Leerdoelen biologie 5 vwo H10 Voeding en vertering
Hoofdstuk 10
Leerdoel Uitwerking
10.1 Je kent de hoofdgroepen van Koolhydraten (Binas 67F): vertering nodig voordat het opgenomen kan worden in het bloed.
voedingsstoffen en kunt deze vanuit een - Bouwstof leveren energie in de vorm van ATP.
context herkennen (bron 2). - Brandstof bijvoorbeeld onderdeel van receptoreiwitten.
- Reservestof glycogeen
Eiwitten (Binas 67H): vertering nodig voordat het opgenomen kan worden in het bloed.
- Bouwstof spiereiwitten, hemoglobine en antistoffen.
- Brandstof
Vetten (Binas 67G): vertering nodig voordat het opgenomen kan worden in het bloed.
- Bouwstof membranen en hormonen en dienen als warmte-isolatie.
- Brandstof
- Reservestof je lichaam slaat vetten onder andere op onder de huid.
Vitaminen (Binas 82A): geen vertering voor nodig, opname in het bloed is direct mogelijk.
- Bouwstof
Water: geen vertering voor nodig, opname in het bloed is direct mogelijk. Het is ook een transportmiddel
(bloedplasma en warmtebuffer (houdt lichaamswarmte vast).
- Bouwstof voor cellen.
Mineralen: geen vertering voor nodig, opname in het bloed is direct mogelijk.
- Bouwstof botten
Je kent de functies en eigenschappen van Voedingsvezels zijn onverteerbare plantaardige koolhydraatmoleculen. Hun functie is onder andere het stimuleren
voedingsvezels en kunt beredeneren hoe van de darmperistaltiek en daarmee een goede doorstroming. Voedingsvezels nemen veel water op, zodat het
deze een gezonde darmwerking volume van de darminhoud toeneemt en de ontlasting structuur krijgt en soepel blijft. Eet je te weinig van deze
stimuleren (bron 2). koolhydraten, dan krijg je last van obstipatie (verstopping).
Je kunt het begrip ADI-waarde toepassen Een voedingsmiddel bestaat niet alleen uit voedingsstoffen en voedingsvezels. Op verpakte voedingsmiddelen staan
in een context (bron 4). ook conserveringsmiddelen en kleur-, geur- en smaakstoffen vermeld. Al deze stoffen zijn goedgekeurd door de
Europese autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) en hebben een E-nummer (Binas 82B) gekregen. Het zijn
additieven: stoffen die zijn toegevoegd om het voedingsmiddel aantrekkelijker of langer houdbaar te maken. Alleen
in grote hoeveelheden zijn sommige stoffen schadelijk. Om problemen te voorkomen is van veel additieven de
maximale hoeveelheid bepaald die je per dag per kg lichaamsgewicht zonder problemen kunt eten. Dit is de ADI, de
aanvaardbare dagelijkse inname (Binas 95A en B).
Je kunt uitleggen hoe darmbacteriën je Met voedsel krijg je nuttige, maar ook schadelijke bacteriën binnen. Gebruik je voedingsmiddelen zoals yoghurt en
darmwerking beïnvloeden (bron 1). karnemelk, dan zijn dat vooral nuttige bacteriën. Deze bacteriën die je gezondheid bevorderen, kun je ook in capsules
eten. Dit zijn probiotica. Eet je voedingsmiddelen zoals uien, appels en prei, dan stimuleer je daarmee de groei van
, deze bacteriën. In deze producten zitten namelijk prebiotica, onverteerbare plantendelen waar nuttige bacteriën (en
schimmels) van leven. Met je voedsel komen ook schadelijke bacteriën (en schimmels) je lichaam binnen. In het
maagzuur gaan de meeste dood. Een goede hygiëne verkleint de kans dat je te veel van deze micro-organismen
binnenkrijgt.
10.2 - Je kent de basis van vertering in het De vertering begint bij de tanden en kiezen, die knippen en vermalen het voedsel. Speekselklieren maken speeksel
menselijk lichaam (bron 7). met een enzym dat grote koolhydraten al verteert. Door peristaltische bewegingen wordt het voedsel naar beneden
geduwd. Bij peristaltische bewegingen trekken lengtespieren voor de voedselbrok samen, waardoor er ruimte
ontstaat. Daarna trekken kringspieren achter het voedsel samen. Het voedsel schuift een eindje verder en de lengte-
en de kringspieren ontspannen. Andere lengtespieren voor de voedselbrok trekken samen, de slokdarm verwijdt
opnieuw en het proces herhaalt zich.
