufklärung, Illuminisimo licht als symbool
van de rede
- Johann Friedrich Zöllner (1783) lid van Duits, elitair genootschap Wat is
waarheid? Wat is Verlichting?
- Antwoord door Mozes Mendessohn: Aufklärung is deel van Bildung
(beschaving/ontwikkeling van de mens), de theorie achter de cultuur
- Immanuel Kant “Verlichting is het bevrijden van de mens uit zijn
onmondigheid, waaraan hij zelf schuld heeft…. Heb de moed je eigen
verstand te gebruiken!” langdurig proces van het ‘licht aandoen’
Soorten Verlichting
- Samenleving
- Radicaal: rede leidend
- Gematigd: rede en geloof
- Religieus
- Protestant: Gods schepping
- Katholiek: Katholische Aufklärung
- Nationale verschillen
- Frans, Nederlands, Duits, Engels, Zweeds, Spaans
Fases in de Verlichting
- Vroege Verlichting: ca. 1650-1720
- Bloeitijd: ca. 1720-1765
- Late Verlichting: ca. 1765-1800
Vroege Verlichting (1650-1720)
- Naar de wortels
- Renaissance – individualisme; virtù (=deugd); scepsis
- Reformatie – kritiek op de Kerk
- Economische groei en verstedelijking
- Communicatierevolutie – boekdrukkunst
- Ontdekkingsreizen – globalisering
- Wetenschapsrevolutie
- Huygens, Boerhaave, Van Leeuwenhoek wetenschappers zorgden dat
men kritischer gingen kijken, niet als doel om God te ontkennen maar ieder
Gods werk te begrijpen en te waarderen
- Wetenschap als basis: Ratio
- René Descartes (1596-1650)
- Onderzoek naar eigen denkproces
- Systematische twijfel: hoe werkt de menselijke geest?
- Deductieve methode/rationalisme
- ‘Cogito ergo sum’ ik twijfel, dus ik denk dus ik ben
Hoorcollege 1: De Wetenschappelijke (R)evolutie
What’s in a name?
- Revolutie of evolutie?
- Van Copernicus tot Newton en verder
- Butterfeld in 1949 concept wetenschappelijke revolutie
- Presentisme overdrijven: revolutie i.p.v. een langdurige traditie
- Tegenwoordig wordt er ook gekeken naar de ‘wetenschappelijke
mislukkingen’
- Manier bestuderen en de wereld te verklaren, 16 e-17e eeuw
- ‘Begin van moderne wetenschap’
- Nieuwe onderzoeksmethodes en experimenten (wiskunde, meten, kritische
observatie)
- Vertrouwen in antieke teksten
Wetenschap in de middeleeuwen
- Natuurfilosofie = vast onderdeel aan universiteiten
- Scholastische methode (religieus/niet-religieuze gezaghebbende teksten
(vaak uit de oudheid))
- Logisch geordende wetenschap
- Gericht op verklaring natuurlijke wereld
- Geocentrisch wereldbeeld gebaseerd op
- Aristoteles (384-322 v.Chr.) en Ptolemaeus (c. 100-165)
- Christelijke wetenschappers God als de maker van de aarde en dus ook de
atomen
- Geocentrisme: perfecte cirkels boven de aarde
- Ondermaanse sfeer (4 elementen, dynamiek)
- Bovenmaanse sfeer (ether, harmonie)
De Renaissance als kweekgrond
- Maatschappelijke ontwikkelingen
- Humanisme, 15de-16de eeuw intellectuele stroming uit Italië
- Herontdekking en waardering Antieke teksten Klassieke Oudheid als bron
van kennis
- Rechtzetten fouten Antieke teksten gerede twijfel betrouwbaarheid
Antieke kennis
- Boekdrukkunst als aanjager aandacht voor dissonante meningen Oudheid
- Exploratie ontdekkingsreizen en kleinere expedities
- Wereldlijke vorsten als patroon fundamenteel patronage voor
wetenschappelijk onderzoek
- Vertrouwen in menselijke rede frictie met Gods woord
- Kritiek op scholastiek
- Studie oorspronkelijke teksten en Bijbelexegese (via Iberisch schiereiland en
Byzantijnse rijk)
- Herwaardering praktijkervaring ‘gewone’ mensen hun ambacht en
vaardigheiden
- Ambachtslui zeelieden, vissers, landbouwers etc.
- Boekenwijsheid vs. trial/error leren door ondervinding en ervaring (soort
van voorganger empirisme)
,Astronomie
- Nicolaas Copernicus (1473-1543), Poolse geleerde en kanunnik
- Meerdere universitaire studies
- Wiskunde, astronomie & natuurfilosofie, rechten, geneeskunde
- De revolutionibus orbium coelestium (1543)
- Over de omwentelingen van de hemellichamen
- Eerste die anders het wereldbeeld beschrijft, misschien toch niet zo goddelijk
maar gewoon onderdeel van een stelsel waar de zon centraal staat
- Heliocentrisme
- Hemellichamen draaien rond de zon in perfecte cirkelvormige bewegingen
- Tycho Brahe (1546-1601), Deen
- Hij werkte voor de koning van Denemarken
- Empirische observaties supernova en hemellichamen
- Compromis: planeten rond zon, zon rond aarde
- Johannes Kepler (1571-1630, Duitse gebieden)
- Assistent van Brahe
- Aarde en planeten in elliptische baan en met snelheden rond zon
- Drie wetten van Kepler
- Opheffing verschil bovenmaans/ondermaans
- Galileo Galilei (1564-1642), Italiaan
- - Wiskunde, natuurfilosofie, astronomie
- Pionier van de telescoop
- Algemeen gezien als pionier van de wetenschappelijke revolutie
- Astronomische ontdekkingen
- Maan geen perfecte bol
- Vier manen rond Jupiter
- Publieke bevestiging hypothese Copernicus
- Radicaal afstand van Aristotelische natuurfilosofie
- Ontdekking vs. klassieke wereldbeeld
- Wegvallen boven/ondermaans, hemel/ aarde
- Zon en niet aarde centrum heelal
- Reactie kerk?
