1|Pagina
HOOFDSTUK 1.
WERELDGESCHIEDENIS: EEN
GESCHIEDENIS VAN DE WERELD?
INLEIDING. KOSMISCHE GESCHIEDENIS & MENSELIJKE
GESCHIEDENIS
Tegen de historische achtergrond van het 13,7 miljard jaar oude universum =
‘geschiedenis van de mens’ is maar een oogwenk
Start geschiedenis van de aarde = universum al 9mlj jaar oud is
Vroegste leven = 4mlj terug
Meer complexe organismen verschijnen pas 600/700 mio jaar terug
Indien geschiedenis vd kosmos gerepresenteerd wordt als 1 jaar: de eerste mens
begint rond te lopen op de valavond van 31 december
EVOLUTIE & PROGRESSIE
Evolutie ≠ voorbestemd verhaal!
Dawkins: ‘de evolutie heeft vele miljoenen voorlopige eindbestemmingen bereikt
& er is geen andere reden dan (menselijke) ijdelheid om er één als meerwaardig of
als dichter bij het einddoel te bestempelen dan alle anderen. De historicus moet
vermijden een geschiedenis te construeren die ook maar in het minst naar een
menselijk hoogtepunt als eindbestemming lijkt toe te werken’
J. Gould: de homo sapiens is niet representatief, noch de uiteindelijke uitkomst van
de evolutie
Evolutie is geen vooraf uitgetekende fasentheorie die telkens dezelfde uitkomst
zou hebben, er zit te veel toeval in het spel
Toeval/geluk wordt bepaald door extinctie
Extinctie als uitendelijke lot van vrijwel alle soorten: 99% van alle soorten ooit, zijn
ondertussen uitgestorven
Uitsterven gebeurt niet gelijkmatig, de geschiedenis kent vele massa-extincties
Overgang van Perm naar Trias (250mio geleden): 75-90% vd soorten
uitgestorven
Einde Trias (200mio geleden)
In het Krijttijdperk (65mio geleden): uitsterven van de dinosaurussen & 50%
van alle bestaande soorten
= door dit toeval: opmars van de zoogdieren & later dus van de mens mogelijk
gemaakt
Idee van een gerichte, gestuurde evolutie = fout, MAAR ‘progressie’ is wel mogelijk!
Extinctie en evolutie vormen een onvermijdelijke progressie naar grotere
complexiteit
Beperkte voorspelbaarheid: vele malen werden dezelfde evolutionaire
ontdekkingen gedaan
onafhankelijk van elkaar.
Doordat gelijkaardige problemen zich voordoen bij (dier)soorten, die vragen
om oplossingen, maar ook deze zijn dus niet onbeperkt.
= steeds nieuwe oplossingen zijn gevolg van de voortdurende wapenwedloop
in de evolutie: overlevingsstrijd tussen soorten stimuleert via de natuurlijke
selectie progressieve evolutionaire stappen een geleidelijke progressieve
verbetering
WERELDGESCHIEDENIS | Volledige Samenvatting
,2|Pagina
GESCHIEDENIS VAN DE MENS IN EEN NOTENDOP
5-6 miljoen jaar geleden
Groep van gezamenlijk voorouders van de chimpansees, bonobo’s en hominiden
splitsen.
