Communicatiewetenschappen II
Les 1: Een verhaal in meervoud: inleidende beschouwingen
I. Voorafgaande opmerkingen
Communicatiewetenschappen Interdisciplinariteit
Eén verhaal over communicatiewetenschappen? 3 I’s
o Interdisciplinair: Kijken naar andere disciplines
o Internationaal: Vanuit verschillende aspecten van de wereld
o Intersectoreel: Andere sectoren/actoren ook aan bod laten komen
Wetenschap als slingerbeweging, geen lineaire vooruitgang, geen waarheidsaanspraken, er
zijn breuklijnen
En/en-benadering,
o Er is geen 1 waarheid; er zijn verschillende waarheden (= varieert van de context en
de persoon die er naar kijkt). Dus geen of/of-benadering.
Reflectie rond eigen positie als wetenschapper: wie spreekt/kijkt naar maatschappelijke
fenomenen?
o Westerse blik, mannelijke blik, Brusselse blik, …
Scientia vincere tenebras (= door wetenschap duisternis overwinnen)
Kennis, vrij onderzoek en kritisch denken
Verlichting en humanisme
Vb. Corona + ook opkomen voor personen die in duisternis zitten
Wetenschap wijst op Interdisciplinariteit
Duisternis: onderzoeksvragen/levensvragen die we willen beantwoorden
onderzoeksvragen /levensvragen nodig binnen de wetenschap
Verlichting= weggaan van het dogma van de katholieke kerk
rede werd belangrijker, gezocht naar ratio & verklaringen
Humanisme = mens staat centraal en kan zelf ook beslissingen nemen en zorgen voor
veranderingen in de samenleving
II. Verlichting, humanisme & postmodernisme
III. Modernisme
a. Moderniteit als historische fase
Moderniteit: historische periode vanaf Europese Verlichtingsdenken (17e eeuw) tot ten minste jaren
1980. De hoog jaren waren in de 18de eeuw:
Belangrijkste elementen van de moderniteit:
• Belang rede (in plaats van geloof), alles moet rationeel zijn
• Geloof in de maakbaarheid van de maatschappij. De mens kan degelijk iets bijbrengen aan
de maatschappij, niet enkel God of de Kerk
• Humanisme (= de mens staat centraal): vrijheid, gelijkheid, verbondenheid
• Wereldbeeld verklaard door wetenschap. Rede wordt steeds belangrijker en die vinden we
terug in de wetenschap.
• Sociologische processen
Maakbaarheid, maatschappij en humanisme belangrijkste element
1
,Communicatiewetenschappen II
Sociologische processen van het Modernisme
Secularisering: Rationalisering: Kapitalisme:
Einde dominantie Efficiëntie, Winstmaximalisatie en
religieuze autoriteit voorspelbaarheid, controle vrije markt
Werd (langzaamaan) over proces, In tegenstrijd met het
vervangen door rationeel berekenbaarheid, … marxisme
wetenschappelijk denken
VB: Fordisme
Aan de lopende band
werd in het leven
geroepen om het leven
gemakkelijker te
maken
voorspelbaarder
Industrialisering: Urbanisering: Bureaucratisering:
Machines om mens en dier Door industrialisering Hiërarchische organisatie
te vervangen grootschalige verhuis van op basis van geschreven
Technologische landelijk naar verstedelijkt regels, procedures en
ontwikkelingen: ontginnen gebied aanspreekpunten
fossiele brandstoffen, Toename Voorbeelden: onderwijs,
staalproductie en – bevolkingsdichtheid in gezondheidszorg,
bewerking, … steden openbaar vervoer
Meer individualisme Onpersoonlijk door
Tot aan de Verlichting was WANT mensen leven op gestandaardiseerde
landbouw een belangrijke kleinere plekken in grote procedures die in de regel
activiteit van de samenleving. aantallen geen uitzonderingen
Technologische ontwikkeling toelaten
landbouw moet aan belang Grote fabrieken voornamelijk
inboeten in de steden platte Oorspronkelijk positief was
landsvlucht + urbanisering bedoeld om het leven
gemakkelijker te maken
Democratisering: Globalisering: Consumentisme:
Inspraak en Samenlevingen bestaan Verlangen naar
medezeggenschap minder in isolatie consumptie wordt als
Parlementair stelsel Transnationale productie, positief beschouwd
Vrijheid van meningsuiting, handel en consumptie (persoonlijke voldoening)
vrouwenstemrecht, Personen zijn ook meer Materialisme en
democratisering onderwijs, mobiel, zelf over massaconsumptie
etc. landsgrenzen heen Streven naar gevoel van
vervulling, aangewakkerd
Democratisering: Mensen Door treinen konden we door
kregen meer en meer inspraak, verder reizen. Treinen, auto’s + marketingcommunicatie
stemrecht kwam. Feminisme is vliegtuigen zorgen ervoor dat Middel om status en
ook een belangrijk we verbonden zijn met elkaar identiteit uit te drukken
modernistisch proces. mensen worden meer (Bij postmodernisme ook
mobiel + volkeren leven niet om te creëren, stapje
meer in isolatie verder)
2
,Communicatiewetenschappen II
b. Modernisme als COGNITIEF denkkader
Verlichting en vooruitgangsdenken: klemtoon op universele, rationele en ware kennis
Wetenschap en waarheidsvinding: waarheid leidt tot vrijheid
o Op zoek naar de ware kennis WANT dat leidt tot vrijheid, denkt men vooral te vinden via
de wetenschap
Grote ideologieën (staan allemaal voor verschillende waarheden): liberalisme, socialisme,
communisme, christendom, marxisme, democratie, kapitalisme
o Mensen gingen hiervoor nog op de barricades staan = actie voeren om iets voor elkaar te
krijgen of juist tegen te houden
Rede is belangrijk geworden. Via wetenschap moesten de onderzoeksvragen/levensvragen
beantwoord worden.