- Nuance, enkel tegen té felle standpunten die Bijbel tegenspreken
- Poging nieuwe theorieën deels binnen christelijk kader te plaatsen
- Wetenschappers zelf moeite met verenigen geloof en wetenschap
De experimentele methode
- Francis Bacon (1561-1626), Engelsman
- Filosoof en staatman
- Vader van de empirische observatie (inductie)
- Grondlegger van de wetenschappelijke methode
- René Descartes (1596-1650), Fransman
, - Vader wetenschapsfilosofie (deductie)
- Methodische twijfel (‘Cogito ergo sum’)
- Isaac Newton (1642-1727), Engelsman
- Philosophiae Naturalis Principia Mathematica (1687)
- Beschreef zwaartekracht
- Drie wetten van Newton
- Natuurwetenschap moet steunen op nauwkeurig onderzoek en experiment
Impact en verspreiding
- Experimentele methode ook in andere takken
- Geneeskunde (Paracelsus, 1493-1541)
- Anatomie (Andreas Vesalius, 1514-1564)
- Botanica (Rembert Dodoens, 1517-1585)
- Microbiologie (Antoni van Leeuwenhoek, 1632-1723)
- Scheikunde (Antoine Lavoisier, 1743-1794)
- Verspreiding via:
- Universiteiten
- Boeken, kranten en tijdschriften
- Oprichting ‘learned societies’ en academies voor de studie van natuur en
wetenschap
- Aanleggen van verzamelingen met vreemde objecten uit de natuur
(Wunderkammer)
- Organisatie van salons en wetenschapsclubs
Conclusie: revolutie of evolutie?
- Ca. 1940 Wetenschappelijke revolutie als triomf van logica en rede over
bijgeloof en middeleeuws vertrouwen in antieke wereldbeeld
- Ca. 1970 Wetenschappelijke revolutie verder op middeleeuwse
natuurfilosofie (eerder kijkend naar continuïteiten dan discontinuïteiten
-Verschil denkers 16de en 17de eeuw 9antieke kennis verbeteren vs.
vernieuwen)?
- Aandacht voor belang instituties, mecenaat en hofcultuur
- Kritiek op beeld van geniale mannelijke denkers naar óók aandacht voor
vrouwelijke wetenschappers
- ‘Entzauberung der Welt’
- Ontplooiing van individuele kennis op basis van kritische rede, waarneming
en experiment
- Vanaf Copernicus verbinden religie en empirie
- Nadien blijvende pogingen tot verzoening wetenschap en geloof
- Toch erkenning voor enkele briljante geesten?
- ‘If I have seen further it is by standing on the shoulders of Giants’ (I. Newton)
, Hoorcollege 2: Verlichting en revoluties
Wat is Verlichting?
- Les Lumières, the Enlightenment, Aufklärung, Illuminisimo licht als symbool
van de rede
- Johann Friedrich Zöllner (1783) lid van Duits, elitair genootschap Wat is
waarheid? Wat is Verlichting?
- Antwoord door Mozes Mendessohn: Aufklärung is deel van Bildung
(beschaving/ontwikkeling van de mens), de theorie achter de cultuur
- Immanuel Kant “Verlichting is het bevrijden van de mens uit zijn
onmondigheid, waaraan hij zelf schuld heeft…. Heb de moed je eigen
verstand te gebruiken!” langdurig proces van het ‘licht aandoen’
Soorten Verlichting
- Samenleving
- Radicaal: rede leidend
- Gematigd: rede en geloof
- Religieus
- Protestant: Gods schepping
- Katholiek: Katholische Aufklärung
- Nationale verschillen
- Frans, Nederlands, Duits, Engels, Zweeds, Spaans
Fases in de Verlichting
- Vroege Verlichting: ca. 1650-1720
- Bloeitijd: ca. 1720-1765
- Late Verlichting: ca. 1765-1800
Vroege Verlichting (1650-1720)
- Naar de wortels
- Renaissance – individualisme; virtù (=deugd); scepsis
- Reformatie – kritiek op de Kerk
- Economische groei en verstedelijking
- Communicatierevolutie – boekdrukkunst
- Ontdekkingsreizen – globalisering
- Wetenschapsrevolutie
- Huygens, Boerhaave, Van Leeuwenhoek wetenschappers zorgden dat
men kritischer gingen kijken, niet als doel om God te ontkennen maar ieder
Gods werk te begrijpen en te waarderen
- Wetenschap als basis: Ratio
- René Descartes (1596-1650)
- Onderzoek naar eigen denkproces
- Systematische twijfel: hoe werkt de menselijke geest?
- Deductieve methode/rationalisme
- ‘Cogito ergo sum’ ik twijfel, dus ik denk dus ik ben