Uit de hominiden (onze directe voorouders) vormden zich tientallen soorten met
gelijkaardige kenmerken
Rechtop lopen
Toenemend gebruik en verbetering van (stenen) werktuigen (Homo Habilis)
Graduele groei van de herseninhoud
Gradueel controleren van het vuur (Homo Erectus)
200.000-300.000 jaar geleden: begin geschiedenis van de Homo Sapiens
Onderscheid zich van zijn voorouders door…
Meer ontwikkelde vormen van communicatie + doorgeven van
geaccumuleerde kennis + processen van collectief aanleren = CULTUUR
Complexere steentechnologie
Geleidelijke aanpassing & verbetering van technologische kennis tijdens tocht
overheen continenten
GEVOLG: mens kan zich sneller aanpassen zonder dat het genetische patroon zich
eerst moet wijzigen
Chronologie der spreiding van de Sapiens:
100.000 jaar geleden: Sapiens start trektocht uit Afrikaans continent, naar
Azië
50.000 jaar geleden: Sapiens naar Australië
40.000 jaar geleden: Sapiens naar Europa
20.000 – 15.000 jaar gel: Sapiens naar Amerika
250.000-10.000/8000: jager-verzamelaar periode
95% van de geschiedenis van de mens overleeft de moderne mens als jager-
verzamelaar
12% van alle mensen ooit geleefd, leefden als jager-verzamelaar
Kenmerken
Ontwikkelt door de veelvuldige migraties een opmerkelijke diversiteit in
levenswijze en technische kennis
Trage bevolkingsgroei (net vóór LBrevolutie: 6mio mensen)
Nieuwe succesvolle jachttechnieken
Vuur om bossen plat te branden voor nieuwe planten
Nieuwe artistieke expressies (bv. wapens, kleding, kunstobjecten, …)
10.000/8000 v.t. – 1750/1800 n.t.: landbouwsamenlevingsperiode
= b!ste periode in de menselijke geschiedenis: 70% van alle mensen ooit geleefd,
leefden in deze periode
10.000-8000 v.t.
Graduele overgang naar permanente nederzettingen en cultivering
Zijn ontstaan in een divergerende periode: 4 grote zones ontwikkelde zich
onafhankelijk van elkaar, toch ontwikkelde elke zone zich tot LBsamenleving
1. Afro-Eurazië 3. Australië
2. Amerika 4. Eilanden Stille Zuidzee
Ontstaan van de kennis van LBtechnieken, onafhankelijk v elkaar = voorkomen
van soortgelijke factoren: klimaatverandering, ecologische grenzen,
demografische druk
Kenmerken
WERELDGESCHIEDENIS | Volledige Samenvatting
,3|Pagina
Meer mensen kunnen voeden en herbergen: LB doet bevolking en
productie stijgen
Ontstaan handel: afgeleide producten v LB als handelswaar tussen
gemeenschappen
Afremming groei LBsamenlevingen door nieuwe ziekten als gevolg van de
overdracht v bacteriën tussen dier en mens & oorlogsvoering
Ontstaan administratie en controle: niet-landbouwers die levensonderhoud
voorzien door het onttrekken van een deel van de oogst via tribuut
(belasting)
8000-3000 v.t.: LBsamenlevingen ontwikkelen zich tot conglomeraat van dorpen
Nauw contact met de jacht en de visvangst
Meer specialisatie, nieuwe types van leiderschap = nieuwe genderrelaties:
vrouw wordt weggehouden van de machtsposities in de dopen
Hiërarchie ontstaan, gelegitimeerd vanuit de noodzaak tot bescherming
3000 v.t.: ontstaan eerste steden
Organisatie LB en opslaan oogsten noodzaakt hogere structurele
samenwerking: meer complexe interne arbeidsverdeling, specialisten in de top
vh bestuur, religie en oorlogsvoering
Steden kunnen enkel maar overleven mits vooruitstrevende, productieve LBSL
met aanzienlijk surplus
Uitgroeien tot (landbouw)rijken / beschavingen: formeel bestuur, permanente
taxatie, centrale administratie, legers, religieus staatssysteem, uitgebouwde
netwerken v transport, handel & culturele uitwisseling
500 v.t. – 1000 n.t. = Axiale periode
Het aantal beschavingen/rijken groeit aan & de interactie ertussen neemt toe
Culturele uitwisseling: zie groei en verspreiding van wereldreligies die niet
meer gebonden zijn aan één staatkundige eenheid en allemaal universele
waarheden claimen
1000 n.t. – 1750 n.t
