Psychologie Hoofdstuk 8: bewustzijn
Bewustzijn is subjectief en ongrijpbaar. Tot 1960 bleef de psychologie van het bewustzijn
weinig belicht.
Cognitieve neurowetenschap > een wetenschapsgebied waar cognitief psychologen,
wetenschappers, computerwetenschappers en onderzoekers uit andere vakgebieden
onderzoek doen naar het verband tussen mentale processen en de hersenen. (vanaf 1960)
Het bewustzijn concentreert zich steeds op een ding. Wanneer je multitasked zal je aandacht
heen en weer verschuiven.
Onbewuste processen > Kunnen wel tegelijkertijd activiteiten aansturen. Bijv. lopen,
kauwgom kauwen en ademhalen. Deze processen gaan dus buiten je bewustzijn om.
Bewustzijn > het proces waarmee de hersenen een mentaal model creëren van onze
ervaringen. Bewustzijn is gekoppeld aan geheugen, leren, perceptie, sensatie en aandacht.
Aandacht > een proces waarbij het bewustzijn zich concentreert op een item in het
werkgeheugen.
Hoe kan het zijn dat je je dingen bewust voorstelt? Dat je bijv. denkt aan dat je morgen een
ijsje gaat eten in de stad. Dit zie je dan voor je. Hoe doen je hersenen dit?
Instrumenten om bewustzijn te bestuderen.
MRI, fMRI, Pet en CT-scan late ons een deel van het bewustzijn zien. Het “wat gedeelte”. Ze
laten niet de letterlijke inhoud zien, maar wel welke delen van de hersenen actief raken bij
bijv. lezen, spreken of aandachtverschuiving.
Om onderliggende mentale processen (het “hoe” van bewustzijn) te onderzoeken hebben
psychologen andere technieken ontwikkeld. 2 voorbeelden:
1. Mentale rotatie
Shepard & Metzler (1971) vroegen mensen of de voorwerpen die naast elkaar afgebeeld
waren hetzelfde waren alleen dan geroteerd. Hoe groter de
draaihoek werd, hoe langer deze mensen er over deden
om antwoord te geven. Dit kwam omdat de geest de
beelden bij vergelijking echt roteerde.
2. inzoomen met de geest
Kosslyn )1976). Beweerde dat we onze bewuste geest konden gebruiken om “in te zoomen”
op onze mentale beelden. Hij vroeg mensen een dier in gedachte te nemen en stelde steeds
gedetailleerdere vragen over het dier in de gedachte van die persoon. Naarmate de vragen
specifieker werden, hoe meer denktijd de personen nodig hadden. Hij stelde hierbij dat we
onze visuele beelden manipuleren
1
, Modellen van de bewuste en onbewuste geest
De studie van psychologen heeft een aantal modellen opgeleverd over bewustzijn.
1. Freuds verschillende bewustzijnsniveaus
Stelde dat onze geest op een aantal niveaus tegelijk opereert. Hij zag het onbewuste als een
opslagplek voor behoeften, verlangens, wensen en traumatische herinneringen. En dat deze
gevoelens en gedachten ons bewustzijn kan beïnvloeden. Tegenwoordig wordt dit door veel
bewijsmateriaal ondersteund. Freuds ijsberg wordt nog steeds gebruikt voor het weergeven
van verschillende niveaus.
Voorbewuste > deel van de geest
die een speciale onbewuste
opslagruimte heeft voor informatie
waar we ons momenteel niet bewust
van zijn maar die wel beschikbaar is.
Deze komen naar voren als het nodig
is.
Onbewuste > deel van geest waar
individu zich niet bewust van is. Hier
bevinden zich conflicten, drijfveren
impulsen die geen toegang hebben
tot het bewuste
Seriële verwerking > werkwijze waarbij een ding tegelijkertijd en achtereenvolgens verwerkt
kan worden. Geldt alleen voor het bewustzijn, niet het voorbewuste.
Parallelle verwerking > het voorbewuste dat in staat is op veel plaatsen tegelijk naar
informatie te zoeken.
Priming > technieken waarbij herinneringen van een label worden voorzien wat het
terughalen van die herinnering stimuleert. De persoon is zich niet bewust van deze labeling.
Bij. Mensen die een foto hebben gezien van lekker eten, zullen meer eten dan mensen die
de foto niet hebben gezien.
- Bij veel reclames op tv passen se priming toe. Dit gebeurt ook bij illusionisten.
2. James’ stream of consciousness
James (1890) had een andere metafoor voor bewustzijn. Bewustzijn bestond uit 2 niveaus:
een focusbewustzijn (waar je je aandacht opricht) en perifeer bewustzijn (gevoelens en
associaties die we hebben bij het focuspunt)
3. Moderne cognitieve perspectief
Afkomstig uit de cognitieve psychologie. Meestal opereert onze onbewuste “machinerie”
parallel aan ons bewustzijn, maar af en toe wordt een onbewust motief of emotie zo sterk dat
hij uitbarst in het bewustzijn.
