Les 1: inleiding
I. Wat is onderzoek
Onderzoek is een systematisch proces van:
Vragen stellen: een onderzoeksvraag formuleren (of een hypothese)
Vragen beantwoorden: de juiste onderzoeksmethode bepalen en toepassen
Aantonen dat je antwoorden valide zijn: publiek overtuigen dat je
onderzoeksresultaten betrouwbaar zijn
Onderzoeksresultaten delen
II. Wat is sociaalwetenschappelijk onderzoek?
Academisch onderzoek dat gebruik maakt van de sociale wetenschappen als conceptuele en
theoretische inspiratie voor:
a. Het formuleren van onderzoektopics
b. Het interpreteren van bevindingen
Sociale wetenschappen: sociologie, politicologie, communicatiewetenschappen,
criminologie…
Exacte wetenschappen: fysica, scheikunde, wiskunde,…
Geesteswetenschappen: geschiedenis, letteren & wijsbegeerte, filosofie,…
a) Types van sociaalwetenschappelijk onderzoek
Veel indelingen denkbaar:
Fundamenteel/theoriegericht vs. praktijkgericht/beleidsgericht
Verkennend, beschrijvend, verklarend
Experimenteel vs. niet-experimenteel
kwalitatief vs. kwantitatief
Transversaal/cross-sectioneel vs. longitudinaal
Inductief vs. deductief
b) Elementen van het sociaalwetenschappelijk onderzoeksproces
1. Literatuur onderzoek (literature review)
2. Concepten en theorieën (concepts and theories)
3. Onderzoeksvragen (Research questions)
4. Steekproeven (Sampling)
5. Data verzameling (Data collection)
6. Data analyse (Data analysis)
7. Rapportering (Writing up the research)
1
, III. Wat bestuderen media en communicatie onderzoekers?
Wat is de rol van smartphones in de beleving van live events?
Hoe beïnvloeden sociale media ons sociaal gedrag?
Is er een generatiekloof in smartphonegebruik?
Hoeveel mensen delen foto’s en video’s online?
Wat zijn mogelijke privacy-gerelateerde issues bij smartphonegebruik in publieke
plaatsen?
IV. Hoe worden onderzoek topics bepaald?
Op basis van bepaalde maatschappelijke problemen en vragen
Op basis van bestaande sociale theorieën
Op basis van de houding van sociale wetenschappers t.o.v.:
a. De sociale wereld en hoe ze onderzoek beschouwen (los van de sociale
wereld waarin we leven, of als een integraal onderdeel ervan)
b. De rol van theorie (als iets dat getest wordt in onderzoek of iets dat ontstaat
op basis van onderzoek)
Vanuit de onderzoeker zijn/haar bestaande kennis over bepaalde fenomenen
V. Belang van onderzoeksvragen
Ze sturen je literatuuronderzoek, je beslissingen over je onderzoeksdesign, type
data die je zal verzamelen en hoe, de data-analyse en hoe je rapporteert over je
onderzoek.
Ze zorgen ervoor dat je gefocust blijft.
Ze geven je publiek een goed beeld van waar je onderzoek over gaat.
Verschillende types van onderzoeksvragen mogelijk: beschrijvend, exploratief,
verklarend, design onderzoek.
VI. Het belang van kennis over onderzoeksmethoden
Waarom doen we wetenschappelijk onderzoek?
Nieuwsgierigheid
De wereld willen begrijpen
De omgeving willen transformeren
Waarom is het belangrijk kennis te hebben over onderzoeksmethoden?
• Om te weten welke tools je als onderzoeker beschikbaar hebt om je
onderzoeksvragen te beantwoorden
• Zoeken naar bewijzen voor beweringen
• Verklaringen voor bepaalde observaties te zoeken
2
, • Om de do’s en dont’s van onderzoeksmethoden te kennen en
onderzoeksmethoden correct te kunnen toepassen
• Om het bewijsmateriaal van iemands standpunt kritisch te kunnen
beoordelen
VII. De rol van theorie in onderzoek
Wat komt er eerst: onderzoek of theorie?
