1
Interieurgeschiedenis 2
Deel 1
Gotiek
1. Het ontstaan van de Gotiek
Bevolking was heel religieus, iedereen leefde in die mindset dus vooral kerkelijke interieurs terugvinden
Macht in Europa verlegt zich
Gotiek = stijl ontstaan in machtscentrum Frankrijk -> Parijs -> waarom? Omdat koningshuis daar stond
‘machtsbasis’= île de France
Stijl wordt eerst toegepast op kerken dan ook andere gebouwen die ook niet religieus zijn , nieuw wereldlijk
centrum: het stadhuis en de hallen met hun torens als symbool van hun macht
Die koningen nemen voorbeeld aan KDG en koppelen de politiek aan het religieuze
In deze periode nieuwe laag ontstaan in mpij : Burgerij => zijn rijk geworden door economische activiteiten
en hebben nieuwe bouwprogramma’s nodig = nieuwe bouwvormen & bouwnooden bv. marktplaatsen,
gemeentehuizen,..
Belangrijk aspect = macht tonen adhv hoogte -> toont je technische vaardigheid => hier grote concurrentie
tussen steden : om ter hoogste bouwen -> soms nefaste gevolgen bv. Kathedraal Saint-Pierre de Beauvais
ingestort tgv te hoog
Belang + impact kerk & geloof gigaaantisch doordat:
o Je wordt geboren in een stand van standenmaatschappij zonder mogelijkheid naar andere stand
gaan => strenge sociale stratificatie
o Ong 90% waren arme boeren : weinig tijd & energie over om andere zaken bezig te houden dan
overleven
▪ Adel beheersten sociaal economisch aspect van de boeren : eigenaars van eigendommen en
landbouwgrond boeren, moeten deel van oogst afstaan
▪ Kerk beheerst alle andere aspecten
o Groot analfabetisme = zeer machteloos, niet kunnen verifiëren wat er verteld wordt, geen
referentiekader
o Hele mpij geloofde in het hiernamaals -> angst : heel belangrijk want zo luisteren naar kerk (zij
dreigen ook ‘als je dat niet doet ga je hel’
o => uit systeem proberen gaan? Dan wordt je uitgesloten door mpij (bv. heksen)
Intellectuele centra ontstaan bv. universiteiten (in Leuven aanvankelijk wel enkel godsdienstlessen, rechten
& geneeskunde)
Kloosters wel op hoogte van wetenschap, Clerus beslist welke wetenschap mens volgde, welke informatie en
welke manuscripten op verboden lijst = censuur
2. Algemene bouwprincipes
voortdurende zoektocht naar nieuwe technieken hoger & lichter te bouwen
Verschillen met romaanse stijl:
GOTISCH ROMAANS
grondplannen veel vloeiender, als 1 In grondplan afzonderlijke blokken af
geheel ontworpen, in elkaar vloeiende ruimte- te lezen, ruimtelijk verdeeld in overzichtelijke
eenheid scheppen traveeën
Enorm inzicht in techniek, Minder technisch inzicht: alles heel
bouwconstructies zwaar en log
Opengewerkte constructie met Gesloten bouwmassa’s
harmonische vloeiing
, 2
Gotische kathedraal zuiverste uitdrukking van het gotisch bouwideaal “hoe hoger hoe beter, hoog
naar God”
steeds hoger wordende kathedralen en wereldlijke gebouwen met hoge torens: iconisch
middeleeuwse stadszichten
in elkaar vloeiende ruimte-eenheid scheppen, geleidelijke evolutie naar open geheel, streven naar
grotere ruimtes
Accentueren van verticale lijnen: steunelementen zoals kapitelen vallen weg zodat lijn nog meer
opvalt
typisch = spitsboog, steunberen, luchtbogen
Grondplan lijkt nog wel op vorige stijlen :
5: middenbeuk
6: zijbeuken
7: kapellen
8: transept
9: koor
10: koorgang
meestal 4 zijbeuken, koor wordt vergroot
en de kooromgang verdubbeld met krans
van kapellen. (eerst 5, later 7 tot zelfs 13) alles om het koor, hoe belangrijker het gebouw dus meer
budget, hoe groter de kathedraal met extra bijdingetjes zoals zijbeuken of kapellen
Kapellen bijbels getal geven (bv. 7 = god schiep wereld in 7 dagen)
Kruisribgewelf: verfijnen, dunner lichter ribben steeds fijner => gotische waaiergewelf
➔ Voordeel ribben gebruiken? Verticale en zijdelingse druk verminderen, bij tongewelf komt alle druk bv
op 1 plek terecht, kruisgewelf als wa meer verdeeld, hoe meer ribben hoe meer druk verdeeld wordt en
hoe minder zwaar voor onderkant & steviger, niet te veel want anders ook in elkaar zakken
Pijlers in vorm van zuilen vangen druk mee op + zuilenbundels: verticalisme
❶ : spitsboog= gewelf overspannen over
rechthoekig en/of onregelmatig grondplan,
breedte kan variëren
❷ : luchtbogen= ondersteunen de zwaarst
belaste punten
❸ : steunberen = opvangen zijdelingse
druk, loodrecht op de muurrichting
① kruisgewelf
• twee gelijke en even hoge tongewelven,
die elkaar rechthoekig snijden
• toegepast als overspanning van vierkante
traveeën
• twee tongewelven kruisvorm snijden
② kruisribgewelf
• twee elkaar haaks doorsnijdende
tongewelven.