- Je kunt per onderdeel van het Mondholte (pH 6,6):
verteringsstelsel aangeven welke actie er In de mondholte zit de speekselklier, dit maakt speeksel aan. Dit speeksel bevat onder andere:
plaatsvindt en hoe dit de vertering en/of - Amylase (enzym): dit breekt zetmeelmoleculen in brood af.
opname van voedingsstoffen beïnvloedt - Slijm: hierdoor wordt het makkelijker om voedselbrokken door te slikken.
(bron 6, 7, 8, 9, 10 en 11). - Eiwitten: dit heeft een mondbacterie- en schimmeldodende werking. Lang niet alle bacteriën gaan dood.
Vervolgens komt het in de slokdarm. De slokdarm beschermt je van opkomend maagzuur en de sluitspier die bij de
overgang naar de maag zit, laat het eten namelijk door en houdt ondertussen het maagzuur tegen. Het voedsel
vervolgt de weg naar de maag.
Maag:
In de maag worden de voedselbrokken door sterke spieren verder gekneed, en vermengt het zich met maagsap
(afkomstig van de maagsapklieren in de maagwand). Het maagsap bestaat uit drie klierproducten:
- Zoutzuur (HCI): laat eiwitten opzwellen, zodat enzymen er beter bij kunnen. Verder speelt het een rol bij
activeren van eiwitsplitsende enzymen en bij het doden van veel bacteriën.
- Pepsinogeen: inactief pro-enzym. Onder invloed van het zoutzuur ontstaat hieruit het actieve peptase
(pepsine, Binas 82E, F en G) dat eiwitten afbreekt tot polypeptiden.
- Slijm: het maagslijmvlies bedekt de binnenkant van de maag en beschermt de cellen van de maagwand
tegen het zoutzuur en peptase.
Aan de bovenkant sluit een kringspier de maag af van de slokdarm, aan de onderkant gebeurt de afsluiting door de
kringspier van de maagportier. Deze kringspieren voorkomen dat de zure voedselbrij terug naar de slokdarm gaat of
ongehinderd de twaalfvingerige darm instroomt. In de maag stopt de vertering van koolhydraten door amylase bijna
helemaal. De omgeving is te zuur voor dit enzym. Bovendien breekt het eiwitsplitsende peptase de meeste amylase
af.
Twaalfvingerige darm:
De maagportier ontspant zo nu en dan, er stroomt dan een beetje van de zure maaginhoud de twaalfvingerige darm
in. In de twaalfvingerige darm komen de sappen van de galblaas (de lever maakt gal aan, dit wordt opgeslagen in de
Hoofdstuk 10
Leerdoel Uitwerking
10.1 Je kent de hoofdgroepen van Koolhydraten (Binas 67F): vertering nodig voordat het opgenomen kan worden in het bloed.
voedingsstoffen en kunt deze vanuit een - Bouwstof leveren energie in de vorm van ATP.
context herkennen (bron 2). - Brandstof bijvoorbeeld onderdeel van receptoreiwitten.
- Reservestof glycogeen
Eiwitten (Binas 67H): vertering nodig voordat het opgenomen kan worden in het bloed.
- Bouwstof spiereiwitten, hemoglobine en antistoffen.
- Brandstof
Vetten (Binas 67G): vertering nodig voordat het opgenomen kan worden in het bloed.
- Bouwstof membranen en hormonen en dienen als warmte-isolatie.
- Brandstof
- Reservestof je lichaam slaat vetten onder andere op onder de huid.
Vitaminen (Binas 82A): geen vertering voor nodig, opname in het bloed is direct mogelijk.
- Bouwstof
Water: geen vertering voor nodig, opname in het bloed is direct mogelijk. Het is ook een transportmiddel
(bloedplasma en warmtebuffer (houdt lichaamswarmte vast).
- Bouwstof voor cellen.
Mineralen: geen vertering voor nodig, opname in het bloed is direct mogelijk.
- Bouwstof botten
Je kent de functies en eigenschappen van Voedingsvezels zijn onverteerbare plantaardige koolhydraatmoleculen. Hun functie is onder andere het stimuleren
voedingsvezels en kunt beredeneren hoe van de darmperistaltiek en daarmee een goede doorstroming. Voedingsvezels nemen veel water op, zodat het
deze een gezonde darmwerking volume van de darminhoud toeneemt en de ontlasting structuur krijgt en soepel blijft. Eet je te weinig van deze
stimuleren (bron 2). koolhydraten, dan krijg je last van obstipatie (verstopping).