c. Modernisme als artistieke stroming
Kritisch en experimenteel
Herdefiniëren kunst en originaliteit: belang van kleur en vorm. Vernieuwing meer
mogelijkheden.
Werkelijkheid vatten in haar kern, niet illustreren
Belangrijke kunststromingen:
o Post-impressionisme
o Expressionisme
o Kubisme
o Abstracte kunst
(Post)-impressionisme Expressionisme
Expressies (in gezichten) naar voor laten komen
Kritische denken kwam ook voor in deze werken
De schreeuw: Dat is een persoon die angst heeft besef van een expressie van angst
Kubisme Abstracte Kunst
Architectuur in de modernisme:
Belang functionalisme, platte daken, moderne materialen
Geometrische figuren: kubussen, kegels, piramides, balken
Geen draagmuren,
Platte daken
Enkel mogelijk door de uitvinding van beton
3
, Communicatiewetenschappen II
d. Kritische stemmen in/over moderniteit
Rationaliteit heeft ook negatieve consequenties:
Sociale ongelijkheden verschil tussen elite en proletariaat werd groter
Gewapende conflicten (WOI en WOII),
Milieuvervuiling, klimaatopwarming,
Excessen van kapitalisme Industrialisering van producten zoals bijvoorbeeld
wapens
De waarheid’ bestaat niet: globalisering en media/ICT stimuleren een reflexieve en contingente
benadering in een gepercipieerde werkelijkheid.
Uniformiteit moet plaats maken voor diversiteit en pluraliteit.
IV. Postmodernisme
Verlichting: zoeken naar die ene waarheid. Er was maar 1 oplossing/waarheid/conclusie MAAR
postmodernisme: er kunnen meerdere waarheden zijn.
Postmodernisme is gestart bij de artistieke stromingen en daaruit werden theorie
gevormd/ontwikkeld
a. Postmoderniteit als historische fase
Wat is postmoderniteit/postmodernisme (synoniemen van elkaar)?
In eerste instantie een artistieke ontwikkeling (~anti-modernisme?)
o Anti-modernisme postmoderniteit: tegen elementen van de moderniteit
Geen onderscheid tussen –isme en –teit
o Constante wisselwerking
o Het cognitieve en de historische/culturele context zijn verweven
Anti-essentialisme
Anti-essentialisme: wat nu vaststaat, kan Essentialisme: iets staat vast bv een man zal
veranderen doorheen de tijd en geografisch. altijd een man zijn en niets anders.
Wat op een bepaald moment een waarheid is,
is niet perse morgen of op een andere locatie Wat nu is, zal altijd zo blijven MAAR Anti-
ook een waarheid. essentialisme: er zijn ook schakeringen.
b. Postmodernisme als denkkader
Einde van het grote verlichtingsdenken, er bestaat geen absolute waarheid
Einde waarheid (Lyotard): We zien de waarheid niet, we maken de waarheid
Waarheid is een aan tijd, plaats en macht gebonden constructie
Wetenschap is een narratief (dat concurreert met andere verhalen)
o Narratief is belangrijk! Wie doet de uitspraak? Zit er een doel achter die
uitspraak?