• ondersteuning door gewelfrib
• eerste gebruik begin van de gotiek
Steunbeer= soort muur die naast gebouw gebouwd wordt en gekoppeld • opvang gewicht van het gewelf naar de
wordt aan gebouw zodat druk naar die muur gestuurd wordt hoeken
, 3
Alles = gericht op constructiemethode verschillende druklasten afleiden naar bepaalde punten,
doen dit wel op esthetische manier
Zo ook ramen groter maken omdat druk op muren minder wordt, tegen einde periode soms enkel
uit ramen bestaan
zware dragende muren overbodig, lichte afsluitwanden in glas + enorme ramen, skeletconstructie
Buitenkant: verticale openheid, ook nog versterkt door torens, twee torens westgevel, buitenkant
ook steeds meer open, drie portalen/ ingangen, boven portalen roosvenster
Saint-Pierre: ingestort door concurrentie, wouden zo hoog mogelijk, oorspronkelijk heel hoog maar
ingestort.
3. Verschillende periodes in de Franse Gotiek
1137-1200 Vroege gotiek
SAINT DENIS
1190- ca.1250 Hoge gotiek
CHARTRES &NOTRE DAME REIMS
1250-ca. 1400 Art Rayonnant
SAINT CHAPELLE PARIJS
1400-ca.1500 Late Gotiek of Art Flamboyant
SAINT MACLOU ROUEN
Wij zien enkel Franse voorbeelden
Saint Denis: (ca 1150)
1ste echte Gotisch bouwwerk (vnl het koor)
Bouwheer = Abt Suger (adviseur koning Louis VI) ->
gebruikte kerk als machtsplek & politieke plek + nodigde
de koning uit om te investeren, dopen, bepaalde rituelen
uitvoeren (bv. nieuwjaar, kroningen, ..) wat zorgt voor
sterke verbinding kerk & staat
2 traveeën overdekt met gotische kruisribgewelven over
het koor (belangrijkste onderdeel kerk)
o Koor : 7 delen (7 verwijst naar scheppingsverhaal)
van een 12 hoek (12 verwijst naar apostelen)
Trapeziumvormige ruimten
Spitsbogen, open ramen, pijlers
Steunberen tussen de straalkapellen
= al enorme evolutie sinds laatste Romaanse gebouwen
verregaande rationalisatie van de constructie en samenhang in het ontwerp
Chartres (ca 1200)
(onthouden adhv glasramen)
Oudste uit reeks Hoge Gotiek
Ontwerp veel invloed op latere kathedralen (bv. Reims en Amiens)
Ontwikkeling naar hogere gewelven ( Chartres 37 meter) en naar een
vergroting van glasoppervlakte in de hoge gotiek.