Je kunt het begrip ADI-waarde toepassen Een voedingsmiddel bestaat niet alleen uit voedingsstoffen en voedingsvezels. Op verpakte voedingsmiddelen staan
in een context (bron 4). ook conserveringsmiddelen en kleur-, geur- en smaakstoffen vermeld. Al deze stoffen zijn goedgekeurd door de
Europese autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) en hebben een E-nummer (Binas 82B) gekregen. Het zijn
additieven: stoffen die zijn toegevoegd om het voedingsmiddel aantrekkelijker of langer houdbaar te maken. Alleen
in grote hoeveelheden zijn sommige stoffen schadelijk. Om problemen te voorkomen is van veel additieven de
maximale hoeveelheid bepaald die je per dag per kg lichaamsgewicht zonder problemen kunt eten. Dit is de ADI, de
aanvaardbare dagelijkse inname (Binas 95A en B).
Je kunt uitleggen hoe darmbacteriën je Met voedsel krijg je nuttige, maar ook schadelijke bacteriën binnen. Gebruik je voedingsmiddelen zoals yoghurt en
darmwerking beïnvloeden (bron 1). karnemelk, dan zijn dat vooral nuttige bacteriën. Deze bacteriën die je gezondheid bevorderen, kun je ook in capsules
eten. Dit zijn probiotica. Eet je voedingsmiddelen zoals uien, appels en prei, dan stimuleer je daarmee de groei van
, deze bacteriën. In deze producten zitten namelijk prebiotica, onverteerbare plantendelen waar nuttige bacteriën (en
schimmels) van leven. Met je voedsel komen ook schadelijke bacteriën (en schimmels) je lichaam binnen. In het
maagzuur gaan de meeste dood. Een goede hygiëne verkleint de kans dat je te veel van deze micro-organismen
binnenkrijgt.
10.2 - Je kent de basis van vertering in het De vertering begint bij de tanden en kiezen, die knippen en vermalen het voedsel. Speekselklieren maken speeksel
menselijk lichaam (bron 7). met een enzym dat grote koolhydraten al verteert. Door peristaltische bewegingen wordt het voedsel naar beneden
geduwd. Bij peristaltische bewegingen trekken lengtespieren voor de voedselbrok samen, waardoor er ruimte
ontstaat. Daarna trekken kringspieren achter het voedsel samen. Het voedsel schuift een eindje verder en de lengte-
en de kringspieren ontspannen. Andere lengtespieren voor de voedselbrok trekken samen, de slokdarm verwijdt
opnieuw en het proces herhaalt zich.
- Je kunt per onderdeel van het Mondholte (pH 6,6):
verteringsstelsel aangeven welke actie er In de mondholte zit de speekselklier, dit maakt speeksel aan. Dit speeksel bevat onder andere:
plaatsvindt en hoe dit de vertering en/of - Amylase (enzym): dit breekt zetmeelmoleculen in brood af.
opname van voedingsstoffen beïnvloedt - Slijm: hierdoor wordt het makkelijker om voedselbrokken door te slikken.
(bron 6, 7, 8, 9, 10 en 11). - Eiwitten: dit heeft een mondbacterie- en schimmeldodende werking. Lang niet alle bacteriën gaan dood.
Vervolgens komt het in de slokdarm. De slokdarm beschermt je van opkomend maagzuur en de sluitspier die bij de
overgang naar de maag zit, laat het eten namelijk door en houdt ondertussen het maagzuur tegen. Het voedsel
vervolgt de weg naar de maag.
Maag:
In de maag worden de voedselbrokken door sterke spieren verder gekneed, en vermengt het zich met maagsap
(afkomstig van de maagsapklieren in de maagwand). Het maagsap bestaat uit drie klierproducten:
- Zoutzuur (HCI): laat eiwitten opzwellen, zodat enzymen er beter bij kunnen. Verder speelt het een rol bij
activeren van eiwitsplitsende enzymen en bij het doden van veel bacteriën.
- Pepsinogeen: inactief pro-enzym. Onder invloed van het zoutzuur ontstaat hieruit het actieve peptase
(pepsine, Binas 82E, F en G) dat eiwitten afbreekt tot polypeptiden.
- Slijm: het maagslijmvlies bedekt de binnenkant van de maag en beschermt de cellen van de maagwand
tegen het zoutzuur en peptase.
Aan de bovenkant sluit een kringspier de maag af van de slokdarm, aan de onderkant gebeurt de afsluiting door de
kringspier van de maagportier. Deze kringspieren voorkomen dat de zure voedselbrij terug naar de slokdarm gaat of
ongehinderd de twaalfvingerige darm instroomt. In de maag stopt de vertering van koolhydraten door amylase bijna
helemaal. De omgeving is te zuur voor dit enzym. Bovendien breekt het eiwitsplitsende peptase de meeste amylase
af.
Twaalfvingerige darm:
De maagportier ontspant zo nu en dan, er stroomt dan een beetje van de zure maaginhoud de twaalfvingerige darm
in. In de twaalfvingerige darm komen de sappen van de galblaas (de lever maakt gal aan, dit wordt opgeslagen in de
