Psychosomatic models of explanation
Lecture 1 stress + WERKBLAD 1 STRESS
Wat is stress?
Maak onderscheid tussen stressor en stress reactie
Ons lichaam past zich continu aan interne en externe challenges, deze kunnen psychosociaal van aard
zijn, uit omgeving komen, of ze kunnen fysiek zijn.
Elke bedreiging van de balans waarbij het lichaam moeite heeft om te voldoen aan de eisen van de
omgeving, kunnen we beschouwen als stress.
Stress = vraag > capaciteit
Stressor is de stimulus die de homeostase bedreigt
- Perceptie en beoordeling
- Belangrijke elementen van een stressor: onvoorspelbaarheid en oncontroleerbaarheid
Stressreactie is de reactie van het organisme op stress met als doel om balans weer te bereiken
- Autonoom (hersenen en CZS)
- Fysiologisch (hormonaal)
- Gedragsmatig
- Cognitief (aandacht, concentratie, EF)
Homeostasis is het balans
De stressreactie wordt geregeld door:
• HPA-as
• SAM-as
• Autonome zenuwstelsel (sympathisch en parasympatisch)
3 primaire stressmediatoren
1. HPA-as —> cortisol
2. (AZS) Sympathische systeem —> SAM-as + neuronen —> adrenaline (daardoor hartslag
omhoog)
3. Immuunsysteem —> cytokines
Hoe meten we stress?
Duur van stress is belangrijk
- Acuut → te laat komen, sleutels niet vinden etc. daily hassels. Meten adhv subjectieve stress
levels, objectieve lichamelijke en emotionele reactiviteit
- Chronisch → als de stressor niet tegengehouden kan worden. Bv werkstress, financiële stress,
relatie stress, burn-out. Meten adhv objectieve metingen -> fysiologische arousal
Fysiologisch gezien verschillen acute en chronische stress van elkaar
Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen objectieve en subjectieve stress.
- Objectieve stress = fysiologische metingen
o Waaronder fysiologische, fysieke, locatie-, interactie- en andere contextuele gegevens
maken realtime continue beoordeling in natuurlijke omgevingen mogelijk. Bv je hartslag,
salica, cortisol, ontstekingswaarden. Het zijn fysiologische metingen
o Endocriene systeem → cortisol aanmaak
o Sympathische en parasympathische systeem → hartslag en HRV
o Immuunsysteem → ontstekingswaarden
1
, - Subjectieve stress = hoe de persoon het zelf ervaart.
o Zelfrapportage → vragenlijst (perceived stress scale)
o Bv burn out, piekeren, SCL-90 vragenlijst, angst uitvragen, depressie uitvragen,
eenzaamheid, sociale steun, neuroticisme
Objectief betekent niet dat het niet een keiharde maat is. Bv cortisol is enorm variabel gedurende de
dag.
Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen objectieve en subjectieve metingen van stress, want
het zijn 2 losse maten en hangen niet helemaal samen. Een lage objectieve meting betekent niet dat
de persoon ook minder stress ervaart (subjectief). Je kan niet een conclusie trekken op basis van een
van de twee metingen. Beide geven andere informatie en zijn dus allebei relevant.
➔ Een persoon kan laag score op een objectieve meting van stress, maar dit betekent niet dat de
persoon geen stress ervaart. Het gaat ook om de perceptie en dus subjectieve kant van de
persoon. In subjectieve maten kan ook zijn dat persoon niet bewust is dat hij of zij stress heeft.
En objectieve maten zijn eigenlijk niet helemaal objectief. Ze geven allebei informatie en zijn
allebei relevant.