=> gevolg : steeds grotere opp voor glas
, 4
Uitzonderlijk goed bewaarde glasramen, groot stuk nog authentiek , in Rozetten veel blauwtinten met
verwijzingen naar Heilige geest (duiven) en andere Bijbelse verhalen, daaronder zijn apostelen, heiligen in
ander kleurpatroon
Chartres glazen oppervlakten in rozetten in de lichtbeuk aangebracht
Vierdelig gewelf op een travee van 1 op 2
Geen vierkanten meer
Pijlers met schachten die doorlopen tot in de gewelven
Verticale stuwing
Notre Dame, Reims (ca 1220)
(onthouden aan sculptuur ingangen, heel menselijk)
-> vooral bekend Engel met de glimlach = beeldhouwwerk : centrale portaal aan de
westgevel Maagd Maria. waarom zo bekend? Eerst heel streng, maar vanaf nu
ook menselijker afbeelden
alle details hoger en smaller (Lijnen dikke pijlers zijn hoofddragers en worden
gebundeld vormgegeven dus minder log en zwaar overkomen, draagt zoldering
en spitsboog, aan 1 kant nog kapitelen en aan andere kant al niet meer dus zo
voel jij die lijn hoger aan )
Koor vaak gezien belangrijkste onderdeel omdat altaar & blik gericht op koor waar pastoor staat => lichtspel
aanwezig zodat aandacht daarheen gaat
Historisch belang: Franse koningen werden hier gekroond (Jeanne D’Arc)
Verticaliteit en doorzichtigheid
Grote hoeveelheid sculpturen in de westgevel
Sainte Chapelle, Parijs (ca 1245)
(onthouden aan super veel glasramen)
Meer raam dan draagconstructie
Hoogtepunt van ontwikkeling naar relatief grote oppervlakten
aan glas
minder monumentale architectuur
behalve de onderrand en het gewelf wordt het interieur in deze
kerken hoofdzakelijk begrensd door glas. verfijning, verticaliteit
en elegantie i.d. architectuur, de ornamenten en de
beeldhouwkunst
Was privékapel voor Franse koning Lodewijk IX en hofkapel koninklijk
paleis
+ bewaarplaats doornenkroon Jezus => verworven van
Constantinopel & heeeel belangrijk relikwie, had daar meer voor
betaald dan hele kapel
Later nog andere relikwieën (druppel heilig bloed, ..) => voor al die
relikwieën onder te brengen laat hij dus kapel bouwen
Benedenkapel was voor personeel , bovenkapel privékapel
Roosvenster uit 15e eeuw
Kapel goed bewaard gebleven tot Franse Revolutie, daarna noodzaak restaureren
Interieurgeschiedenis 2
Deel 1
Gotiek
1. Het ontstaan van de Gotiek
Bevolking was heel religieus, iedereen leefde in die mindset dus vooral kerkelijke interieurs terugvinden
Macht in Europa verlegt zich
Gotiek = stijl ontstaan in machtscentrum Frankrijk -> Parijs -> waarom? Omdat koningshuis daar stond
‘machtsbasis’= île de France
Stijl wordt eerst toegepast op kerken dan ook andere gebouwen die ook niet religieus zijn , nieuw wereldlijk
centrum: het stadhuis en de hallen met hun torens als symbool van hun macht
Die koningen nemen voorbeeld aan KDG en koppelen de politiek aan het religieuze
In deze periode nieuwe laag ontstaan in mpij : Burgerij => zijn rijk geworden door economische activiteiten
en hebben nieuwe bouwprogramma’s nodig = nieuwe bouwvormen & bouwnooden bv. marktplaatsen,
gemeentehuizen,..
