Inleiding tot het economisch recht
1. Inleiding tot het recht
Doel van de cursus?
- Kunnen herkennen van belangrijke juridische issues in de economische praktijk.
- Inzicht verwerven in de mogelijkheden en beperkingen die het recht inhoudt voor
economische activiteiten.
- Inzicht krijgen in juridische denkwijzen en enkele juridische basistechnieken.
- Enkele juridische basistechnieken toepassen om een eenvoudige casus in het
economisch recht op te lossen aan de hand van deze basistechnieken.
Inleidende begrippen
- Verbod op eigenrichting: het verbod om het recht in eigen handen te nemen of om zelf
voor rechter te spelen.
- Onrechtmatigheden: misdrijven zijn slechts een kleine fractie van de onrechtmatigheden.
o Een straf is een sanctie die leed oplegt dat verder gaat dan het herstellen van de
onrechtmatigheid (vb. boete, gevangenisstraf).
o Een burgerlijke sanctie heeft als doel om de onrechtmatigheid terug te draaien
(vb. ergens binnengelaten worden wanneer dit eerder niet het geval was).
Wat als de schuldenaar niet vrijwillig nakomt?
Schuldeiser stelt schuldenaar in gebreke.
Schuldeiser stelt vordering in tegen schuldenaar voor rechtbank.
Schuldeiser verkrijgt, als hij in gelijk wordt gesteld, van rechter
een vonnis dat verweerder veroordeelt om iets te doen of iets
niet te doen.
Indien het vonnis finaal is (of eerder als rechter het zegt) heeft
vonnis uitvoerende kracht.
- Verstek: wanneer je als aangeklaagde niet komt opdagen in de rechtbank en hoe dan ook
veroordeeld wordt.
- Geld is de voorkeursoplossing in het recht.
- Een vonnis heeft magische eigenschappen:
o “Gezag van gewijsde”: rechter heeft gelijk (zelfs al heeft hij ongelijk).
Wat rechter beslist wordt als waarheid aangenomen. Er wordt (meestal)
niet meer op teruggekomen als er later wordt aangetoond dat hij
ongelijk had.
o “Formulier van tenuitvoerlegging”: uitvoerbare formule.
Koninklijke toestemming om vonnis met geweld uit te voeren als het niet
vrijwillig wordt uitgevoerd.
Als dit niet zou gebeuren, dan zou er geen recht zijn (afspraken zouden
louter woorden zijn).
Bij zelfverdediging mag je niet meer geweld gebruiken dan nodig is om het gevaar af te
wenden.
Recht ≠ rechtvaardigheid. Recht = dwang en geweld.
1
,2. Wat is recht?
Recht is de door een overheid georganiseerde ordening van menselijk gedrag in de samenleving:
- Ordening:
o Via normen: wat mag, moet of verboden is.
o Die via sancties worden gehandhaafd.
- Menselijk:
o Inclusief organisaties (zoals rechtspersonen).
- Gedrag:
o Uitwendig gedrag.
Niet de regels, maar de sancties zijn bepalend in het recht.
Recht = dwang en geweld:
Monopolie bij overheid.
Overheid geketend door regels:
- Ook overheid is aan het recht onderworpen (‘rechtstaat’).
- Uitvaardigen, toepassen en afdwingen gebeurt volgens door regels beheerste
procedures.
- Scheiding der machten.
- Onafhankelijke rechterlijke macht.
- Democratie: (indirecte) deelname van volk aan uitvaardigen van regels.
- Grondrechten: fundamentele rechten en vrijheden.
“Wat is het grootste probleem met rechters?”
Het zijn juristen. Het recht wordt toevertrouwd aan mensen met een diploma rechten.
Juristen hoeven zich niet te verantwoorden.
Wie er handelt (bevoegdheid) en hoe er gehandeld wordt
(procedure) is van belang.
Recht is inefficiënt zodat er geen overhaaste beslissingen kunnen genomen worden.
Dit is een sterk nadeel in tijden van crisis. In tijden van crisis worden deze inefficiënte procedures
meestal laks toegepast.
Recht ≠ wet (beslissing van wetgever):
- Wet
- Decreet
- Ordonnantie
- Rechtspraak
- Gewoonterecht (niet meer van belang)
- Algemene rechtsbeginselen
- Rechtsleer
- Verdrag
- Verordening
- Richtlijn
- …
2
, “Law is a prediction of what the judge will decide.”
“Law is what the judge had for breakfast.”
Het kan soms voorkomen dat verschillende rechtsregels tegelijk van toepassing zijn op dezelfde
situatie. Dit kan tot problemen leiden wanneer beide regelingen conflicteren. Vaak is de ene
rechtsnorm de uitdrukking van een algemene regel (het ‘gemeen recht’) en geldt de andere
rechtsnorm in een welbepaald bijzonder geval (het ‘bijzonder recht’).