Koppeling van de grote wereldzones: veroveringstochten & handelsnetwerken
Grootse impuls vanuit Europa:
Na uiteenvallen vd laatste grote rijken ontwikkelt zich hier een competitief
systeem v kleine, sterk gecommercialiseerde en gemilitariseerde staten
In een zoektocht naar nieuwe commerciële mogelijkheden legt Europa
basis voor nieuw, mondiaal systeem
1750/1800 n.t. – vandaag: de moderne samenleving
Meest turbulente periode uit de wereldgeschiedenis: industriële revoluties heeft
de snelheid vd economische en mspelijke veranderingen de hoogte ingejaagd
Gevolg: nieuwe economische organisatie (industrieel kapitalisme), innovaties,
globale verschuivingen, snelle bevolkingsgroei, …
Grotere interconnectie tussen moderne, op complexe bureaucratieën gebouwde
staten leidt tot een globaler systeem maar niet een meer eengemaakte wereld
Nu: groeimotor van deze moderne periode botst op menselijke en ecologische
grenzen
= nood aan een andere mondiale SLvormen die bevolking, welvaart en ecologie
kunnen combineren met democratische staatsvormen en vrije sociale en culturele
keuzes
1. WERELDGESCHIEDENIS IS EEN ANDERE MANIER VAN KIJKEN
Definitie wereldgeschiedenis:
WERELDGESCHIEDENIS | Volledige Samenvatting
, 4|Pagina
Wereldgeschiedenis bestudeert het ontstaan, de groei en de veranderingen vd
menselijke gemeenschappen in een vergelijkend perspectief en in hun onderlinge
samenhang. Kenwoorden zijn gemeenschappen, vergelijkingen, verbanden en
systemen.
Wereldgeschiedenis bestudeert die gemeenschappen op tweevoudige wijze:
a) in vergelijkend perspectief om patronen, verschillen en gelijkenissen te detecteren
b) in hun interactie via contacten, connecties en beïnvloeding
WG kijkt naar diverse vormen v menselijke SLen die zich doorheen de tijd hebben
ontwikkeld, maar bekijkt die niet op zichzelf: de bouwstenen/actoren zijn de
menselijke gemeenschappen – de context/schouwtoneel is de wereld
Geschiedenis = een verhaal van keuzes die volgen op eerdere keuzes
WG: welke keuzes? Waarom? Verschil/gelijkenissen in keuzes? Uitkomst?
Beïnvloeding?
Resultaat = metaverhaal: verhalen over de geschiedenis van de mens en de
mensheid die uitgaan vd lokale en regionale ervaring, maar die op zoek gaan
bredere verbanden, patronen, systemen, …
WG = perspectief: zonder mondiale dimensie blijft elk event maar ‘een geval’
2. WERELDGESCHIEDENIS IS EEN ANDERE MANIER VAN DENKEN
WG = attitude: altijd kijken naar de big picture waarin menselijke gemeenschappen
worden bestudeerd in een vergelijkend perspectief, in hun relatie met en in hun
afhankelijkheid van elkaar.
Globale dimensie doet ons andere vragen stellen en oude vragen anders formuleren,
ze bestrijken alle grote domeinen van het menselijk handelen:
Mensen en hun natuurlijke Staatsvorming & conflict
omgeving De vorming van economische
Ontwikkeling en interactie v systemen
culturele systemen Ontwikkeling v sociale structuren
Door blik te verruimen kunnen we vragen en antwoorden herdefiniëren waardoor ons
beeld vd wereld fundamenteel veranderd kan worden obv verschillende dimensies:
Tijdsdimensie Wanneer we een mondiaal perspectief hanteren moeten we
afstappen v
Cultuurgebonden tijdsindelingen. De mondiale tijd heeft
andere omschrijving
nodig.
Ruimtelijke dimensieOok deze zijn cultuurgebonden. dmv mondiaal perspectief
krijgen we een blik
over de verschillende visies en dimensies die elkaar lokaal,
regionaal, nationaal & internationaal overlappen
Thematische dimensie Wereldgeschiedenis wil betekenis geven op een
ruimere schaal.
Hier is een eenheid van analyse & afbakening v thema
noodzakelijk
3. WELKE WERELDGESCHIEDENIS?
WG bestudeert het ontstaan, de groei en de veranderingen van menselijke
gemeenschappen in een vergelijkend perspectief en in hun onderlinge
samenhang. De aandacht gaat niet naar individuele gemeenschappen, maar naar
WERELDGESCHIEDENIS | Volledige Samenvatting
HOOFDSTUK 1.