Belangrijk aspect = macht tonen adhv hoogte -> toont je technische vaardigheid => hier grote concurrentie
tussen steden : om ter hoogste bouwen -> soms nefaste gevolgen bv. Kathedraal Saint-Pierre de Beauvais
ingestort tgv te hoog
Belang + impact kerk & geloof gigaaantisch doordat:
o Je wordt geboren in een stand van standenmaatschappij zonder mogelijkheid naar andere stand
gaan => strenge sociale stratificatie
o Ong 90% waren arme boeren : weinig tijd & energie over om andere zaken bezig te houden dan
overleven
▪ Adel beheersten sociaal economisch aspect van de boeren : eigenaars van eigendommen en
landbouwgrond boeren, moeten deel van oogst afstaan
▪ Kerk beheerst alle andere aspecten
o Groot analfabetisme = zeer machteloos, niet kunnen verifiëren wat er verteld wordt, geen
referentiekader
o Hele mpij geloofde in het hiernamaals -> angst : heel belangrijk want zo luisteren naar kerk (zij
dreigen ook ‘als je dat niet doet ga je hel’
o => uit systeem proberen gaan? Dan wordt je uitgesloten door mpij (bv. heksen)
Intellectuele centra ontstaan bv. universiteiten (in Leuven aanvankelijk wel enkel godsdienstlessen, rechten
& geneeskunde)
Kloosters wel op hoogte van wetenschap, Clerus beslist welke wetenschap mens volgde, welke informatie en
welke manuscripten op verboden lijst = censuur
2. Algemene bouwprincipes
voortdurende zoektocht naar nieuwe technieken hoger & lichter te bouwen
Verschillen met romaanse stijl:
GOTISCH ROMAANS
grondplannen veel vloeiender, als 1 In grondplan afzonderlijke blokken af
geheel ontworpen, in elkaar vloeiende ruimte- te lezen, ruimtelijk verdeeld in overzichtelijke
eenheid scheppen traveeën
Enorm inzicht in techniek, Minder technisch inzicht: alles heel
bouwconstructies zwaar en log
Opengewerkte constructie met Gesloten bouwmassa’s
harmonische vloeiing
, 2
Gotische kathedraal zuiverste uitdrukking van het gotisch bouwideaal “hoe hoger hoe beter, hoog
naar God”
steeds hoger wordende kathedralen en wereldlijke gebouwen met hoge torens: iconisch
middeleeuwse stadszichten
in elkaar vloeiende ruimte-eenheid scheppen, geleidelijke evolutie naar open geheel, streven naar
grotere ruimtes
Accentueren van verticale lijnen: steunelementen zoals kapitelen vallen weg zodat lijn nog meer
opvalt
typisch = spitsboog, steunberen, luchtbogen
Grondplan lijkt nog wel op vorige stijlen :
5: middenbeuk
6: zijbeuken
7: kapellen
8: transept
9: koor
10: koorgang
meestal 4 zijbeuken, koor wordt vergroot
en de kooromgang verdubbeld met krans
van kapellen. (eerst 5, later 7 tot zelfs 13) alles om het koor, hoe belangrijker het gebouw dus meer
budget, hoe groter de kathedraal met extra bijdingetjes zoals zijbeuken of kapellen
Kapellen bijbels getal geven (bv. 7 = god schiep wereld in 7 dagen)
Kruisribgewelf: verfijnen, dunner lichter ribben steeds fijner => gotische waaiergewelf
➔ Voordeel ribben gebruiken? Verticale en zijdelingse druk verminderen, bij tongewelf komt alle druk bv
op 1 plek terecht, kruisgewelf als wa meer verdeeld, hoe meer ribben hoe meer druk verdeeld wordt en
hoe minder zwaar voor onderkant & steviger, niet te veel want anders ook in elkaar zakken
Pijlers in vorm van zuilen vangen druk mee op + zuilenbundels: verticalisme
❶ : spitsboog= gewelf overspannen over
rechthoekig en/of onregelmatig grondplan,
breedte kan variëren
❷ : luchtbogen= ondersteunen de zwaarst
belaste punten
❸ : steunberen = opvangen zijdelingse
druk, loodrecht op de muurrichting
① kruisgewelf
• twee gelijke en even hoge tongewelven,
die elkaar rechthoekig snijden
• toegepast als overspanning van vierkante
traveeën
• twee tongewelven kruisvorm snijden
② kruisribgewelf
• twee elkaar haaks doorsnijdende
tongewelven.
• ondersteuning door gewelfrib
• eerste gebruik begin van de gotiek
Steunbeer= soort muur die naast gebouw gebouwd wordt en gekoppeld • opvang gewicht van het gewelf naar de
wordt aan gebouw zodat druk naar die muur gestuurd wordt hoeken
, 3
Alles = gericht op constructiemethode verschillende druklasten afleiden naar bepaalde punten,
doen dit wel op esthetische manier
Zo ook ramen groter maken omdat druk op muren minder wordt, tegen einde periode soms enkel
uit ramen bestaan
zware dragende muren overbodig, lichte afsluitwanden in glas + enorme ramen, skeletconstructie
Buitenkant: verticale openheid, ook nog versterkt door torens, twee torens westgevel, buitenkant
ook steeds meer open, drie portalen/ ingangen, boven portalen roosvenster
Saint-Pierre: ingestort door concurrentie, wouden zo hoog mogelijk, oorspronkelijk heel hoog maar
ingestort.