Early stress models
Cannon & Selye ‘Stress-Response theory’
- Fight or flight (Cannon) = de acute reactie. Dit is een sympatische reactie want betreft het
lichaam. Acute stress
o Onze zintuigen worden versterkt
o Pupillen worden vergroot
o Verhoogde hartslag, bloeddruk, ademhaling
o Endorfine vrijlating
o Vasoconstrictie in huid
o Geen tijd voor diepe gedachten/cognitie
Selye: General adaptation syndrome (GAS)
Stress as a stereotyped unitary response. Er is dus 1soortige reactie volgens Selye
- Alarm fase = cannon’s fight or flight
o Cortisol en adrenalise verhoogd
o HPA activiteit verhoogd
o Het lichaam maakt zich klaar voor fight or flight
o SAM en HPA activiteit nemen toe
- Resistance fase
o Het lichaam raakt gewend aan de stressniveaus en kan een weerstand bieden. HPA-as
activiteit neemt over en lichamelijke resources worden op een maximaal niveau gebruikt
- Exhaustion fase
o Lichaam is uitgeput en geeft op. Hier kan ziekte ontstaan. Sympathisch zenuwstelsel
wordt weer actief, stress
gerelateerde ziekten ontstaan.
Het immuunsysteem verzwakt.
Schade aan de bijnierschors
veroorzaakt parasympathische
actie, bijvoorbeeld energie
opslag, storing.
2
,De volgende assumpties vormen de basis van GAS:
(a) Elke vraag, positief of negatief, kan de stressreactie uitlokken;
(b) de stressrespons wordt gekenmerkt door dezelfde reeks gebeurtenissen en hetzelfde patroon van
fysiologische correlaten, ongeacht de stressor of stimulus die deze heeft uitgelokt;
(c) wat systematisch in de GAS gebeurt, blijkt in veel mindere mate in de LocalAdaptationSyndrome;
(d) het optreden van de LAS of GAS of beide definieert het optreden van stress;
(e) de theorie legt de nadruk op verschillen tussen stimuli en organismen;
(f) de theorie veronderstelt dat adaptieve hulpbronnen genetisch bepaald en eindig zijn.
Is alle stress slecht?
Eustress vs distress (ongezonde spanning)
Stress is niet per se slecht, maar overmatige of onnodige stress moet zoveel mogelijk worden
vermeden. Het idee is dat je aan de goede kant van het stress spectrum blijft.
Is stress wel een unitaire reactie? (Selye dacht van wel, maar dat is dus niet zo.)
Afhankelijk van hoe je de bedreiging interpreteert zijn er verschillende manieren waarom het lichaam
kan reageren: fight or flight (active coping), of vigilance (Aversive: active inhibition)
Dit noemen we situationele stereotypy → het verschilt per situatie, we reageren verschillend op
verschillende situaties; situaties waarop actieve coping wenselijk is: Dit triggert het autonome
zenuwstelsel en hormonale situatie.
Terwijl bij vigilantie het sympathetische arousal + actieve inhibitie of spierspanningen.
Maar sommige mensen reageren fysiologisch anders dan anderen, de ene met verhoogde hartslag, de
ander met verhoogde bloeddruk = reactie stereotypie (response stereotypy). Het verschilt tussen
individuen, omdat iedereen een bedreiging anders waarneemt.
ECHTER → Seyle dacht dus dat het een unitary response was. Dat is dus niet zo!
McEwens’ Allostatic load
Zowel Selye en McEwens erkennen het belang van chronische stress
Acute stress reactie Chronische stress reactie
3
, • Afgifte van stresshormonen (cortisol, NE/E) → Verhoogde chronische activering van
meer cortisol stresssystemen in het algemeen → dus altijd
• Verhoogde beschikbaarheid en omleiding van verhoogde cortisol → Th cellen (immuunsysteem)
energie denken, cortisol is er altijd dus we reageren er
• Immuunsysteemactivering niet meer op → ze worden ongevoelig voor
• Myocardiale respons (hogere HR) in actieve cortisol → rem gaat eraf => meer cortisol
omgaan met situaties
• Vasculaire hemodynamische respons bij • Verhoogde vasculaire responsstereotypie
waakzaamheid situaties (passieve stress) • Cardiovasculaire gevolgen
Contemporary stress model
McEwens’ Allostatic load model
- Breidt het algemene aanpassingsmodel (GAS) van Selye uit door:
o Processen beschrijven hoe uitputting wordt bereikt
o Introductie van het concept van allostase & allostatische belasting (load)
Bewering:
Gezondheid = een staat van reactievermogen en optimale voorspellende fluctuatie om zich aan te
passende eisen van de omgeving
- Allostase: het proces waarbij fysiologische stabiliteit wordt bereikt door te veranderen
parameters van het interne milieu door ze af te stemmen op de omgevingseisen.