WERELDGESCHIEDENIS: EEN
GESCHIEDENIS VAN DE WERELD?
INLEIDING. KOSMISCHE GESCHIEDENIS & MENSELIJKE
GESCHIEDENIS
Tegen de historische achtergrond van het 13,7 miljard jaar oude universum =
‘geschiedenis van de mens’ is maar een oogwenk
Start geschiedenis van de aarde = universum al 9mlj jaar oud is
Vroegste leven = 4mlj terug
Meer complexe organismen verschijnen pas 600/700 mio jaar terug
Indien geschiedenis vd kosmos gerepresenteerd wordt als 1 jaar: de eerste mens
begint rond te lopen op de valavond van 31 december
EVOLUTIE & PROGRESSIE
Evolutie ≠ voorbestemd verhaal!
Dawkins: ‘de evolutie heeft vele miljoenen voorlopige eindbestemmingen bereikt
& er is geen andere reden dan (menselijke) ijdelheid om er één als meerwaardig of
als dichter bij het einddoel te bestempelen dan alle anderen. De historicus moet
vermijden een geschiedenis te construeren die ook maar in het minst naar een
menselijk hoogtepunt als eindbestemming lijkt toe te werken’
J. Gould: de homo sapiens is niet representatief, noch de uiteindelijke uitkomst van
de evolutie
Evolutie is geen vooraf uitgetekende fasentheorie die telkens dezelfde uitkomst
zou hebben, er zit te veel toeval in het spel
Toeval/geluk wordt bepaald door extinctie
Extinctie als uitendelijke lot van vrijwel alle soorten: 99% van alle soorten ooit, zijn
ondertussen uitgestorven
Uitsterven gebeurt niet gelijkmatig, de geschiedenis kent vele massa-extincties
Overgang van Perm naar Trias (250mio geleden): 75-90% vd soorten
uitgestorven
Einde Trias (200mio geleden)
In het Krijttijdperk (65mio geleden): uitsterven van de dinosaurussen & 50%
van alle bestaande soorten
= door dit toeval: opmars van de zoogdieren & later dus van de mens mogelijk
gemaakt
Idee van een gerichte, gestuurde evolutie = fout, MAAR ‘progressie’ is wel mogelijk!
Extinctie en evolutie vormen een onvermijdelijke progressie naar grotere
complexiteit
Beperkte voorspelbaarheid: vele malen werden dezelfde evolutionaire
ontdekkingen gedaan
onafhankelijk van elkaar.
Doordat gelijkaardige problemen zich voordoen bij (dier)soorten, die vragen
om oplossingen, maar ook deze zijn dus niet onbeperkt.
= steeds nieuwe oplossingen zijn gevolg van de voortdurende wapenwedloop
in de evolutie: overlevingsstrijd tussen soorten stimuleert via de natuurlijke
selectie progressieve evolutionaire stappen een geleidelijke progressieve
verbetering
WERELDGESCHIEDENIS | Volledige Samenvatting
,2|Pagina
GESCHIEDENIS VAN DE MENS IN EEN NOTENDOP
5-6 miljoen jaar geleden
Groep van gezamenlijk voorouders van de chimpansees, bonobo’s en hominiden
splitsen.