3. Verschillende periodes in de Franse Gotiek
1137-1200 Vroege gotiek
SAINT DENIS
1190- ca.1250 Hoge gotiek
CHARTRES &NOTRE DAME REIMS
1250-ca. 1400 Art Rayonnant
SAINT CHAPELLE PARIJS
1400-ca.1500 Late Gotiek of Art Flamboyant
SAINT MACLOU ROUEN
Wij zien enkel Franse voorbeelden
Saint Denis: (ca 1150)
1ste echte Gotisch bouwwerk (vnl het koor)
Bouwheer = Abt Suger (adviseur koning Louis VI) ->
gebruikte kerk als machtsplek & politieke plek + nodigde
de koning uit om te investeren, dopen, bepaalde rituelen
uitvoeren (bv. nieuwjaar, kroningen, ..) wat zorgt voor
sterke verbinding kerk & staat
2 traveeën overdekt met gotische kruisribgewelven over
het koor (belangrijkste onderdeel kerk)
o Koor : 7 delen (7 verwijst naar scheppingsverhaal)
van een 12 hoek (12 verwijst naar apostelen)
Trapeziumvormige ruimten
Spitsbogen, open ramen, pijlers
Steunberen tussen de straalkapellen
= al enorme evolutie sinds laatste Romaanse gebouwen
verregaande rationalisatie van de constructie en samenhang in het ontwerp
Chartres (ca 1200)
(onthouden adhv glasramen)
Oudste uit reeks Hoge Gotiek
Ontwerp veel invloed op latere kathedralen (bv. Reims en Amiens)
Ontwikkeling naar hogere gewelven ( Chartres 37 meter) en naar een
vergroting van glasoppervlakte in de hoge gotiek.
=> gevolg : steeds grotere opp voor glas
, 4
Uitzonderlijk goed bewaarde glasramen, groot stuk nog authentiek , in Rozetten veel blauwtinten met
verwijzingen naar Heilige geest (duiven) en andere Bijbelse verhalen, daaronder zijn apostelen, heiligen in
ander kleurpatroon
Chartres glazen oppervlakten in rozetten in de lichtbeuk aangebracht
Vierdelig gewelf op een travee van 1 op 2
Geen vierkanten meer
Pijlers met schachten die doorlopen tot in de gewelven
Verticale stuwing
Notre Dame, Reims (ca 1220)
(onthouden aan sculptuur ingangen, heel menselijk)
-> vooral bekend Engel met de glimlach = beeldhouwwerk : centrale portaal aan de
westgevel Maagd Maria. waarom zo bekend? Eerst heel streng, maar vanaf nu
ook menselijker afbeelden
alle details hoger en smaller (Lijnen dikke pijlers zijn hoofddragers en worden
gebundeld vormgegeven dus minder log en zwaar overkomen, draagt zoldering
en spitsboog, aan 1 kant nog kapitelen en aan andere kant al niet meer dus zo
voel jij die lijn hoger aan )
Koor vaak gezien belangrijkste onderdeel omdat altaar & blik gericht op koor waar pastoor staat => lichtspel
aanwezig zodat aandacht daarheen gaat
Historisch belang: Franse koningen werden hier gekroond (Jeanne D’Arc)
Verticaliteit en doorzichtigheid
Grote hoeveelheid sculpturen in de westgevel
Sainte Chapelle, Parijs (ca 1245)
(onthouden aan super veel glasramen)
Meer raam dan draagconstructie
Hoogtepunt van ontwikkeling naar relatief grote oppervlakten
aan glas
minder monumentale architectuur
behalve de onderrand en het gewelf wordt het interieur in deze
kerken hoofdzakelijk begrensd door glas. verfijning, verticaliteit
en elegantie i.d. architectuur, de ornamenten en de
beeldhouwkunst
Was privékapel voor Franse koning Lodewijk IX en hofkapel koninklijk
paleis
+ bewaarplaats doornenkroon Jezus => verworven van
Constantinopel & heeeel belangrijk relikwie, had daar meer voor
betaald dan hele kapel
Later nog andere relikwieën (druppel heilig bloed, ..) => voor al die
relikwieën onder te brengen laat hij dus kapel bouwen
Benedenkapel was voor personeel , bovenkapel privékapel
Roosvenster uit 15e eeuw
Kapel goed bewaard gebleven tot Franse Revolutie, daarna noodzaak restaureren