o Bv hele drukke tijd waarbij je hard moet werken dan zal je lichaam bij volgende
tentamenperiode zich al aanpassen. Dus alvast hartslag verhogen etc.
- Allostatische belasting: de fysieke en emotionele slijtage (wear and tear) die het lichaam
ervaart wanneer herhaalde allostatische reacties worden geactiveerd tijdens stressvolle
situaties. Wanneer het setpoint te hoog wordt voor het lichaam. Hoe hoger je allostatische
belasting, hoe meer kans op het ontwikkelingen van chronische ziekten.
Volgen alle lichaamssystemen allostatische principes? Nee. Je temperatuur, zuurgraad van bloed etc is
rondom een strak setpoint gereguleerd. Deze zijn dan niet adaptief, maar homeostatisch.
Wat is het verschil tussen een allostatisch model en een ouder homeostatisch model? Allostatische
models hebben variabels. Ze zijn flexibel en veranderen naarmate de vraag van de omgeving
verandert. In een allostatisch models zitten ook predictieve componenten.
Dus, wanneer denk je dat allostatische belasting plaatsvindt? Wanneer setpoint zo hoog wordt dat het
een belasting wordt voor je lichaam.
4 types van allostatische belasting
- Herhaalde hits van meerdere nieuwe stressoren, grote reactie
o Chronische stress, bv armoede, depressie, schulden, familie verloren
o Bovendien lopen personen die als kind zijn misbruikt een verhoogd risico op depressie,
zelfmoord, middelenmisbruik en eerdere mortaliteit en morbiditeit door een breed scala
aan ziekten
4
Lecture 1 stress + WERKBLAD 1 STRESS
Wat is stress?
Maak onderscheid tussen stressor en stress reactie
Ons lichaam past zich continu aan interne en externe challenges, deze kunnen psychosociaal van aard
zijn, uit omgeving komen, of ze kunnen fysiek zijn.
Elke bedreiging van de balans waarbij het lichaam moeite heeft om te voldoen aan de eisen van de
omgeving, kunnen we beschouwen als stress.
Stress = vraag > capaciteit
Stressor is de stimulus die de homeostase bedreigt
- Perceptie en beoordeling
- Belangrijke elementen van een stressor: onvoorspelbaarheid en oncontroleerbaarheid
Stressreactie is de reactie van het organisme op stress met als doel om balans weer te bereiken
- Autonoom (hersenen en CZS)
- Fysiologisch (hormonaal)
- Gedragsmatig
- Cognitief (aandacht, concentratie, EF)
Homeostasis is het balans
De stressreactie wordt geregeld door:
• HPA-as
• SAM-as
• Autonome zenuwstelsel (sympathisch en parasympatisch)
3 primaire stressmediatoren
1. HPA-as —> cortisol
2. (AZS) Sympathische systeem —> SAM-as + neuronen —> adrenaline (daardoor hartslag
omhoog)
3. Immuunsysteem —> cytokines
Hoe meten we stress?
Duur van stress is belangrijk
- Acuut → te laat komen, sleutels niet vinden etc. daily hassels. Meten adhv subjectieve stress
levels, objectieve lichamelijke en emotionele reactiviteit
- Chronisch → als de stressor niet tegengehouden kan worden. Bv werkstress, financiële stress,
relatie stress, burn-out. Meten adhv objectieve metingen -> fysiologische arousal
Fysiologisch gezien verschillen acute en chronische stress van elkaar
Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen objectieve en subjectieve stress.
