Hoorcollege 1: Triomf van de barbaren en opkomst van een nieuwe religie (300-700)
- Kaart Romeinse Rijk > hoe kan deze kaart veranderen naar de kaart die te zien is op dia 3
- Verschil 300 en 500
- 500: oosten is nog Romeinse Rijk over, Westen > allemaal koninkrijken met Germaanse
namen.
- Wat is gebeurd waardoor deze situatie is ontstaan?
Vragen die hiervoor beantwoord moeten worden hiervoor
- Wat zijn “Barbaren”?
- Wat zijn “Volksverhuizingen”?
- Waarom gaat het Romeinse Rijk ten onder – of niet?
- Wat maken de “barbaren” van Europa?
o Wat zijn de gevolgen van de heerschappij van de barbaren?
Wat zijn Barbaren?
- Barbaren in soorten en maten
- Barbaren > de naam voor de “niet Romeinen”
o Allen van buiten het Romeinse Rijk
o Onbeschaafd, ruw, grof, dierlijk
- Concreet: Welke groepen worden aangewezen
o Germanen
- In de 5e eeuw Romein beschrijft een Germaan
o Boter in haar, vellen die als kleding worden gedragen
o Olijfolie is van Romeinen
- Stilicho Serena Eucherius: opperbevel hebben van het leger rond 400
o Hij is een Germaan > dus een Barbaar
o Komt uit de Vandalen
o Is getrouwd met een Romein en ziet eruit als een Romein, neemt deel aan de
Romeinse cultuur
o Maar hij wordt door de Romeinen gezien als een barbaar.
- Late oudheid wordt een groot deel van de grensverdediging door de Germanen opzich
genomen.
o Germanen nemen een deel van de Romeinse cultuur over.
o Romanisering
o Er zijn ook barbaren die geen invloed van de Romeinse cultuur hebben gehad > zij
woonden verder van de grenzen vandaan.
Wat zijn Volksverhuizingen?
- “Les invasions des barbares” “Die Völkerwanderung”
o Frans boek en een Duits boek
o Barbaren die invallen
o Volk die gaat wandelen
Een verschil tussen deze twee perspectieven
Toch wordt met beide benoemen hetzelfde bedoeld.
o dit fenomeen wordt vaak via kaarten laten zien
veel pijlen die dwars door Europa gaan
, beeld schetsen van volk die met z’n alleen duizenden kilometers aan de wandel
gaat.
Dit klopt niet.
- Wat is een volk?
o Groepen mensen vooral beschreven in de Romeinse bronnen, onder gens. Dit kan je
vertalen naar volk of stam.
o Wat je je hierbij moet voorstellen: ongeveer 20 duizend mensen.
Visgothen, waren de grootste groep, dat waren 100 duizend mensen
o Deze mannen uit deze volken worden vanaf jongs af aan militair getraind.
Dit is eigenlijk een soort leger.
o De namen van de volken veranderen de hele tijd > Deze namen worden door de
Romeinen aan de volken gegeven.
Volken komen tot stand doordat andere volken zich bij een andere groep aan
sluiten.
Hierdoor nieuw volk > Romeinen geven dit volk een nieuwe namen.
- Wat is de “verhuizing” van zo’n volk?
o Wat je namelijk ziet: een deel van het volk vertrekt uit een gebied, maar niet
iedereen vertrekt, een deel blijft.
De groepen die zich verplaatsen vestigen zich ergens. Sluiten zich aan bij andere
groepen, splitsen zich af wanneer een deel weer vertrekt.
De groepen behouden soms hun naam, maar krijgen soms ook nieuwe
namen.
- Waarom verhuizen deze “volkeren”?
o Reden verschillend
o Een ding duidelijk: Romeinse Rijk is veel rijker. Dit trekt de volken aan
De Romeinse maatschappij is een rijke consumptiemaatschappij.
Er wordt massaal en industrieel geproduceerd.
Romeinen gooien spijkers weg, kapotte vazen weg.
Germanen smelten spijkers om en repareren vazen.
o Er zijn al eeuwenlang Germanen die het Romeinse Rijk willen plunderen of zich er
vestigen
Ze gaan ook in het leger vechten
o Er is een nieuwe oorzaak
De hunnen uit Zuid-Azië zorgen voor aan paniek aanval.
