Samenvatting Filosofie van de Relationele Zorg

Hoofdstuk 1 – Ethiek en inleiding
1. Ethiek in dagelijkse leven en in de verpleegkunde
1.1 Moraal
= regelgebonden handelen, elke mens leeft en handelt volgens bepaalde regels

Kohlberg deelt vorming van geweten op in 3 niveaus
1. Kinderlijk geweten – preconventioneel niveau
 Egocentrisch perspectief
 Leren wat goed of fout is
 “Ik handel op bepaalde manier om geen straf maar een beloning te
krijgen.”
 “Ik lieg niet, want als ik word betrapt op liegen mag ik een hele week
geen snoep meer.”
 Straf en ongehoorzaamheid  je leeft de regels na omdat je straf vreest
 Instrumentale houding  je leeft de regels na omdat die onmiddellijk
voordeel brengt
2. Pubergeweten – conventioneel niveau
 Leren dat er gedragsregels zijn waaraan je je moet houden
 Rekening houden met anderen, wat de omgeving van ons verlangt
 “Ik lieg niet, want als iedereen zou liegen, dan kan je niemand nog
vertrouwen.”
 Brave jongen/meisje  je beseft dat je deel uitmaakt van een groep
 Wet en orde  je wil dat regels gerespecteerd worden omdat ze
essentieel zijn voor de gemeenschap
3. Volwassen geweten – postconventioneel niveau
 Iets wel of niet doen omdat je de waarde die erachter steekt belangrijk
vindt
 Zien het onderscheid tussen ‘letter van de wet’ en ‘geest van de wet’
 Sociaal contact  je beseft dat regels gebonden zijn aan een
gemeenschap
 Universele ethische beginselen  je volgt beginselen die universeel geldig
zijn en niet aan 1 of andere gemeenschap gebonden

Moraal gaat over het goede leven
 Gedragsregels waarmee we als deelnemers aan het alledaags leven
vertrouwd zijn
 Zorgt ervoor dat het samenleven een beetje geregeld is
 Mensen doen niet zomaar wat in hen opkomt
=> Mensen leren samenleven

Sociobiologische processen
“Als wij anderen zo behandelen, dragen we bij aan een samenleving waarin
mensen elkaar op die manier behandelen, en kunnen we erop rekenen dat ook
wij zo behandeld zullen worden op het ogenblik dat wij kwetsbaar worden.”

Voorbij sociobiologische processen

,“Je handelt er niet naar omdat het zo goed voelt of omdat je er precies een
slecht gevoel mee wil vermijden. Je handelt ernaar omdat je weet dat dit het
enige goede is om te doen.”

Carol Gilligan  “Het hoogste stadium van morele ontwikkeling is als je zelfs
empathie kunt ontwikkelen voor mensen die je niet (her)kent en niet aardig
vindt

Moraal geeft uitdrukking aan wie of wat we wel of niet willen zijn!

Normen
= pragmatische regels die op een zeer concrete, meetbare en te controleren
manier aangeven wat ‘goed handelen’ wil zeggen
 Hebben het over wat je moet kunnen zien
Bv. 10 geboden van de Bijbel, kloppen op de deur en pas binnengaan als er ja is
gezegd
- Mensen kunnen zich hierachter wegstoppen  “Ik deed wat ik moest doen, er
valt mij niets te verwijten.”

Waarden
= wat in een ideale situatie het geval zou moeten/kunnen zijn
 Blijven altijd wat vaag/abstract en subjectief

Deugden
= bepaalde houding van persoon waarin een waarde concreet is geworden en
handen en voeten heeft gekregen
 Midden tussen normen en waarden
! Opletten voor moralicide = handelen waarbij verpleegkundige zelf niet meer
nadenkt over het eigen handelen (robot-achtig zonder ziel of menselijkheid)

Taboes
= overtuiging dat je iets niet doet of mag doen
 Vormen grens die je niet overschrijdt zonder te raken aan
humaniteit/menswaardigheid
 “Het is zo omdat het zo is.”
Bv. bij onderscheidingen tussen leven-dood, man-vrouw, mens-dier…

Moraal als “groeien in mens zijn”
Moraal gaat om meer dan - handelen naar normen
- bekommerd zijn om waarden
- deugden als karakterhoudingen
- taboes, diepgeworteld in onze cultuur
- levenshoudingen die ertoe leiden dat je een zinvol
leven kan leiden
=> Levensomvattend project met vallen en opstaan
 Kwetsbaar zijn = moreel onvolmaakt zijn = normale vorm van mens-zijn

1.2 Ethiek
= bezinning op moraal
 Bewust en competent nadenken over morele vragen

, - Ter discussie stellen van waarden/normen
- Tegenover elkaar plaatsen van opvattingen over wat goed is om te doen
- Tot een goed besluit komen

Moraal = geheel van morele regels waaraan wij onszelf en anderen in
redelijkheid
gehouden achten
Ethiek = wetenschap die moraal bestudeert en die probeert om, met
oog op het oplossen
van morele problemen, argumenten te ontwikkelen en te gebruiken




A. Letterlijk nadenken over het goede om te doen
Bv. In situatie dat ouders kleren van SHEIN gekocht hebben: Welke waarden,
voor mij belangrijk, komen hier in het gedrang.
B. Reflecteren over je gedrag
Bv. Aan de ene kant willen we een ‘goed gevoel’ hebben bij wat we doen, aan
de andere kant willen we voordeel hebben bij frauderen en zoveel mogelijk geld
binnenhalen.
C. Afstemmen als zoeken naar een kleiner goed
Bv. Bepalen van een haalbaar doel met de juiste realistische middelen om dit
doel te bereiken
D. Delibereren
Bv. Verschillende elementen van de kwestie uit elkaar halen, gevolgen van
mogelijkheden inschatten en op een rijtje plaatsen en dat alles in relatie
brengen tot wat voor jou van waarde is en tot wat ook objectief waarde heeft
Bv. In situatie van kindje met Trisomie  zwangerschap afbreken of niet
E. Discussiëren
Bv. Mensen proberen elkaar niet te overtuigen van hun groot gelijk maar krijgen
ruimte om hun mening toe te lichten, zoeken naar juiste verwoording van wat
ze denken/voelen, tonen bereidheid om mening te heroverwegen
Bv. Monniken, terrorisme in de stad, blijven ze of blijven ze niet in het klooster?

1.3. Ethiek in de gezondheidszorg
 Het is de arts geboden menselijk leven te behouden, te sparen en te
verlengen waar en wanneer dat zinvol is
Luisteren naar patiënt  Is de enige die een uitspraak kan doen over wat zinvol
is voor hem/haar

Waarom ethiek in de zorg nodig is
Ethische zorg = zorg die recht doet - aan autonomie van zorgontvangers
- die hen niet schaadt
- die weldoet
- die rechtvaardig is
Dillema’s nopen tot ethiek
Ethische reflectie  op moment dat er zich probleem voordoet waarvoor geen
goede oplossing bestaat