Onderzoeken we een probleem en proberen we hieruit te weten te komen hoe het werd
veroorzaakt? (= inductief).
Of vertrekken we van een algemeen
aanvaarde theorie over hoe dingen werken
en gaan we op zoek naar het bewijs van
deze theorie in het probleem dat we
onderzoeken? (= deductief)
Ideeën theorie:
= verhalen over hoe en waarom
verschijnselen optreden.
Theorieën belichten en verklaren verschijnselen die men zonder theorie niet zou
opmerken, ofwel onbegrijpelijk zou vinden (Gilbert, 1993: 21)
Realiteit data Theoretici leggen focus op ideeën en concepten
VIII. Deductie
Vertrek je van theorie en leid je meestal hypothesen af. Theorie Data, expliciete
hypothese die bevestigd of verworpen wordt.
Deductie: Wijze van redeneren waarbij uit bestaande ‘ware’ kennis door logisch redeneren
proberen nieuwe kennis af te leiden. Je trekt hierbij vanuit algemene uitspraken conclusies
over specifieke situaties.
Premisse 1: Alle mensen zijn sterfelijk
Premisse 2: Jozefien is een mens
Conclusie: Jozefien is sterfelijk
Vb: Cultivatie theorie= hoe beïnvloedt de
gewelddadigheid van TV op de persoonlijkheid
van mensen
3
, IX. Inductie
Vertrek je van waarnemingen en bouw je een theorie op. Data theorie, generaliseerde
gevolgtrekkingen uit waarnemingen.
Inductie: Redeneringswijze waarbij aan de hand van voldoende nauwkeurige waarnemingen
tot algemeen geldende uitspraken wordt gekomen.
De eerste zwaan is wit; de tweede zwaan is wit; … de n-de zwaan is wit;
Conclusie: alle zwanen zullen wel wit zijn.
X. Het belang van concepten
Concepten zijn de hoofdingrediënten van theorieën. De meeste theorieën hebben een
centraal concept, Macht, bureaucratie, status, cultureel kapitaal etc.
Concepten helpen je onderzoek te verduidelijken. In communicatiewetenschappen is veel
onderzoek gelinkt aan concepten die je niet zo kan observeren, zoals macht, attitude etc.
XI. Sociaal onderzoek soms warrig
Flexibiliteit vaak nodig.
Onderzoeksvragen en plannen moeten worden bijgestuurd, onderzoekers moeten
zich aanpassen.
Kennis over methoden en technieken is daarbij enorm belangrijk.
Een onderzoeksmethode is een techniek om data te verzamelen. De keuze van de
onderzoeksmethode reflecteert keuzes over het type van instrumenten of technieken die
hiervoor gebruikt worden (bv. gestructureerde topiclijst voor interviews, vragenlijst,..).
4
I. Wat is onderzoek
Onderzoek is een systematisch proces van:
Vragen stellen: een onderzoeksvraag formuleren (of een hypothese)
Vragen beantwoorden: de juiste onderzoeksmethode bepalen en toepassen
Aantonen dat je antwoorden valide zijn: publiek overtuigen dat je
onderzoeksresultaten betrouwbaar zijn
Onderzoeksresultaten delen
II. Wat is sociaalwetenschappelijk onderzoek?
Academisch onderzoek dat gebruik maakt van de sociale wetenschappen als conceptuele en
theoretische inspiratie voor:
a. Het formuleren van onderzoektopics
b. Het interpreteren van bevindingen
Sociale wetenschappen: sociologie, politicologie, communicatiewetenschappen,
criminologie…
Exacte wetenschappen: fysica, scheikunde, wiskunde,…
Geesteswetenschappen: geschiedenis, letteren & wijsbegeerte, filosofie,…
a) Types van sociaalwetenschappelijk onderzoek
Veel indelingen denkbaar:
Fundamenteel/theoriegericht vs. praktijkgericht/beleidsgericht
Verkennend, beschrijvend, verklarend
Experimenteel vs. niet-experimenteel
kwalitatief vs. kwantitatief
Transversaal/cross-sectioneel vs. longitudinaal
Inductief vs. deductief
b) Elementen van het sociaalwetenschappelijk onderzoeksproces
1. Literatuur onderzoek (literature review)
2. Concepten en theorieën (concepts and theories)
3. Onderzoeksvragen (Research questions)
4. Steekproeven (Sampling)
5. Data verzameling (Data collection)
6. Data analyse (Data analysis)
7. Rapportering (Writing up the research)
1
, III. Wat bestuderen media en communicatie onderzoekers?