Recht ≠ zeker:
- Geen dik boek met alle regels erin (niet praktisch, niet conceptueel).
- Vele verschillende normen, die soms conflicteren:
o Soms zijn er regels om dit conflict op te lossen (hiërarchie der normen,
bevoegdheidsregels).
o Soms zijn er geen regels om dit conflict op te lossen.
- Normen dienen geïnterpreteerd te worden:
o Er zijn interpretatieregels.
o Die regels conflicteren soms op hun beurt.
o Geen regels die met zekerheid conflict beslechten.
Illustratie: “mini-koningskwestie” (1990)
- “Indien koning in de onmogelijkheid verkeert te regeren, roepen de ministers, na deze
onmogelijkheid te hebben laten vaststellen, de Kamers dadelijk bijeen. Door de
verenigde kamers wordt in de voogdij en in het regentschap voorzien.” (Art. 93
Grondwet).
- Besluit van 3 april 1990 van de Raad Verenigde Ministers houdende vaststelling dat de
Koning zich in de onmogelijkheid bevond om te regeren.
Met de mini-koningskwestie wordt in België verwezen naar het
gebeuren rond de weigering van koning Boudewijn om het
wetsvoorstel tot depenalisering van abortus te bekrachtigen.
Illustratie: Affaire Marie Popelin (1888)
- Hof van Beroep van Brussel 12 december 1888:
o Ze wordt niet toegelaten als advocaat, want ze is een vrouw. Er was echter geen
regel waarin stond dat advocaten mannen moesten zijn, maar dit werd
beschouwd als een vanzelfsprekendheid.
Illustratie: “kiekekot-arrest” (27 april 1999)
- KB (= koninklijk besluit) over voorwaarden voor uitoefening beroep restaurateur.
- Voorwaarden gelden niet voor maaltijden die KB als lichte maaltijden beschouwt.
o Opsomming in KB van lichte maaltijden: soepen, vol-au-vent, pizza’s, ...
- BVBA Kiekekot overtrad de regels door gebraden kip te verkopen. Het voldoet niet aan
beroepsuitoefening voorwaarden KB en werd strafrechtelijk vervolgd.
- Hof van Beroep te Brussel (= behandelt hoger beroep tegen vonnissen van de rechtbank
van eerste aanleg en de ondernemingsrechtbank):
3
, o Gebraden kip mocht ook als lichte maaltijd worden beschouwd, omdat vol-au-
vent een gerecht is dat op basis van stukken kip wordt bereid.
o De uitbater werd vrijgesproken.
- Hof van Cassatie (= oordeelt over de wettigheid van de rechterlijke beslissingen):
o Vol-au-vent kan niet worden verstaan als een gerecht bestaande uit niet
versneden kip.
Recht ≠ wet:
“Recht”:
- Objectief recht: geheel van regels dat uiterlijke gedraging van mensen die in een
maatschappij leven regelt en dat wordt afgedwongen door de overheid.
- Subjectief recht: door (objectief) recht beschermende aanspraken op andermans gedrag.
“Wet”:
- Wet in formele zin: beslissing van een wetgevende macht.
- Wet in materiële zin: algemene rechtsregel met een onpersoonlijk karakter.
Niet elke regel van (objectief) recht vindt zijn oorsprong in een wet (in formele zin).
Andere ‘rechtsbronnen’:
o Internationaal recht.
o Supranationaal recht.
o Nationaal recht: wetten in materiële zin, gewoonterecht, rechtspraak, ...
“Hiërarchie?”
- Internationaal/Supranationaal > Nationaal
- Grondwet > wet in formele zin > andere wetten in materiële zin (maar niet in formele zin)
- Bevoegde bron > Onbevoegde bron
De rechtspraak (Belgisch niveau):
‘Gewone’ hoven en rechtbanken:
- Lossen geschillen op.
- Kunnen daarbij toetsen:
o Nationaal recht aan supra- en internationaal recht.
o Administratieve normen (KB, MB, ...) aan hogere normen (grondwet, wet, ...).
Wet in formele zin mag niet getoetst worden aan grondwet,
behalve een ordonnantie (Brusselse hoofdstedelijke raad).
Grondwettelijk Hof: exclusieve controle op de grondwettigheid van wetten en decreten.
- Annulatieberoep.
- Prejudiciële vraag door rechter.
vb. Covidmaatregelen
‘Gelijkheidsbeginsel’ van Grondwettelijk Hof: Alle Belgen moeten
gelijk worden behandeld.
