Les 9 – Complottheorieën
Herhaling vorige les
Vorige les zagen we dat CT zich op 3 manieren kunnen verhouden tot religie:
- CT functioneren als een eigen religie
o CT kunnen een algemeen kader aanbieden om de mensen te helpen de wereld en
hun eigen bestaan te begrijpen
- CT over religie
o Nieuwe religieuze bewegingen kunnen betrokken worden in het denken
Bijvoorbeeld het satanisme is een geheim netwerk
Protocollen van Zion: Er is een geheim joods complot dat uit is op
wereldbeheersing
o Binnen CT wordt vaak antisemitische zaken binnengebracht (joden haat)
- CT in religies
o Religies kunnen CT gaan aanbinden om hun verhaal juist in stand te houden, om hun
aanhangers te mobiliseren.
Bv; heaven’s gate is een nieuwe religieuze beweging, sekte.
Op het moment dat hun grote verhaallijn in vraag wordt gesteld door het
overlijden van een belangrijk centraal figuur, gaan ze CT gaan aanwenden om
hun verhaal in stand te houden.
Religies gebruiken CT voor cognitieve dissonantie
Dia 1: CT tussen secular scepticisme en spiritualiteit
*scepticisme De opvatting dat er geen enkele methode is om met zekerheid tot kennis te komen
* radicaal scepticisme kennis is hoogstwaarschijnlijk onmogelijk
Nu in CT een onderscheid maken tussen seculair scepticisme en spiritualiteit. => Kijken hoe
complotdenkers vanuit sociologisch perspectief moeten worden verstaan
Dia 2: CT in hun eigen woorden: radicaal scepticisme
Complot denkers situeren zich tussen radicaal scepticisme (= down to earth, zeer rationeel) en zeer
spiritueel (bijvoorbeeld new age beweging)
De benaming bij radicaal scepticisme is problematisch:
Probleem met de benaming van complotdenkers : door die naamgeving, ga je groepen
marginaliseren. Waardoor de tegenreactie komt: ‘Ik ben geen complotdenker, ik ben juist een
kritische denker, ik ben sceptisch van nature, ik denk over alles na.
Zo krijg je collectieve misvattingen en dogma’s.
*dogma is een leerstelling die door een religie of organisatie als onbetwistbaar beschouwd
Door die mensen als complotdenkers te gaan benoemen, krijg je een omkering van het argument:
=> Ik ben het niet die de complotdenker is, en irrationeel is maar jij bent juist irrationeel
Zo krijg je een paranoïde levenshouding waarbij alles verdacht is en bevraagd moet worden.
Complotdenkers benoemen dit niet als paranoïde gedrag, maar als gezond scepticisme (alles in vraag
stellen)
, In gesprekken rond CT wordt de vraag rond rationaliteit volledig opgeworpen. Complotdenkers gaan
zich beroepen als normale rationele denkers.
Complotdenkers doen beroep op volgens hen ware wetenschappers.
Legitieme gewaardeerde wetenschappers, gekende dokters die in youtube filmpjes het volk gaan
aanspreken. Ze zullen studies aanbrengen.
Vanuit de kant van de complotdenkers, zal de hele wetenschapsbeoefening in vraag worden gesteld.
Want ze zeggen dat wetenschappers gefinancieërd zijn door de overheid en de big farma en daarom
gaan ze de wetenschappers in vraag stellen. En de eigen wetenschappers ondersteunen die hun
theorie ondersteunen.
Voorbeeld België : Er was een tekst van de overheid gelekt over de strategie van
vaccinatiecampagnes. Daarin stond een zinnetje dat de juiste mensen moeten worden gevonden om
bereid te zijn om de info over te brengen naar het breder publiek, naar diverse sociale groepen.
Die zin wordt door complotdenkers dan gezien als de individuen die in naam van de overheid werken
en deel uit maken van het groter geheel van complottheorieën
Bijvoorbeeld de reacties op het laatste nieuws op een artikel over Marc Van Ranst en vaccinatie
Dia 3: CT als spirituele redding
De andere kant van CT’en is dat het een nieuwe soort van spirituele redding is
Complottheorieën vertonen veel parallellen met huidige ontwikkelingen van tijdschriften, religies en
spiritualiteit.
Een voorbeeld: de film X files
Zijn 2 onderzoekers in dienst van de Amerikaanse overheid die op zoek gaan naar verschillende
paranormale identiteiten (aliens)
Onder het motto: ‘Ik wil geloven.’
Onderzoekers zeggen: ‘Wanneer je bereid bent je ogen te openen voor het parallelle universum, dan
zal je het ook zien.
Dezelfde tendens zie je in de hedendaagse CT – bereidheid, ‘ik wil geloven’
je wil de diepere betekenis verstaan.
Dit gaat verder op de socioloog Max Weber.
Max Weber => onttovering van de realiteit en de wereld
Want religies zijn in staat om een magisch kader van betekenis te bieden aan de mensen
Op het moment dat de mensen de wereld rationeel gaan bekijken, treed er een moment van
onttovering op.
De visie van Max Weber veronderstelling dat religie gaat verdwijnen uit de volledige samenleving,
dit is niet gebeurd, er is wel een geïnstitutionaliseerde verdwijning geweest. (= positie van de kerk,
aanhang van het Christendom)
Maar dit heeft niet geleid tot de groei van het niet religieuze, wel groei van niet geïnstutionaliseerde
spiritualiteiten => groei van nieuwe soorten van spiritualiteit => om een nieuwe betovering aan de
maatschappij te bieden.
