Kentheorie
Kentheorie is het onderdeel van de filosofie dat onderzoekt wat wij moeten verstaan onder het begrip “kennis”,
op welke wijze kennis tot stand komt en onder welke voorwaarden wij tot kennis kunnen komen. Voor het
vakgebied kentheorie bestaan verschillende andere benamingen: ook de uitdrukkingen “kennistheorie”,
“kennisleer” en “epistemologie” worden gebruikt om hetzelfde vakgebied aan te duiden. De verhouding tussen
kennis, overtuiging, begrip, intuïtie, waarneming, waarheid, waarschijnlijkheid en werkelijkheid is van belang
voor de kentheorie en verschillende kentheoretici hebben in de loop der eeuwen ook uiteenlopende visies
geformuleerd op de verbanden daartussen.
Enkele uitspraken Een ander onderscheid betreft oordelen apriori en
Beschouw de volgende beweringen: aposteriori. Letterlijk betekenen deze Latijnse
1. “Sneeuwwitje en de zeven dwergen” is een uitdrukkingen “vooraf” en “achteraf” maar beter
sprookje dat veel ouders in Nederland vertellen kun je ze vertalen met respectievelijk:
aan hun kinderen. “onafhankelijk van de zintuiglijke waarneming” en
2. Dwergen zijn kleine wezens met de gedaante “gebaseerd op de zintuiglijke waarneming”. Bij dit
van een mens. onderscheid is de gedachte dat je sommige
3. In “Sneeuwwitje en de zeven dwergen” komen uitspraken kunt doen, zonder dat je daarvoor
zevenmaal zoveel dwergen voor als “de waarnemingen nodig hebt, (zoals: “Dwergen zijn
schoonste van het ganse land”. relatief klein.” of “Alles heeft een oorzaak”) en dat
4. Sneeuwwitjes stiefmoeder is volgens haar je voor andere uitspraken echt zintuiglijke
wonderspiegel niet de schoonste van het ganse waarnemingen nodig hebt (zoals: “Het eten van een
land. giftige appel kan bij een prinses de dood
5. Sneeuwwitje wàs de schoonste van het ganse veroorzaken.”)
land. Sommige kentheoretici brengen het onderscheid
6. De zeven dwergen kenden Sneeuwwitje niet tussen apriori en aposteriori ook in verband met de
voordat zij in hun huisje was gaan schuilen. begrippen conceptueel en empirisch. De gedachte
7. Sneeuwwitjes stiefmoeder wist hoe zij een is dan dat je uitspraken kunt doen die een begrip
giftige appel moest bereiden. verhelderen en dat zijn dan apriori-oordelen. Zo’n
8. Sneeuwwitje geloofde dat zij een gezonde begripsverhelderende uitspraak kan bijvoorbeeld
appel kocht van een oude koopvrouw. luiden: “Als Sneeuwwitje een vrijgezel was, dan
9. Sneeuwwitje beet haar stiefmoeder dood, liet betekent dat, dat zij ongetrouwd was.” Om deze
het lijk door de zeven dwergen oppeuzelen en uitspraak te beoordelen hoef je vrijgezellen niet
ze leefden nog lang en gelukkig. uitgebreid te observeren; aan een enkele blik in het
10. Als Sneeuwwitje werkelijk doodging door het woordenboek heb je voldoende. Daarnaast kun je
eten van de giftige appel, kon zij daarna empirische uitspraken (waarnemingsuitspraken)
onmogelijk weer tot leven komen doordat het doen en die zijn aposteriori. Om zulke uitspraken
giftige stukje appel uit haar mond schoot. op hun waarheid te beoordelen, heb je
11. Sneeuwwitje met die zeven dwergen tekeer waarnemingen nodig. Zo zou empirisch kunnen
gaan als een gootsteen en onderscheid kon je blijken dat Sneeuwwitje weer springlevend werd,
niet meer maken tussen hoogveen en laagveen! nadat het giftige stukje appel uit haar keel schoot.
Bij al deze beweringen kun je oordelen vellen of Mensen die menen dat alle uitspraken kunnen
ze waar zijn of niet en of de beweringen kennis worden onderscheiden in conceptuele en empirische
inhouden of iets anders. De vraag is echter of je uitspraken, zullen niet klakkeloos ermee akkoord
telkens ook hetzelfde bedoelt met die begrippen gaan dat de uitspraak “Alles heeft een oorzaak.”
waarheid en kennis. apriori-kennis weergeeft.
In de loop der eeuwen heeft men verschillend
Verschillende soorten kennis geoordeeld over de aard van de wiskundige
Kentheoretici hebben in de loop der tijd inzichten. Sommigen, zoals de Britse empirist John
verschillende soorten kennis onderscheiden. Stuart Mill (1806-1873), meenden dat wiskundige
Zo kan men particuliere oordelen onderscheiden inzichten uiteindelijk zijn gebaseerd op
van universele. Een particulier oordeel heeft waargenomen feiten. Anderen, zoals de Duitse
betrekking op sommige exemplaren van een wiskundige en logicus Gottlob Frege (1848-1925),
bepaalde soort (bijvoorbeeld: “Sommige dwergen verdedigde dat de wiskunde uiteindelijk is
zijn gastvrij.”) Een universeel oordeel heeft gebaseerd op de logica en dus berust op
betrekking op alle exemplaren van een bepaalde conceptuele uitspraken.
soort (bijvoorbeeld: “Geen enkele dwerg vliegt.”