Op het moment dat de Hunnen in Europa aankomen hebben de volken drie
opties: Hunnen bestrijden (geen goed idee), zich erbij aansluiten (doen velen, de
legers van de Hunnen steeds groter), of vluchten, dit doen de visgoten wanneer
ze zich in het Romeinse Rijk vestigen.
Paniekreactie is waarschijnlijk ook de reden dat de Vandalen, Analen en de
Zweven (?) het Romeinse Rijk in 406 binnenvallen en in Spanje en Noord-
Afrika terechtkomen.
Waarom gaat het Romeinse Rijk ten onder (in 476) – of niet?
- Veranderingen en continuïteiten
o Verandering: Er is geen keizer meer in het westen.
o De koninkrijken in het westen zijn niet meer op Rome georiënteerd en zijn
onafhankelijke, politieke eenheden.
, De barbaren hebben gewonnen
o Het oostelijke rijk blijft to 1453 bestaan
o Het Romeinse bestuur verdwijnt niet overal: zeker niet in Italië.
o De economische verbinden blijven nog bestaan in het middellandse zeegebied.
Er komen nieuwe heersers maar die laten dit bestaan
Waarom zouden ze dit veranderen?
- Regionale verschillen en tempoverschillen
o Over het algemeen: hoe verder weg van het Romeinse Rijk, hoe minder er overblijft
van het Romeinse bestuur en de handelsverbindingen.
o Frankrijk is er nog wel iets, in Groot-Brittannië niks meer.
o De productie van industriële producten: draaischijf verdwijnt steeds meer in het
noorden. Men gaat steeds meer over op handgemaakte potten.
o 6e eeuw: ook het middellandse zeegebied desintegreert steeds meer
Redenen hiervoor
Pest epidemie
Verwoestende oorlogen vanaf de oost Romeinse heerseres
Toenemende ontvolking van de steden waardoor economisch herstel niet
mogelijk is.
- Het ondergaan is een punt van discussie
o Er zijn ook historici die vinden dat er weinig veranderd in 476 en dat de
veranderingen pas later in de 8e eeuw plaats vinden.
Met de veranderingen van de veroveringen van de Islam en de komst van de
Karolingen.
Er zijn zaken die wel veranderen en zaken die niet veranderen.
Sommige dingen veranderen sneller en sommige dingen langzamer.
De gevolgen van de triomf van de barbaren: Wat maken de barbaren van Europa?
- Ostrogothen
o Meest geromaniseerd: ze zijn christen (wel een ander soort)
- Franken
o Enigszins geromaniseerd
- Angelsaksen
o Niet geromaniseerd
- Belang van verschillende niveaus van romanisering van deze groepen
o Verder weg van het centrum van het voormalig Romeinse Rijk = minder
geromaniseerd.
De Ostrogothen
- Vestigen zich in Italië
- Belangrijkste koning is Theoderik de Grote (in Ravenna, noord Italië)
- Oost-Romeinse keizer vraagt Theoderik om tegen Odewake (heeft zichzelf uitgeroepen
als koning van Italië) op te trekken.
o Ostengothen verslaan Odewake en vestigen een rijk.
o Zij handhaven het Romeinse bestuur en de economische handelsverbinding
Blijft grotendeels bij het oude
- Wanneer Theoderik overlijdt begint de Oost-Romeinse keizer oorlogen tegen de Gothen
die tientallen jaren zullen duren
, o Julianus (Oost-Romeinse Rijk) verslaat de Gothen.
o Vooral door missers van de Gothen en sneuvelt het grootste deel van de mannen in
een veldslag
o Het is afgelopen met de Ostrogothen.
- Ostrogothen werden weg gehaald van gebouwen.
- Na de Byzantijnse herverovering van Italië werden de afbeeldingen van Theodorik en zijn
vrienden verwijderd, maar op de zuilen (op deze mozaïek) zijn nog wel een paar handen
zichtbaar.
- De Byzantijnen kunnen de macht niet in heel Italië houden, alleen zuid-Italië
o De Romeinse structuren en economische structuren zijn door de oorlogen verwoest.
o Bijvoorbeeld dat er geen olijfolie meer over de Alpen kan komen > de Romeinse
invloed werd dus kleiner.
- Het machtsvacuüm in het zuiden wordt door een nieuw Germaans volk op gevuld.
o De lombarden
De Franken
- Komen van boven de Rijn, na het oversteken van de Rijn breidden ze hun gebied steeds
verder uit.