- Objectieve stress = fysiologische metingen
o Waaronder fysiologische, fysieke, locatie-, interactie- en andere contextuele gegevens
maken realtime continue beoordeling in natuurlijke omgevingen mogelijk. Bv je hartslag,
salica, cortisol, ontstekingswaarden. Het zijn fysiologische metingen
o Endocriene systeem → cortisol aanmaak
o Sympathische en parasympathische systeem → hartslag en HRV
o Immuunsysteem → ontstekingswaarden
1
, - Subjectieve stress = hoe de persoon het zelf ervaart.
o Zelfrapportage → vragenlijst (perceived stress scale)
o Bv burn out, piekeren, SCL-90 vragenlijst, angst uitvragen, depressie uitvragen,
eenzaamheid, sociale steun, neuroticisme
Objectief betekent niet dat het niet een keiharde maat is. Bv cortisol is enorm variabel gedurende de
dag.
Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen objectieve en subjectieve metingen van stress, want
het zijn 2 losse maten en hangen niet helemaal samen. Een lage objectieve meting betekent niet dat
de persoon ook minder stress ervaart (subjectief). Je kan niet een conclusie trekken op basis van een
van de twee metingen. Beide geven andere informatie en zijn dus allebei relevant.
➔ Een persoon kan laag score op een objectieve meting van stress, maar dit betekent niet dat de
persoon geen stress ervaart. Het gaat ook om de perceptie en dus subjectieve kant van de
persoon. In subjectieve maten kan ook zijn dat persoon niet bewust is dat hij of zij stress heeft.
En objectieve maten zijn eigenlijk niet helemaal objectief. Ze geven allebei informatie en zijn
allebei relevant.
Early stress models
Cannon & Selye ‘Stress-Response theory’
- Fight or flight (Cannon) = de acute reactie. Dit is een sympatische reactie want betreft het
lichaam. Acute stress
o Onze zintuigen worden versterkt
o Pupillen worden vergroot
o Verhoogde hartslag, bloeddruk, ademhaling
o Endorfine vrijlating
o Vasoconstrictie in huid
o Geen tijd voor diepe gedachten/cognitie
Selye: General adaptation syndrome (GAS)
Stress as a stereotyped unitary response. Er is dus 1soortige reactie volgens Selye
- Alarm fase = cannon’s fight or flight
o Cortisol en adrenalise verhoogd
o HPA activiteit verhoogd
o Het lichaam maakt zich klaar voor fight or flight
o SAM en HPA activiteit nemen toe
- Resistance fase
o Het lichaam raakt gewend aan de stressniveaus en kan een weerstand bieden. HPA-as
activiteit neemt over en lichamelijke resources worden op een maximaal niveau gebruikt
- Exhaustion fase
o Lichaam is uitgeput en geeft op. Hier kan ziekte ontstaan. Sympathisch zenuwstelsel
wordt weer actief, stress
gerelateerde ziekten ontstaan.
Het immuunsysteem verzwakt.
Schade aan de bijnierschors
veroorzaakt parasympathische
actie, bijvoorbeeld energie
opslag, storing.
2
,De volgende assumpties vormen de basis van GAS:
(a) Elke vraag, positief of negatief, kan de stressreactie uitlokken;
(b) de stressrespons wordt gekenmerkt door dezelfde reeks gebeurtenissen en hetzelfde patroon van
fysiologische correlaten, ongeacht de stressor of stimulus die deze heeft uitgelokt;
(c) wat systematisch in de GAS gebeurt, blijkt in veel mindere mate in de LocalAdaptationSyndrome;
(d) het optreden van de LAS of GAS of beide definieert het optreden van stress;
(e) de theorie legt de nadruk op verschillen tussen stimuli en organismen;
(f) de theorie veronderstelt dat adaptieve hulpbronnen genetisch bepaald en eindig zijn.
Is alle stress slecht?
Eustress vs distress (ongezonde spanning)
Stress is niet per se slecht, maar overmatige of onnodige stress moet zoveel mogelijk worden
vermeden. Het idee is dat je aan de goede kant van het stress spectrum blijft.