1
Kentheorie is het onderdeel van de filosofie dat onderzoekt wat wij moeten verstaan onder het begrip “kennis”,
op welke wijze kennis tot stand komt en onder welke voorwaarden wij tot kennis kunnen komen. Voor het
vakgebied kentheorie bestaan verschillende andere benamingen: ook de uitdrukkingen “kennistheorie”,
“kennisleer” en “epistemologie” worden gebruikt om hetzelfde vakgebied aan te duiden. De verhouding tussen
kennis, overtuiging, begrip, intuïtie, waarneming, waarheid, waarschijnlijkheid en werkelijkheid is van belang
voor de kentheorie en verschillende kentheoretici hebben in de loop der eeuwen ook uiteenlopende visies
geformuleerd op de verbanden daartussen.
Enkele uitspraken Een ander onderscheid betreft oordelen apriori en
Beschouw de volgende beweringen: aposteriori. Letterlijk betekenen deze Latijnse
1. “Sneeuwwitje en de zeven dwergen” is een uitdrukkingen “vooraf” en “achteraf” maar beter
sprookje dat veel ouders in Nederland vertellen kun je ze vertalen met respectievelijk:
aan hun kinderen. “onafhankelijk van de zintuiglijke waarneming” en
2. Dwergen zijn kleine wezens met de gedaante “gebaseerd op de zintuiglijke waarneming”. Bij dit
van een mens. onderscheid is de gedachte dat je sommige
3. In “Sneeuwwitje en de zeven dwergen” komen uitspraken kunt doen, zonder dat je daarvoor
zevenmaal zoveel dwergen voor als “de waarnemingen nodig hebt, (zoals: “Dwergen zijn
schoonste van het ganse land”. relatief klein.” of “Alles heeft een oorzaak”) en dat
4. Sneeuwwitjes stiefmoeder is volgens haar je voor andere uitspraken echt zintuiglijke
wonderspiegel niet de schoonste van het ganse waarnemingen nodig hebt (zoals: “Het eten van een
land. giftige appel kan bij een prinses de dood
5. Sneeuwwitje wàs de schoonste van het ganse veroorzaken.”)
land. Sommige kentheoretici brengen het onderscheid
6. De zeven dwergen kenden Sneeuwwitje niet tussen apriori en aposteriori ook in verband met de
voordat zij in hun huisje was gaan schuilen. begrippen conceptueel en empirisch. De gedachte
7. Sneeuwwitjes stiefmoeder wist hoe zij een is dan dat je uitspraken kunt doen die een begrip
giftige appel moest bereiden. verhelderen en dat zijn dan apriori-oordelen. Zo’n
8. Sneeuwwitje geloofde dat zij een gezonde begripsverhelderende uitspraak kan bijvoorbeeld
appel kocht van een oude koopvrouw. luiden: “Als Sneeuwwitje een vrijgezel was, dan
9. Sneeuwwitje beet haar stiefmoeder dood, liet betekent dat, dat zij ongetrouwd was.” Om deze
het lijk door de zeven dwergen oppeuzelen en uitspraak te beoordelen hoef je vrijgezellen niet
ze leefden nog lang en gelukkig. uitgebreid te observeren; aan een enkele blik in het
10. Als Sneeuwwitje werkelijk doodging door het woordenboek heb je voldoende. Daarnaast kun je
eten van de giftige appel, kon zij daarna empirische uitspraken (waarnemingsuitspraken)
onmogelijk weer tot leven komen doordat het doen en die zijn aposteriori. Om zulke uitspraken
giftige stukje appel uit haar mond schoot. op hun waarheid te beoordelen, heb je
11. Sneeuwwitje met die zeven dwergen tekeer waarnemingen nodig. Zo zou empirisch kunnen
gaan als een gootsteen en onderscheid kon je blijken dat Sneeuwwitje weer springlevend werd,
niet meer maken tussen hoogveen en laagveen! nadat het giftige stukje appel uit haar keel schoot.
Bij al deze beweringen kun je oordelen vellen of Mensen die menen dat alle uitspraken kunnen
ze waar zijn of niet en of de beweringen kennis worden onderscheiden in conceptuele en empirische
inhouden of iets anders. De vraag is echter of je uitspraken, zullen niet klakkeloos ermee akkoord
telkens ook hetzelfde bedoelt met die begrippen gaan dat de uitspraak “Alles heeft een oorzaak.”
waarheid en kennis. apriori-kennis weergeeft.
In de loop der eeuwen heeft men verschillend
Verschillende soorten kennis geoordeeld over de aard van de wiskundige
Kentheoretici hebben in de loop der tijd inzichten. Sommigen, zoals de Britse empirist John
verschillende soorten kennis onderscheiden. Stuart Mill (1806-1873), meenden dat wiskundige
Zo kan men particuliere oordelen onderscheiden inzichten uiteindelijk zijn gebaseerd op
van universele. Een particulier oordeel heeft waargenomen feiten. Anderen, zoals de Duitse
betrekking op sommige exemplaren van een wiskundige en logicus Gottlob Frege (1848-1925),
bepaalde soort (bijvoorbeeld: “Sommige dwergen verdedigde dat de wiskunde uiteindelijk is
zijn gastvrij.”) Een universeel oordeel heeft gebaseerd op de logica en dus berust op
betrekking op alle exemplaren van een bepaalde conceptuele uitspraken.
soort (bijvoorbeeld: “Geen enkele dwerg vliegt.”
1