Deze nieuwe spiritualiteiten konden opnieuw betekenis geven, los van de geïnstutionaliseerde
vormen van religie ‘religieuze bricolage’
Bv; elementen uit het Christendom combineren en aan yoga doen en in reïncarnatie geloven
Herhaling vorige les
Vorige les zagen we dat CT zich op 3 manieren kunnen verhouden tot religie:
- CT functioneren als een eigen religie
o CT kunnen een algemeen kader aanbieden om de mensen te helpen de wereld en
hun eigen bestaan te begrijpen
- CT over religie
o Nieuwe religieuze bewegingen kunnen betrokken worden in het denken
Bijvoorbeeld het satanisme is een geheim netwerk
Protocollen van Zion: Er is een geheim joods complot dat uit is op
wereldbeheersing
o Binnen CT wordt vaak antisemitische zaken binnengebracht (joden haat)
- CT in religies
o Religies kunnen CT gaan aanbinden om hun verhaal juist in stand te houden, om hun
aanhangers te mobiliseren.
Bv; heaven’s gate is een nieuwe religieuze beweging, sekte.
Op het moment dat hun grote verhaallijn in vraag wordt gesteld door het
overlijden van een belangrijk centraal figuur, gaan ze CT gaan aanwenden om
hun verhaal in stand te houden.
Religies gebruiken CT voor cognitieve dissonantie
Dia 1: CT tussen secular scepticisme en spiritualiteit
*scepticisme De opvatting dat er geen enkele methode is om met zekerheid tot kennis te komen
* radicaal scepticisme kennis is hoogstwaarschijnlijk onmogelijk
Nu in CT een onderscheid maken tussen seculair scepticisme en spiritualiteit. => Kijken hoe
complotdenkers vanuit sociologisch perspectief moeten worden verstaan
Dia 2: CT in hun eigen woorden: radicaal scepticisme
Complot denkers situeren zich tussen radicaal scepticisme (= down to earth, zeer rationeel) en zeer
spiritueel (bijvoorbeeld new age beweging)
De benaming bij radicaal scepticisme is problematisch:
Probleem met de benaming van complotdenkers : door die naamgeving, ga je groepen
marginaliseren. Waardoor de tegenreactie komt: ‘Ik ben geen complotdenker, ik ben juist een
kritische denker, ik ben sceptisch van nature, ik denk over alles na.
Zo krijg je collectieve misvattingen en dogma’s.
*dogma is een leerstelling die door een religie of organisatie als onbetwistbaar beschouwd
Door die mensen als complotdenkers te gaan benoemen, krijg je een omkering van het argument:
=> Ik ben het niet die de complotdenker is, en irrationeel is maar jij bent juist irrationeel
Zo krijg je een paranoïde levenshouding waarbij alles verdacht is en bevraagd moet worden.
Complotdenkers benoemen dit niet als paranoïde gedrag, maar als gezond scepticisme (alles in vraag
stellen)
, In gesprekken rond CT wordt de vraag rond rationaliteit volledig opgeworpen. Complotdenkers gaan
zich beroepen als normale rationele denkers.
Complotdenkers doen beroep op volgens hen ware wetenschappers.
Legitieme gewaardeerde wetenschappers, gekende dokters die in youtube filmpjes het volk gaan
aanspreken. Ze zullen studies aanbrengen.
Vanuit de kant van de complotdenkers, zal de hele wetenschapsbeoefening in vraag worden gesteld.
Want ze zeggen dat wetenschappers gefinancieërd zijn door de overheid en de big farma en daarom
gaan ze de wetenschappers in vraag stellen. En de eigen wetenschappers ondersteunen die hun
theorie ondersteunen.
Voorbeeld België : Er was een tekst van de overheid gelekt over de strategie van
vaccinatiecampagnes. Daarin stond een zinnetje dat de juiste mensen moeten worden gevonden om
bereid te zijn om de info over te brengen naar het breder publiek, naar diverse sociale groepen.
Die zin wordt door complotdenkers dan gezien als de individuen die in naam van de overheid werken
en deel uit maken van het groter geheel van complottheorieën
Bijvoorbeeld de reacties op het laatste nieuws op een artikel over Marc Van Ranst en vaccinatie
Dia 3: CT als spirituele redding
De andere kant van CT’en is dat het een nieuwe soort van spirituele redding is
Complottheorieën vertonen veel parallellen met huidige ontwikkelingen van tijdschriften, religies en
spiritualiteit.
Een voorbeeld: de film X files
Zijn 2 onderzoekers in dienst van de Amerikaanse overheid die op zoek gaan naar verschillende
paranormale identiteiten (aliens)
Onder het motto: ‘Ik wil geloven.’
Onderzoekers zeggen: ‘Wanneer je bereid bent je ogen te openen voor het parallelle universum, dan
zal je het ook zien.
Dezelfde tendens zie je in de hedendaagse CT – bereidheid, ‘ik wil geloven’
je wil de diepere betekenis verstaan.
Dit gaat verder op de socioloog Max Weber.
Max Weber => onttovering van de realiteit en de wereld
Want religies zijn in staat om een magisch kader van betekenis te bieden aan de mensen
Op het moment dat de mensen de wereld rationeel gaan bekijken, treed er een moment van
onttovering op.
De visie van Max Weber veronderstelling dat religie gaat verdwijnen uit de volledige samenleving,
dit is niet gebeurd, er is wel een geïnstitutionaliseerde verdwijning geweest. (= positie van de kerk,
aanhang van het Christendom)
Maar dit heeft niet geleid tot de groei van het niet religieuze, wel groei van niet geïnstutionaliseerde
spiritualiteiten => groei van nieuwe soorten van spiritualiteit => om een nieuwe betovering aan de
maatschappij te bieden.
Deze nieuwe spiritualiteiten konden opnieuw betekenis geven, los van de geïnstutionaliseerde
vormen van religie ‘religieuze bricolage’
Bv; elementen uit het Christendom combineren en aan yoga doen en in reïncarnatie geloven