De Franken: koningsdynastie van de Merovingen
- Succesvolle politiek vanaf hun eerste belangrijke koning: Clovis/Chlodovech
- Clovis is de belangrijkste koning
- Wanneer de Franken het Romeinse Rijk binnen vallen zijn ze nog heidens, in
tegenstelling tot de Gothen. De Gothen waren dus veel meer beïnvloed door de
Romeinen dan de Franken.
- Clovis komt uit de Merovingen, de afstammelingen van de mythische koning Meroveg.
Die had nageslacht verwerkt bij een vrouwelijk zeemonster.
o Dit vrouwelijke zeemonster is een soort hybride wezen, een soort draak.
o Dit is wat nog eeuwenlang in Europa te zien is om te laten zien hoe bijzonder en
bovennatuurlijke hun afstammeling is.
o Deze verhalen gaan eigenlijk altijd als volgt: Er is belangrijke held (voorvader). Groot,
sterk en mooi. Gaat wandelen in de natuur. Hij ontmoet bij een meer een vrouwelijk
wezen. Ze is prachtig en groot, maar er is ook iets mee. Het zijn vrouwelijke wezens
die van gedaante kunnen veranderen. Ze kunnen in water en land (en soms lucht)
leven. De held besluit het wezen mee te nemen naar huis, de vrouw volgt hem
alleen onder voorwaarden, ze gaat uit vrije wil mee. Nooit naar afkomst vragen, er
zijn plekken waar je niet mag komen als ik alleen ben. Ze gaan trouwen, krijgen veel
kinderen (voor dynastie) hij wordt rijk en machtig en heeft een groot rijk. Het gaat
mis: hij loopt de badkamer binnen wanneer dit niet mag en ziet dat de vrouw als een
draak in de badkamer zit > ze is nooit meer terug gezien.
Machtig en bovennatuurlijk.
Bij de Franken gebeurt dit nog in de Heidense tijd.
De Merovingen kiezen altijd opvolgers uit deze dynastie.
- Ze gebruiken bestaande Romeinse bestuurs methode.
o Voorbeeld: ambtelijk schrift gebruiken. (oorkonde koning Chilperik, 716)
- Ze gingen zich militair binden aan andere groepen, en deze groepen binden zich aan hun.
o Oorlogen over productiemiddelen.
- Kaart Romeinse Rijk > hoe kan deze kaart veranderen naar de kaart die te zien is op dia 3
- Verschil 300 en 500
- 500: oosten is nog Romeinse Rijk over, Westen > allemaal koninkrijken met Germaanse
namen.
- Wat is gebeurd waardoor deze situatie is ontstaan?
Vragen die hiervoor beantwoord moeten worden hiervoor
- Wat zijn “Barbaren”?
- Wat zijn “Volksverhuizingen”?
- Waarom gaat het Romeinse Rijk ten onder – of niet?
- Wat maken de “barbaren” van Europa?
o Wat zijn de gevolgen van de heerschappij van de barbaren?
Wat zijn Barbaren?
- Barbaren in soorten en maten
- Barbaren > de naam voor de “niet Romeinen”
o Allen van buiten het Romeinse Rijk
o Onbeschaafd, ruw, grof, dierlijk
- Concreet: Welke groepen worden aangewezen
o Germanen
- In de 5e eeuw Romein beschrijft een Germaan
o Boter in haar, vellen die als kleding worden gedragen
o Olijfolie is van Romeinen
- Stilicho Serena Eucherius: opperbevel hebben van het leger rond 400
o Hij is een Germaan > dus een Barbaar
o Komt uit de Vandalen
o Is getrouwd met een Romein en ziet eruit als een Romein, neemt deel aan de
Romeinse cultuur
o Maar hij wordt door de Romeinen gezien als een barbaar.
- Late oudheid wordt een groot deel van de grensverdediging door de Germanen opzich
genomen.
o Germanen nemen een deel van de Romeinse cultuur over.
o Romanisering
o Er zijn ook barbaren die geen invloed van de Romeinse cultuur hebben gehad > zij
woonden verder van de grenzen vandaan.
Wat zijn Volksverhuizingen?
- “Les invasions des barbares” “Die Völkerwanderung”
o Frans boek en een Duits boek
o Barbaren die invallen
o Volk die gaat wandelen
Een verschil tussen deze twee perspectieven
Toch wordt met beide benoemen hetzelfde bedoeld.
o dit fenomeen wordt vaak via kaarten laten zien
veel pijlen die dwars door Europa gaan
, beeld schetsen van volk die met z’n alleen duizenden kilometers aan de wandel
gaat.