Is stress wel een unitaire reactie? (Selye dacht van wel, maar dat is dus niet zo.)
Afhankelijk van hoe je de bedreiging interpreteert zijn er verschillende manieren waarom het lichaam
kan reageren: fight or flight (active coping), of vigilance (Aversive: active inhibition)
Dit noemen we situationele stereotypy → het verschilt per situatie, we reageren verschillend op
verschillende situaties; situaties waarop actieve coping wenselijk is: Dit triggert het autonome
zenuwstelsel en hormonale situatie.
Terwijl bij vigilantie het sympathetische arousal + actieve inhibitie of spierspanningen.
Maar sommige mensen reageren fysiologisch anders dan anderen, de ene met verhoogde hartslag, de
ander met verhoogde bloeddruk = reactie stereotypie (response stereotypy). Het verschilt tussen
individuen, omdat iedereen een bedreiging anders waarneemt.
ECHTER → Seyle dacht dus dat het een unitary response was. Dat is dus niet zo!
McEwens’ Allostatic load
Zowel Selye en McEwens erkennen het belang van chronische stress
Acute stress reactie Chronische stress reactie
3
, • Afgifte van stresshormonen (cortisol, NE/E) → Verhoogde chronische activering van
meer cortisol stresssystemen in het algemeen → dus altijd
• Verhoogde beschikbaarheid en omleiding van verhoogde cortisol → Th cellen (immuunsysteem)
energie denken, cortisol is er altijd dus we reageren er
• Immuunsysteemactivering niet meer op → ze worden ongevoelig voor
• Myocardiale respons (hogere HR) in actieve cortisol → rem gaat eraf => meer cortisol
omgaan met situaties
• Vasculaire hemodynamische respons bij • Verhoogde vasculaire responsstereotypie
waakzaamheid situaties (passieve stress) • Cardiovasculaire gevolgen
Contemporary stress model
McEwens’ Allostatic load model
- Breidt het algemene aanpassingsmodel (GAS) van Selye uit door:
o Processen beschrijven hoe uitputting wordt bereikt
o Introductie van het concept van allostase & allostatische belasting (load)
Bewering:
Gezondheid = een staat van reactievermogen en optimale voorspellende fluctuatie om zich aan te
passende eisen van de omgeving
- Allostase: het proces waarbij fysiologische stabiliteit wordt bereikt door te veranderen
parameters van het interne milieu door ze af te stemmen op de omgevingseisen.
o Bv hele drukke tijd waarbij je hard moet werken dan zal je lichaam bij volgende
tentamenperiode zich al aanpassen. Dus alvast hartslag verhogen etc.
- Allostatische belasting: de fysieke en emotionele slijtage (wear and tear) die het lichaam
ervaart wanneer herhaalde allostatische reacties worden geactiveerd tijdens stressvolle
situaties. Wanneer het setpoint te hoog wordt voor het lichaam. Hoe hoger je allostatische
belasting, hoe meer kans op het ontwikkelingen van chronische ziekten.
Volgen alle lichaamssystemen allostatische principes? Nee. Je temperatuur, zuurgraad van bloed etc is
rondom een strak setpoint gereguleerd. Deze zijn dan niet adaptief, maar homeostatisch.
Wat is het verschil tussen een allostatisch model en een ouder homeostatisch model? Allostatische
models hebben variabels. Ze zijn flexibel en veranderen naarmate de vraag van de omgeving
verandert. In een allostatisch models zitten ook predictieve componenten.
Dus, wanneer denk je dat allostatische belasting plaatsvindt? Wanneer setpoint zo hoog wordt dat het
een belasting wordt voor je lichaam.
4 types van allostatische belasting
- Herhaalde hits van meerdere nieuwe stressoren, grote reactie
o Chronische stress, bv armoede, depressie, schulden, familie verloren
o Bovendien lopen personen die als kind zijn misbruikt een verhoogd risico op depressie,
zelfmoord, middelenmisbruik en eerdere mortaliteit en morbiditeit door een breed scala
aan ziekten
4