2
Bewustzijn is subjectief en ongrijpbaar. Tot 1960 bleef de psychologie van het bewustzijn
weinig belicht.
Cognitieve neurowetenschap > een wetenschapsgebied waar cognitief psychologen,
wetenschappers, computerwetenschappers en onderzoekers uit andere vakgebieden
onderzoek doen naar het verband tussen mentale processen en de hersenen. (vanaf 1960)
Het bewustzijn concentreert zich steeds op een ding. Wanneer je multitasked zal je aandacht
heen en weer verschuiven.
Onbewuste processen > Kunnen wel tegelijkertijd activiteiten aansturen. Bijv. lopen,
kauwgom kauwen en ademhalen. Deze processen gaan dus buiten je bewustzijn om.
Bewustzijn > het proces waarmee de hersenen een mentaal model creëren van onze
ervaringen. Bewustzijn is gekoppeld aan geheugen, leren, perceptie, sensatie en aandacht.
Aandacht > een proces waarbij het bewustzijn zich concentreert op een item in het
werkgeheugen.
Hoe kan het zijn dat je je dingen bewust voorstelt? Dat je bijv. denkt aan dat je morgen een
ijsje gaat eten in de stad. Dit zie je dan voor je. Hoe doen je hersenen dit?
Instrumenten om bewustzijn te bestuderen.
MRI, fMRI, Pet en CT-scan late ons een deel van het bewustzijn zien. Het “wat gedeelte”. Ze
laten niet de letterlijke inhoud zien, maar wel welke delen van de hersenen actief raken bij
bijv. lezen, spreken of aandachtverschuiving.
Om onderliggende mentale processen (het “hoe” van bewustzijn) te onderzoeken hebben
psychologen andere technieken ontwikkeld. 2 voorbeelden:
1. Mentale rotatie
Shepard & Metzler (1971) vroegen mensen of de voorwerpen die naast elkaar afgebeeld
waren hetzelfde waren alleen dan geroteerd. Hoe groter de
draaihoek werd, hoe langer deze mensen er over deden
om antwoord te geven. Dit kwam omdat de geest de
beelden bij vergelijking echt roteerde.
2. inzoomen met de geest
Kosslyn )1976). Beweerde dat we onze bewuste geest konden gebruiken om “in te zoomen”
op onze mentale beelden. Hij vroeg mensen een dier in gedachte te nemen en stelde steeds
gedetailleerdere vragen over het dier in de gedachte van die persoon. Naarmate de vragen
specifieker werden, hoe meer denktijd de personen nodig hadden. Hij stelde hierbij dat we
onze visuele beelden manipuleren
1
, Modellen van de bewuste en onbewuste geest
De studie van psychologen heeft een aantal modellen opgeleverd over bewustzijn.
1. Freuds verschillende bewustzijnsniveaus
Stelde dat onze geest op een aantal niveaus tegelijk opereert. Hij zag het onbewuste als een
opslagplek voor behoeften, verlangens, wensen en traumatische herinneringen. En dat deze
gevoelens en gedachten ons bewustzijn kan beïnvloeden. Tegenwoordig wordt dit door veel
bewijsmateriaal ondersteund. Freuds ijsberg wordt nog steeds gebruikt voor het weergeven
van verschillende niveaus.
Voorbewuste > deel van de geest
die een speciale onbewuste
opslagruimte heeft voor informatie
waar we ons momenteel niet bewust
van zijn maar die wel beschikbaar is.
Deze komen naar voren als het nodig
is.
Onbewuste > deel van geest waar
individu zich niet bewust van is. Hier
bevinden zich conflicten, drijfveren
impulsen die geen toegang hebben
tot het bewuste
Seriële verwerking > werkwijze waarbij een ding tegelijkertijd en achtereenvolgens verwerkt
kan worden. Geldt alleen voor het bewustzijn, niet het voorbewuste.
Parallelle verwerking > het voorbewuste dat in staat is op veel plaatsen tegelijk naar
informatie te zoeken.
Priming > technieken waarbij herinneringen van een label worden voorzien wat het
terughalen van die herinnering stimuleert. De persoon is zich niet bewust van deze labeling.
Bij. Mensen die een foto hebben gezien van lekker eten, zullen meer eten dan mensen die
de foto niet hebben gezien.
- Bij veel reclames op tv passen se priming toe. Dit gebeurt ook bij illusionisten.
2. James’ stream of consciousness
James (1890) had een andere metafoor voor bewustzijn. Bewustzijn bestond uit 2 niveaus:
een focusbewustzijn (waar je je aandacht opricht) en perifeer bewustzijn (gevoelens en
associaties die we hebben bij het focuspunt)
3. Moderne cognitieve perspectief
Afkomstig uit de cognitieve psychologie. Meestal opereert onze onbewuste “machinerie”
parallel aan ons bewustzijn, maar af en toe wordt een onbewust motief of emotie zo sterk dat
hij uitbarst in het bewustzijn.
2