Uit de hominiden (onze directe voorouders) vormden zich tientallen soorten met
gelijkaardige kenmerken
Rechtop lopen
Toenemend gebruik en verbetering van (stenen) werktuigen (Homo Habilis)
Graduele groei van de herseninhoud
Gradueel controleren van het vuur (Homo Erectus)
200.000-300.000 jaar geleden: begin geschiedenis van de Homo Sapiens
Onderscheid zich van zijn voorouders door…
Meer ontwikkelde vormen van communicatie + doorgeven van
geaccumuleerde kennis + processen van collectief aanleren = CULTUUR
Complexere steentechnologie
Geleidelijke aanpassing & verbetering van technologische kennis tijdens tocht
overheen continenten
GEVOLG: mens kan zich sneller aanpassen zonder dat het genetische patroon zich
eerst moet wijzigen
Chronologie der spreiding van de Sapiens:
100.000 jaar geleden: Sapiens start trektocht uit Afrikaans continent, naar
Azië
50.000 jaar geleden: Sapiens naar Australië
40.000 jaar geleden: Sapiens naar Europa
20.000 – 15.000 jaar gel: Sapiens naar Amerika
250.000-10.000/8000: jager-verzamelaar periode
95% van de geschiedenis van de mens overleeft de moderne mens als jager-
verzamelaar
12% van alle mensen ooit geleefd, leefden als jager-verzamelaar
Kenmerken
Ontwikkelt door de veelvuldige migraties een opmerkelijke diversiteit in
levenswijze en technische kennis
Trage bevolkingsgroei (net vóór LBrevolutie: 6mio mensen)
Nieuwe succesvolle jachttechnieken
Vuur om bossen plat te branden voor nieuwe planten
Nieuwe artistieke expressies (bv. wapens, kleding, kunstobjecten, …)
10.000/8000 v.t. – 1750/1800 n.t.: landbouwsamenlevingsperiode
= b!ste periode in de menselijke geschiedenis: 70% van alle mensen ooit geleefd,
leefden in deze periode
10.000-8000 v.t.
Graduele overgang naar permanente nederzettingen en cultivering
Zijn ontstaan in een divergerende periode: 4 grote zones ontwikkelde zich
onafhankelijk van elkaar, toch ontwikkelde elke zone zich tot LBsamenleving
1. Afro-Eurazië 3. Australië
2. Amerika 4. Eilanden Stille Zuidzee
Ontstaan van de kennis van LBtechnieken, onafhankelijk v elkaar = voorkomen
van soortgelijke factoren: klimaatverandering, ecologische grenzen,
demografische druk
Kenmerken
WERELDGESCHIEDENIS | Volledige Samenvatting
,3|Pagina
Meer mensen kunnen voeden en herbergen: LB doet bevolking en
productie stijgen
Ontstaan handel: afgeleide producten v LB als handelswaar tussen
gemeenschappen
Afremming groei LBsamenlevingen door nieuwe ziekten als gevolg van de
overdracht v bacteriën tussen dier en mens & oorlogsvoering
Ontstaan administratie en controle: niet-landbouwers die levensonderhoud
voorzien door het onttrekken van een deel van de oogst via tribuut
(belasting)
8000-3000 v.t.: LBsamenlevingen ontwikkelen zich tot conglomeraat van dorpen
Nauw contact met de jacht en de visvangst
Meer specialisatie, nieuwe types van leiderschap = nieuwe genderrelaties:
vrouw wordt weggehouden van de machtsposities in de dopen
Hiërarchie ontstaan, gelegitimeerd vanuit de noodzaak tot bescherming
3000 v.t.: ontstaan eerste steden
Organisatie LB en opslaan oogsten noodzaakt hogere structurele
samenwerking: meer complexe interne arbeidsverdeling, specialisten in de top
vh bestuur, religie en oorlogsvoering
Steden kunnen enkel maar overleven mits vooruitstrevende, productieve LBSL
met aanzienlijk surplus
Uitgroeien tot (landbouw)rijken / beschavingen: formeel bestuur, permanente
taxatie, centrale administratie, legers, religieus staatssysteem, uitgebouwde
netwerken v transport, handel & culturele uitwisseling
500 v.t. – 1000 n.t. = Axiale periode
Het aantal beschavingen/rijken groeit aan & de interactie ertussen neemt toe
Culturele uitwisseling: zie groei en verspreiding van wereldreligies die niet
meer gebonden zijn aan één staatkundige eenheid en allemaal universele
waarheden claimen
1000 n.t. – 1750 n.t