Dit klopt niet.
- Wat is een volk?
o Groepen mensen vooral beschreven in de Romeinse bronnen, onder gens. Dit kan je
vertalen naar volk of stam.
o Wat je je hierbij moet voorstellen: ongeveer 20 duizend mensen.
Visgothen, waren de grootste groep, dat waren 100 duizend mensen
o Deze mannen uit deze volken worden vanaf jongs af aan militair getraind.
Dit is eigenlijk een soort leger.
o De namen van de volken veranderen de hele tijd > Deze namen worden door de
Romeinen aan de volken gegeven.
Volken komen tot stand doordat andere volken zich bij een andere groep aan
sluiten.
Hierdoor nieuw volk > Romeinen geven dit volk een nieuwe namen.
- Wat is de “verhuizing” van zo’n volk?
o Wat je namelijk ziet: een deel van het volk vertrekt uit een gebied, maar niet
iedereen vertrekt, een deel blijft.
De groepen die zich verplaatsen vestigen zich ergens. Sluiten zich aan bij andere
groepen, splitsen zich af wanneer een deel weer vertrekt.
De groepen behouden soms hun naam, maar krijgen soms ook nieuwe
namen.
- Waarom verhuizen deze “volkeren”?
o Reden verschillend
o Een ding duidelijk: Romeinse Rijk is veel rijker. Dit trekt de volken aan
De Romeinse maatschappij is een rijke consumptiemaatschappij.
Er wordt massaal en industrieel geproduceerd.
Romeinen gooien spijkers weg, kapotte vazen weg.
Germanen smelten spijkers om en repareren vazen.
o Er zijn al eeuwenlang Germanen die het Romeinse Rijk willen plunderen of zich er
vestigen
Ze gaan ook in het leger vechten
o Er is een nieuwe oorzaak
De hunnen uit Zuid-Azië zorgen voor aan paniek aanval.
Op het moment dat de Hunnen in Europa aankomen hebben de volken drie
opties: Hunnen bestrijden (geen goed idee), zich erbij aansluiten (doen velen, de
legers van de Hunnen steeds groter), of vluchten, dit doen de visgoten wanneer
ze zich in het Romeinse Rijk vestigen.
Paniekreactie is waarschijnlijk ook de reden dat de Vandalen, Analen en de
Zweven (?) het Romeinse Rijk in 406 binnenvallen en in Spanje en Noord-
Afrika terechtkomen.
Waarom gaat het Romeinse Rijk ten onder (in 476) – of niet?
- Veranderingen en continuïteiten
o Verandering: Er is geen keizer meer in het westen.
o De koninkrijken in het westen zijn niet meer op Rome georiënteerd en zijn
onafhankelijke, politieke eenheden.
, De barbaren hebben gewonnen
o Het oostelijke rijk blijft to 1453 bestaan
o Het Romeinse bestuur verdwijnt niet overal: zeker niet in Italië.
o De economische verbinden blijven nog bestaan in het middellandse zeegebied.
Er komen nieuwe heersers maar die laten dit bestaan
Waarom zouden ze dit veranderen?
- Regionale verschillen en tempoverschillen
o Over het algemeen: hoe verder weg van het Romeinse Rijk, hoe minder er overblijft
van het Romeinse bestuur en de handelsverbindingen.
o Frankrijk is er nog wel iets, in Groot-Brittannië niks meer.
o De productie van industriële producten: draaischijf verdwijnt steeds meer in het
noorden. Men gaat steeds meer over op handgemaakte potten.
o 6e eeuw: ook het middellandse zeegebied desintegreert steeds meer
Redenen hiervoor
Pest epidemie
Verwoestende oorlogen vanaf de oost Romeinse heerseres
Toenemende ontvolking van de steden waardoor economisch herstel niet
mogelijk is.
- Het ondergaan is een punt van discussie
o Er zijn ook historici die vinden dat er weinig veranderd in 476 en dat de
veranderingen pas later in de 8e eeuw plaats vinden.
Met de veranderingen van de veroveringen van de Islam en de komst van de
Karolingen.
Er zijn zaken die wel veranderen en zaken die niet veranderen.
Sommige dingen veranderen sneller en sommige dingen langzamer.