4
1. Inleiding tot het recht
Doel van de cursus?
- Kunnen herkennen van belangrijke juridische issues in de economische praktijk.
- Inzicht verwerven in de mogelijkheden en beperkingen die het recht inhoudt voor
economische activiteiten.
- Inzicht krijgen in juridische denkwijzen en enkele juridische basistechnieken.
- Enkele juridische basistechnieken toepassen om een eenvoudige casus in het
economisch recht op te lossen aan de hand van deze basistechnieken.
Inleidende begrippen
- Verbod op eigenrichting: het verbod om het recht in eigen handen te nemen of om zelf
voor rechter te spelen.
- Onrechtmatigheden: misdrijven zijn slechts een kleine fractie van de onrechtmatigheden.
o Een straf is een sanctie die leed oplegt dat verder gaat dan het herstellen van de
onrechtmatigheid (vb. boete, gevangenisstraf).
o Een burgerlijke sanctie heeft als doel om de onrechtmatigheid terug te draaien
(vb. ergens binnengelaten worden wanneer dit eerder niet het geval was).
Wat als de schuldenaar niet vrijwillig nakomt?
Schuldeiser stelt schuldenaar in gebreke.
Schuldeiser stelt vordering in tegen schuldenaar voor rechtbank.
Schuldeiser verkrijgt, als hij in gelijk wordt gesteld, van rechter
een vonnis dat verweerder veroordeelt om iets te doen of iets
niet te doen.
Indien het vonnis finaal is (of eerder als rechter het zegt) heeft
vonnis uitvoerende kracht.
- Verstek: wanneer je als aangeklaagde niet komt opdagen in de rechtbank en hoe dan ook
veroordeeld wordt.
- Geld is de voorkeursoplossing in het recht.
- Een vonnis heeft magische eigenschappen:
o “Gezag van gewijsde”: rechter heeft gelijk (zelfs al heeft hij ongelijk).
Wat rechter beslist wordt als waarheid aangenomen. Er wordt (meestal)
niet meer op teruggekomen als er later wordt aangetoond dat hij
ongelijk had.
o “Formulier van tenuitvoerlegging”: uitvoerbare formule.
Koninklijke toestemming om vonnis met geweld uit te voeren als het niet
vrijwillig wordt uitgevoerd.
Als dit niet zou gebeuren, dan zou er geen recht zijn (afspraken zouden
louter woorden zijn).
Bij zelfverdediging mag je niet meer geweld gebruiken dan nodig is om het gevaar af te
wenden.
Recht ≠ rechtvaardigheid. Recht = dwang en geweld.
1
,2. Wat is recht?
Recht is de door een overheid georganiseerde ordening van menselijk gedrag in de samenleving:
- Ordening:
o Via normen: wat mag, moet of verboden is.
o Die via sancties worden gehandhaafd.
- Menselijk:
o Inclusief organisaties (zoals rechtspersonen).
- Gedrag:
o Uitwendig gedrag.
Niet de regels, maar de sancties zijn bepalend in het recht.
Recht = dwang en geweld:
Monopolie bij overheid.
Overheid geketend door regels:
- Ook overheid is aan het recht onderworpen (‘rechtstaat’).
- Uitvaardigen, toepassen en afdwingen gebeurt volgens door regels beheerste
procedures.
- Scheiding der machten.
- Onafhankelijke rechterlijke macht.
- Democratie: (indirecte) deelname van volk aan uitvaardigen van regels.
- Grondrechten: fundamentele rechten en vrijheden.
“Wat is het grootste probleem met rechters?”
Het zijn juristen. Het recht wordt toevertrouwd aan mensen met een diploma rechten.
Juristen hoeven zich niet te verantwoorden.
Wie er handelt (bevoegdheid) en hoe er gehandeld wordt
(procedure) is van belang.
Recht is inefficiënt zodat er geen overhaaste beslissingen kunnen genomen worden.
Dit is een sterk nadeel in tijden van crisis. In tijden van crisis worden deze inefficiënte procedures
meestal laks toegepast.
Recht ≠ wet (beslissing van wetgever):
- Wet
- Decreet
- Ordonnantie
- Rechtspraak
- Gewoonterecht (niet meer van belang)
- Algemene rechtsbeginselen
- Rechtsleer
- Verdrag
- Verordening
- Richtlijn
- …
2
, “Law is a prediction of what the judge will decide.”
“Law is what the judge had for breakfast.”
Het kan soms voorkomen dat verschillende rechtsregels tegelijk van toepassing zijn op dezelfde
situatie. Dit kan tot problemen leiden wanneer beide regelingen conflicteren. Vaak is de ene
rechtsnorm de uitdrukking van een algemene regel (het ‘gemeen recht’) en geldt de andere
rechtsnorm in een welbepaald bijzonder geval (het ‘bijzonder recht’).