Koppeling van de grote wereldzones: veroveringstochten & handelsnetwerken
Grootse impuls vanuit Europa:
Na uiteenvallen vd laatste grote rijken ontwikkelt zich hier een competitief
systeem v kleine, sterk gecommercialiseerde en gemilitariseerde staten
In een zoektocht naar nieuwe commerciële mogelijkheden legt Europa
basis voor nieuw, mondiaal systeem
1750/1800 n.t. – vandaag: de moderne samenleving
Meest turbulente periode uit de wereldgeschiedenis: industriële revoluties heeft
de snelheid vd economische en mspelijke veranderingen de hoogte ingejaagd
Gevolg: nieuwe economische organisatie (industrieel kapitalisme), innovaties,
globale verschuivingen, snelle bevolkingsgroei, …
Grotere interconnectie tussen moderne, op complexe bureaucratieën gebouwde
staten leidt tot een globaler systeem maar niet een meer eengemaakte wereld
Nu: groeimotor van deze moderne periode botst op menselijke en ecologische
grenzen
= nood aan een andere mondiale SLvormen die bevolking, welvaart en ecologie
kunnen combineren met democratische staatsvormen en vrije sociale en culturele
keuzes
1. WERELDGESCHIEDENIS IS EEN ANDERE MANIER VAN KIJKEN
Definitie wereldgeschiedenis:
WERELDGESCHIEDENIS | Volledige Samenvatting
, 4|Pagina
Wereldgeschiedenis bestudeert het ontstaan, de groei en de veranderingen vd
menselijke gemeenschappen in een vergelijkend perspectief en in hun onderlinge
samenhang. Kenwoorden zijn gemeenschappen, vergelijkingen, verbanden en
systemen.
Wereldgeschiedenis bestudeert die gemeenschappen op tweevoudige wijze:
a) in vergelijkend perspectief om patronen, verschillen en gelijkenissen te detecteren
b) in hun interactie via contacten, connecties en beïnvloeding
WG kijkt naar diverse vormen v menselijke SLen die zich doorheen de tijd hebben
ontwikkeld, maar bekijkt die niet op zichzelf: de bouwstenen/actoren zijn de
menselijke gemeenschappen – de context/schouwtoneel is de wereld
Geschiedenis = een verhaal van keuzes die volgen op eerdere keuzes
WG: welke keuzes? Waarom? Verschil/gelijkenissen in keuzes? Uitkomst?
Beïnvloeding?
Resultaat = metaverhaal: verhalen over de geschiedenis van de mens en de
mensheid die uitgaan vd lokale en regionale ervaring, maar die op zoek gaan
bredere verbanden, patronen, systemen, …
WG = perspectief: zonder mondiale dimensie blijft elk event maar ‘een geval’
2. WERELDGESCHIEDENIS IS EEN ANDERE MANIER VAN DENKEN
WG = attitude: altijd kijken naar de big picture waarin menselijke gemeenschappen
worden bestudeerd in een vergelijkend perspectief, in hun relatie met en in hun
afhankelijkheid van elkaar.
Globale dimensie doet ons andere vragen stellen en oude vragen anders formuleren,
ze bestrijken alle grote domeinen van het menselijk handelen:
Mensen en hun natuurlijke Staatsvorming & conflict
omgeving De vorming van economische
Ontwikkeling en interactie v systemen
culturele systemen Ontwikkeling v sociale structuren
Door blik te verruimen kunnen we vragen en antwoorden herdefiniëren waardoor ons
beeld vd wereld fundamenteel veranderd kan worden obv verschillende dimensies:
Tijdsdimensie Wanneer we een mondiaal perspectief hanteren moeten we
afstappen v
Cultuurgebonden tijdsindelingen. De mondiale tijd heeft
andere omschrijving
nodig.
Ruimtelijke dimensieOok deze zijn cultuurgebonden. dmv mondiaal perspectief
krijgen we een blik
over de verschillende visies en dimensies die elkaar lokaal,
regionaal, nationaal & internationaal overlappen
Thematische dimensie Wereldgeschiedenis wil betekenis geven op een
ruimere schaal.
Hier is een eenheid van analyse & afbakening v thema
noodzakelijk
3. WELKE WERELDGESCHIEDENIS?
WG bestudeert het ontstaan, de groei en de veranderingen van menselijke
gemeenschappen in een vergelijkend perspectief en in hun onderlinge
samenhang. De aandacht gaat niet naar individuele gemeenschappen, maar naar
WERELDGESCHIEDENIS | Volledige Samenvatting
