Samenvatting Sociologie 1, ISBN: 9789043012713

SOCIOLOGIE
1
DE SOCIOLOGISCHE VERZUCHTING
ALLES IS CONTINGENT MAAR NIET ARBITRAIR
Alles = opvattingen, gewoonten, handelingswijzen, levensstijlen, instellingen…
Contingent
 Het had ook anders kunnen zijn dan het nu is - en het is vaak ook anders geweest (tijd) of
anders elders ter wereld (plaats)
Niet arbitrair
 Niet willekeurig
 Er zijn goede redenen voor de vorm die iets bij ons - of in een bepaalde tijd / op een
bepaalde plaats - heeft aangenomen
 Oorzaken/ redenen zijn vaak complex

BESEF VAN CONTINGENTIE
 Etnocentrisme  andere dingen beoordelen vertrekkende vanuit ons eigen standpunt
 Waarden en normen  sociaal geproduceerd
 Afwijkend gedrag wordt geproduceerd door de samenleving
 Waarom zijn bepaalde gedragingen in bepaalde samenlevingen (tijd / plaats) afwijkend
en in andere niet?


1) PROBLEEM VAN DE ORDE
 Sociale orde
 ≠ behoud bestaande machtsverhoudingen, wetten,
gewoonten, instellingen
 = hoe komen tot nageleefde regels?
(voorspelbaarheid / leefbaarheid)


 Verlichting denkers
 Grote maatschappelijke veranderingen
 Ratio / redelijk individu stond centraal
 Wetenschappelijk denken (Verklaringen op basis van wetenschap en niet meer op basis van religie)
 Redelijk handelen bracht vooruitgang, rust en geluk met zich mee
 Tradities en religie werden als tegennatuurlijk beschouwd (niet nodig om voor sociale
orde te zorgen)
 Tegen-Verlichting denkers
 Rationeel handelen  tegenovergestelde effect
 Men gaat alleen de regels nastreven die goed uit komen voor hun  egoïsme
nastreven, uit eigenbelang handelen
 Godsdienst en gezag heeft al eeuwen lang gezorgd voor gezag dus is dit nog steeds
nodig om mensen de regels te laten naleven

, 2

 August Comte
 Bedacht de term ‘sociologie’
 Verzoening tussen verlichting en tegenverlichting
 Iedereen zou in het stadium van het positivistisch denken terecht komen
(wetenschappelijk denken)
 2 grote krachten in het menselijk handelen:
 Rede en verstand (leidt niet automatisch tot sociale orde)
 Emotie, gevoelens, impulsen
 (Je hoofd zegt het ene en je gevoel het andere)
 Behoefte aan nieuwe religie  Religie van de Mensheid
Hedendaagse sociologie:
 Habermas
 Denken ligt in het verlengde van de verlichtingsdenkers
 Wetenschappelijke rede (Wel: hoe? – Niet: waarom?)
 Open wetenschappelijke communicatie
 Consensus  men wordt het eens
 Arbitraire verdwijnt  er zijn goede redenen om ons aan de wetten te houden – namelijk
we vinden ze eerlijk en rechtvaardig door het consensus
 Wetten moeten rechtvaardig zijn (zo is sociale orde mogelijk)
 Luhmann
 Denken ligt in het verlengde van de tegen-verlichtingsdenkers
 We worden het nooit eens over wat rechtvaardig is, consensus is bijna nooit mogelijk
 Leren leven met het arbitraire  niet iedereen zal de wetten eerlijk vinden
 Wetten moet op de juiste wijze gemaakt worden (zo is sociale orde mogelijk) door
procedures en meerderheidsregels (wij stemmen voor het parlement –
volksvertegenwoordigers)


2) PROBLEEM VAN DE NIET-ARBITRAIRE CONTINGENTIE (legitimerende derde)
 Welke aspecten in onze maatschappij zijn makkelijk te veranderen en welke niet?
 Legitimerende derde
 Moeilijk of niet te veranderen
 Doel: bestaande orde verantwoorden en legitimeren
 God, natuur, geschiedenis, samenhang

Eindconclusie:
 Steeds minder verantwoording voor bestaande orde, wetten, instellingen,…  steeds
minder komt men tot de vaststelling dat dingen niet te veranderen zijn
 Besef van contingentie  men beseft dat dingen anders kunnen zijn dan wij het nu
kennen
 Hoe komen mensen ertoe orde te scheppen en in stand te houden?  als alles
contingent is het niet zo vanzelfsprekend dat we ons aan de wetten houden  mogelijke
verklaring: we zijn er zo gewoon aan dus blijven we het doen

, 3

NATUUR
 Welke regels worden bepaald door de natuur en zijn dus moeilijk te veranderen?
 Fysiek organisme: beperkingen
 MAAR: beperkingen overwinnen:
 bv. stijgende levensverwachting
 MAAR: wat is natuur  wat is cultuur?
 Gelaatsuitdrukkingen van emoties (natuur)
 Hayak (1899-1992): vrijemarkteconomie is natuur (<->opvattingen nu)
 In welke mate verklaart genetica handelen en denken van de mens?
 DUS: alles is contingent


GESCHIEDENIS
 Welke regels worden bepaald door de geschiedenis en zijn dus moeilijk te veranderen?
 Vastliggende ontwikkeling?
 Comte: religie  metafysica  positivisme
 Marx: evolueren naar klasseloze maatschappij (is er nog steeds niet)
 MAAR: welke beperkingen worden door het verleden opgelegd?
 En hoe dwingend zijn die beperkingen? Betekent het dat wij dan maar 1 richting op kunnen,
waarschijnlijk niet  langzamer, er kunnen wel veranderingen plaats vinden
 Alexander: een visie op onze collectieve plaats in de tijd en de geschiedenis, is onderdeel van
onze identiteit

SAMENHANG
 Noodzakelijke samenhang tussen verschillende maatschappelijke instellingen en dus moeilijk
te veranderen?
 Vb. Tussen gezinsvorm en economie - uitgebreide familie met verschillende generaties
 Jaren ‘50: kerngezin / kostwinnersmodel (man ging werken in de fabriek – vrouw bleef thuis bij
de kinderen)
 Nu: andere gezinsvormen (geen samenhang meer)
 Boeiende vragen:
 Technologische vernieuwing mogelijk zonder verandering in het denken?
 Vaak verandert eerst het denken, visie op de wereld/ samenleving met allerlei
technologische vernieuwingen tot gevolg
 Secularisering (scheiding tussen kerk en staat) als trend?  moderne wetenschap pas
mogelijk na secularisering