Recht ≠ zeker:
- Geen dik boek met alle regels erin (niet praktisch, niet conceptueel).
- Vele verschillende normen, die soms conflicteren:
o Soms zijn er regels om dit conflict op te lossen (hiërarchie der normen,
bevoegdheidsregels).
o Soms zijn er geen regels om dit conflict op te lossen.
- Normen dienen geïnterpreteerd te worden:
o Er zijn interpretatieregels.
o Die regels conflicteren soms op hun beurt.
o Geen regels die met zekerheid conflict beslechten.
Illustratie: “mini-koningskwestie” (1990)
- “Indien koning in de onmogelijkheid verkeert te regeren, roepen de ministers, na deze
onmogelijkheid te hebben laten vaststellen, de Kamers dadelijk bijeen. Door de
verenigde kamers wordt in de voogdij en in het regentschap voorzien.” (Art. 93
Grondwet).
- Besluit van 3 april 1990 van de Raad Verenigde Ministers houdende vaststelling dat de
Koning zich in de onmogelijkheid bevond om te regeren.
Met de mini-koningskwestie wordt in België verwezen naar het
gebeuren rond de weigering van koning Boudewijn om het
wetsvoorstel tot depenalisering van abortus te bekrachtigen.
Illustratie: Affaire Marie Popelin (1888)
- Hof van Beroep van Brussel 12 december 1888:
o Ze wordt niet toegelaten als advocaat, want ze is een vrouw. Er was echter geen
regel waarin stond dat advocaten mannen moesten zijn, maar dit werd
beschouwd als een vanzelfsprekendheid.
Illustratie: “kiekekot-arrest” (27 april 1999)
- KB (= koninklijk besluit) over voorwaarden voor uitoefening beroep restaurateur.
- Voorwaarden gelden niet voor maaltijden die KB als lichte maaltijden beschouwt.
o Opsomming in KB van lichte maaltijden: soepen, vol-au-vent, pizza’s, ...
- BVBA Kiekekot overtrad de regels door gebraden kip te verkopen. Het voldoet niet aan
beroepsuitoefening voorwaarden KB en werd strafrechtelijk vervolgd.
- Hof van Beroep te Brussel (= behandelt hoger beroep tegen vonnissen van de rechtbank
van eerste aanleg en de ondernemingsrechtbank):
3
, o Gebraden kip mocht ook als lichte maaltijd worden beschouwd, omdat vol-au-
vent een gerecht is dat op basis van stukken kip wordt bereid.
o De uitbater werd vrijgesproken.
- Hof van Cassatie (= oordeelt over de wettigheid van de rechterlijke beslissingen):
o Vol-au-vent kan niet worden verstaan als een gerecht bestaande uit niet
versneden kip.
Recht ≠ wet:
“Recht”:
- Objectief recht: geheel van regels dat uiterlijke gedraging van mensen die in een
maatschappij leven regelt en dat wordt afgedwongen door de overheid.
- Subjectief recht: door (objectief) recht beschermende aanspraken op andermans gedrag.
“Wet”:
- Wet in formele zin: beslissing van een wetgevende macht.
- Wet in materiële zin: algemene rechtsregel met een onpersoonlijk karakter.
Niet elke regel van (objectief) recht vindt zijn oorsprong in een wet (in formele zin).
Andere ‘rechtsbronnen’:
o Internationaal recht.
o Supranationaal recht.
o Nationaal recht: wetten in materiële zin, gewoonterecht, rechtspraak, ...
“Hiërarchie?”
- Internationaal/Supranationaal > Nationaal
- Grondwet > wet in formele zin > andere wetten in materiële zin (maar niet in formele zin)
- Bevoegde bron > Onbevoegde bron
De rechtspraak (Belgisch niveau):
‘Gewone’ hoven en rechtbanken:
- Lossen geschillen op.
- Kunnen daarbij toetsen:
o Nationaal recht aan supra- en internationaal recht.
o Administratieve normen (KB, MB, ...) aan hogere normen (grondwet, wet, ...).
Wet in formele zin mag niet getoetst worden aan grondwet,
behalve een ordonnantie (Brusselse hoofdstedelijke raad).
Grondwettelijk Hof: exclusieve controle op de grondwettigheid van wetten en decreten.
- Annulatieberoep.
- Prejudiciële vraag door rechter.
vb. Covidmaatregelen
‘Gelijkheidsbeginsel’ van Grondwettelijk Hof: Alle Belgen moeten
gelijk worden behandeld.
4