Lyotard Anti-essentialisme, er is niet 1 waarheid
4
Les 1: Een verhaal in meervoud: inleidende beschouwingen
I. Voorafgaande opmerkingen
Communicatiewetenschappen Interdisciplinariteit
Eén verhaal over communicatiewetenschappen? 3 I’s
o Interdisciplinair: Kijken naar andere disciplines
o Internationaal: Vanuit verschillende aspecten van de wereld
o Intersectoreel: Andere sectoren/actoren ook aan bod laten komen
Wetenschap als slingerbeweging, geen lineaire vooruitgang, geen waarheidsaanspraken, er
zijn breuklijnen
En/en-benadering,
o Er is geen 1 waarheid; er zijn verschillende waarheden (= varieert van de context en
de persoon die er naar kijkt). Dus geen of/of-benadering.
Reflectie rond eigen positie als wetenschapper: wie spreekt/kijkt naar maatschappelijke
fenomenen?
o Westerse blik, mannelijke blik, Brusselse blik, …
Scientia vincere tenebras (= door wetenschap duisternis overwinnen)
Kennis, vrij onderzoek en kritisch denken
Verlichting en humanisme
Vb. Corona + ook opkomen voor personen die in duisternis zitten
Wetenschap wijst op Interdisciplinariteit
Duisternis: onderzoeksvragen/levensvragen die we willen beantwoorden
onderzoeksvragen /levensvragen nodig binnen de wetenschap
Verlichting= weggaan van het dogma van de katholieke kerk
rede werd belangrijker, gezocht naar ratio & verklaringen
Humanisme = mens staat centraal en kan zelf ook beslissingen nemen en zorgen voor
veranderingen in de samenleving
II. Verlichting, humanisme & postmodernisme
III. Modernisme
a. Moderniteit als historische fase
Moderniteit: historische periode vanaf Europese Verlichtingsdenken (17e eeuw) tot ten minste jaren
1980. De hoog jaren waren in de 18de eeuw:
Belangrijkste elementen van de moderniteit:
• Belang rede (in plaats van geloof), alles moet rationeel zijn
• Geloof in de maakbaarheid van de maatschappij. De mens kan degelijk iets bijbrengen aan
de maatschappij, niet enkel God of de Kerk
• Humanisme (= de mens staat centraal): vrijheid, gelijkheid, verbondenheid
• Wereldbeeld verklaard door wetenschap. Rede wordt steeds belangrijker en die vinden we
terug in de wetenschap.
• Sociologische processen
Maakbaarheid, maatschappij en humanisme belangrijkste element
1
,Communicatiewetenschappen II
Sociologische processen van het Modernisme
Secularisering: Rationalisering: Kapitalisme:
Einde dominantie Efficiëntie, Winstmaximalisatie en
religieuze autoriteit voorspelbaarheid, controle vrije markt
Werd (langzaamaan) over proces, In tegenstrijd met het
vervangen door rationeel berekenbaarheid, … marxisme
wetenschappelijk denken
VB: Fordisme
Aan de lopende band
werd in het leven
geroepen om het leven
gemakkelijker te
maken
voorspelbaarder
Industrialisering: Urbanisering: Bureaucratisering:
Machines om mens en dier Door industrialisering Hiërarchische organisatie
te vervangen grootschalige verhuis van op basis van geschreven
Technologische landelijk naar verstedelijkt regels, procedures en
ontwikkelingen: ontginnen gebied aanspreekpunten
fossiele brandstoffen, Toename Voorbeelden: onderwijs,
staalproductie en – bevolkingsdichtheid in gezondheidszorg,
bewerking, … steden openbaar vervoer
Meer individualisme Onpersoonlijk door
Tot aan de Verlichting was WANT mensen leven op gestandaardiseerde
landbouw een belangrijke kleinere plekken in grote procedures die in de regel
activiteit van de samenleving. aantallen geen uitzonderingen
Technologische ontwikkeling toelaten
landbouw moet aan belang Grote fabrieken voornamelijk
inboeten in de steden platte Oorspronkelijk positief was
landsvlucht + urbanisering bedoeld om het leven
gemakkelijker te maken
Democratisering: Globalisering: Consumentisme:
Inspraak en Samenlevingen bestaan Verlangen naar
medezeggenschap minder in isolatie consumptie wordt als
Parlementair stelsel Transnationale productie, positief beschouwd
Vrijheid van meningsuiting, handel en consumptie (persoonlijke voldoening)
vrouwenstemrecht, Personen zijn ook meer Materialisme en
democratisering onderwijs, mobiel, zelf over massaconsumptie
etc. landsgrenzen heen Streven naar gevoel van
vervulling, aangewakkerd
Democratisering: Mensen Door treinen konden we door
kregen meer en meer inspraak, verder reizen. Treinen, auto’s + marketingcommunicatie
stemrecht kwam. Feminisme is vliegtuigen zorgen ervoor dat Middel om status en
ook een belangrijk we verbonden zijn met elkaar identiteit uit te drukken
modernistisch proces. mensen worden meer (Bij postmodernisme ook
mobiel + volkeren leven niet om te creëren, stapje
meer in isolatie verder)
2
,Communicatiewetenschappen II
b. Modernisme als COGNITIEF denkkader
Verlichting en vooruitgangsdenken: klemtoon op universele, rationele en ware kennis
Wetenschap en waarheidsvinding: waarheid leidt tot vrijheid
o Op zoek naar de ware kennis WANT dat leidt tot vrijheid, denkt men vooral te vinden via
de wetenschap
Grote ideologieën (staan allemaal voor verschillende waarheden): liberalisme, socialisme,
communisme, christendom, marxisme, democratie, kapitalisme
o Mensen gingen hiervoor nog op de barricades staan = actie voeren om iets voor elkaar te
krijgen of juist tegen te houden
Rede is belangrijk geworden. Via wetenschap moesten de onderzoeksvragen/levensvragen
beantwoord worden.