De gevolgen van de triomf van de barbaren: Wat maken de barbaren van Europa?
- Ostrogothen
o Meest geromaniseerd: ze zijn christen (wel een ander soort)
- Franken
o Enigszins geromaniseerd
- Angelsaksen
o Niet geromaniseerd
- Belang van verschillende niveaus van romanisering van deze groepen
o Verder weg van het centrum van het voormalig Romeinse Rijk = minder
geromaniseerd.
De Ostrogothen
- Vestigen zich in Italië
- Belangrijkste koning is Theoderik de Grote (in Ravenna, noord Italië)
- Oost-Romeinse keizer vraagt Theoderik om tegen Odewake (heeft zichzelf uitgeroepen
als koning van Italië) op te trekken.
o Ostengothen verslaan Odewake en vestigen een rijk.
o Zij handhaven het Romeinse bestuur en de economische handelsverbinding
Blijft grotendeels bij het oude
- Wanneer Theoderik overlijdt begint de Oost-Romeinse keizer oorlogen tegen de Gothen
die tientallen jaren zullen duren
, o Julianus (Oost-Romeinse Rijk) verslaat de Gothen.
o Vooral door missers van de Gothen en sneuvelt het grootste deel van de mannen in
een veldslag
o Het is afgelopen met de Ostrogothen.
- Ostrogothen werden weg gehaald van gebouwen.
- Na de Byzantijnse herverovering van Italië werden de afbeeldingen van Theodorik en zijn
vrienden verwijderd, maar op de zuilen (op deze mozaïek) zijn nog wel een paar handen
zichtbaar.
- De Byzantijnen kunnen de macht niet in heel Italië houden, alleen zuid-Italië
o De Romeinse structuren en economische structuren zijn door de oorlogen verwoest.
o Bijvoorbeeld dat er geen olijfolie meer over de Alpen kan komen > de Romeinse
invloed werd dus kleiner.
- Het machtsvacuüm in het zuiden wordt door een nieuw Germaans volk op gevuld.
o De lombarden
De Franken
- Komen van boven de Rijn, na het oversteken van de Rijn breidden ze hun gebied steeds
verder uit.
De Franken: koningsdynastie van de Merovingen
- Succesvolle politiek vanaf hun eerste belangrijke koning: Clovis/Chlodovech
- Clovis is de belangrijkste koning
- Wanneer de Franken het Romeinse Rijk binnen vallen zijn ze nog heidens, in
tegenstelling tot de Gothen. De Gothen waren dus veel meer beïnvloed door de
Romeinen dan de Franken.
- Clovis komt uit de Merovingen, de afstammelingen van de mythische koning Meroveg.
Die had nageslacht verwerkt bij een vrouwelijk zeemonster.
o Dit vrouwelijke zeemonster is een soort hybride wezen, een soort draak.
o Dit is wat nog eeuwenlang in Europa te zien is om te laten zien hoe bijzonder en
bovennatuurlijke hun afstammeling is.
o Deze verhalen gaan eigenlijk altijd als volgt: Er is belangrijke held (voorvader). Groot,
sterk en mooi. Gaat wandelen in de natuur. Hij ontmoet bij een meer een vrouwelijk
wezen. Ze is prachtig en groot, maar er is ook iets mee. Het zijn vrouwelijke wezens
die van gedaante kunnen veranderen. Ze kunnen in water en land (en soms lucht)
leven. De held besluit het wezen mee te nemen naar huis, de vrouw volgt hem
alleen onder voorwaarden, ze gaat uit vrije wil mee. Nooit naar afkomst vragen, er
zijn plekken waar je niet mag komen als ik alleen ben. Ze gaan trouwen, krijgen veel
kinderen (voor dynastie) hij wordt rijk en machtig en heeft een groot rijk. Het gaat
mis: hij loopt de badkamer binnen wanneer dit niet mag en ziet dat de vrouw als een
draak in de badkamer zit > ze is nooit meer terug gezien.
Machtig en bovennatuurlijk.
Bij de Franken gebeurt dit nog in de Heidense tijd.
De Merovingen kiezen altijd opvolgers uit deze dynastie.
- Ze gebruiken bestaande Romeinse bestuurs methode.
o Voorbeeld: ambtelijk schrift gebruiken. (oorkonde koning Chilperik, 716)
- Ze gingen zich militair binden aan andere groepen, en deze groepen binden zich aan hun.
o Oorlogen over productiemiddelen.