c. Modernisme als artistieke stroming
Kritisch en experimenteel
Herdefiniëren kunst en originaliteit: belang van kleur en vorm. Vernieuwing meer
mogelijkheden.
Werkelijkheid vatten in haar kern, niet illustreren
Belangrijke kunststromingen:
o Post-impressionisme
o Expressionisme
o Kubisme
o Abstracte kunst
(Post)-impressionisme Expressionisme
Expressies (in gezichten) naar voor laten komen
Kritische denken kwam ook voor in deze werken
De schreeuw: Dat is een persoon die angst heeft besef van een expressie van angst
Kubisme Abstracte Kunst
Architectuur in de modernisme:
Belang functionalisme, platte daken, moderne materialen
Geometrische figuren: kubussen, kegels, piramides, balken
Geen draagmuren,
Platte daken
Enkel mogelijk door de uitvinding van beton
3
, Communicatiewetenschappen II
d. Kritische stemmen in/over moderniteit
Rationaliteit heeft ook negatieve consequenties:
Sociale ongelijkheden verschil tussen elite en proletariaat werd groter
Gewapende conflicten (WOI en WOII),
Milieuvervuiling, klimaatopwarming,
Excessen van kapitalisme Industrialisering van producten zoals bijvoorbeeld
wapens
De waarheid’ bestaat niet: globalisering en media/ICT stimuleren een reflexieve en contingente
benadering in een gepercipieerde werkelijkheid.
Uniformiteit moet plaats maken voor diversiteit en pluraliteit.
IV. Postmodernisme
Verlichting: zoeken naar die ene waarheid. Er was maar 1 oplossing/waarheid/conclusie MAAR
postmodernisme: er kunnen meerdere waarheden zijn.
Postmodernisme is gestart bij de artistieke stromingen en daaruit werden theorie
gevormd/ontwikkeld
a. Postmoderniteit als historische fase
Wat is postmoderniteit/postmodernisme (synoniemen van elkaar)?
In eerste instantie een artistieke ontwikkeling (~anti-modernisme?)
o Anti-modernisme postmoderniteit: tegen elementen van de moderniteit
Geen onderscheid tussen –isme en –teit
o Constante wisselwerking
o Het cognitieve en de historische/culturele context zijn verweven
Anti-essentialisme
Anti-essentialisme: wat nu vaststaat, kan Essentialisme: iets staat vast bv een man zal
veranderen doorheen de tijd en geografisch. altijd een man zijn en niets anders.
Wat op een bepaald moment een waarheid is,
is niet perse morgen of op een andere locatie Wat nu is, zal altijd zo blijven MAAR Anti-
ook een waarheid. essentialisme: er zijn ook schakeringen.
b. Postmodernisme als denkkader
Einde van het grote verlichtingsdenken, er bestaat geen absolute waarheid
Einde waarheid (Lyotard): We zien de waarheid niet, we maken de waarheid
Waarheid is een aan tijd, plaats en macht gebonden constructie
Wetenschap is een narratief (dat concurreert met andere verhalen)
o Narratief is belangrijk! Wie doet de uitspraak? Zit er een doel achter die
uitspraak?
Lyotard Anti-essentialisme, er is niet 1 waarheid
4