Wat is de rol van smartphones in de beleving van live events?
Hoe beïnvloeden sociale media ons sociaal gedrag?
Is er een generatiekloof in smartphonegebruik?
Hoeveel mensen delen foto’s en video’s online?
Wat zijn mogelijke privacy-gerelateerde issues bij smartphonegebruik in publieke
plaatsen?
IV. Hoe worden onderzoek topics bepaald?
Op basis van bepaalde maatschappelijke problemen en vragen
Op basis van bestaande sociale theorieën
Op basis van de houding van sociale wetenschappers t.o.v.:
a. De sociale wereld en hoe ze onderzoek beschouwen (los van de sociale
wereld waarin we leven, of als een integraal onderdeel ervan)
b. De rol van theorie (als iets dat getest wordt in onderzoek of iets dat ontstaat
op basis van onderzoek)
Vanuit de onderzoeker zijn/haar bestaande kennis over bepaalde fenomenen
V. Belang van onderzoeksvragen
Ze sturen je literatuuronderzoek, je beslissingen over je onderzoeksdesign, type
data die je zal verzamelen en hoe, de data-analyse en hoe je rapporteert over je
onderzoek.
Ze zorgen ervoor dat je gefocust blijft.
Ze geven je publiek een goed beeld van waar je onderzoek over gaat.
Verschillende types van onderzoeksvragen mogelijk: beschrijvend, exploratief,
verklarend, design onderzoek.
VI. Het belang van kennis over onderzoeksmethoden
Waarom doen we wetenschappelijk onderzoek?
Nieuwsgierigheid
De wereld willen begrijpen
De omgeving willen transformeren
Waarom is het belangrijk kennis te hebben over onderzoeksmethoden?
• Om te weten welke tools je als onderzoeker beschikbaar hebt om je
onderzoeksvragen te beantwoorden
• Zoeken naar bewijzen voor beweringen
• Verklaringen voor bepaalde observaties te zoeken
2
, • Om de do’s en dont’s van onderzoeksmethoden te kennen en
onderzoeksmethoden correct te kunnen toepassen
• Om het bewijsmateriaal van iemands standpunt kritisch te kunnen
beoordelen
VII. De rol van theorie in onderzoek
Wat komt er eerst: onderzoek of theorie?
Onderzoeken we een probleem en proberen we hieruit te weten te komen hoe het werd
veroorzaakt? (= inductief).
Of vertrekken we van een algemeen
aanvaarde theorie over hoe dingen werken
en gaan we op zoek naar het bewijs van
deze theorie in het probleem dat we
onderzoeken? (= deductief)
Ideeën theorie:
= verhalen over hoe en waarom
verschijnselen optreden.
Theorieën belichten en verklaren verschijnselen die men zonder theorie niet zou
opmerken, ofwel onbegrijpelijk zou vinden (Gilbert, 1993: 21)
Realiteit data Theoretici leggen focus op ideeën en concepten
VIII. Deductie
Vertrek je van theorie en leid je meestal hypothesen af. Theorie Data, expliciete
hypothese die bevestigd of verworpen wordt.
Deductie: Wijze van redeneren waarbij uit bestaande ‘ware’ kennis door logisch redeneren
proberen nieuwe kennis af te leiden. Je trekt hierbij vanuit algemene uitspraken conclusies
over specifieke situaties.
Premisse 1: Alle mensen zijn sterfelijk
Premisse 2: Jozefien is een mens
Conclusie: Jozefien is sterfelijk
Vb: Cultivatie theorie= hoe beïnvloedt de
gewelddadigheid van TV op de persoonlijkheid
van mensen
3
, IX. Inductie
Vertrek je van waarnemingen en bouw je een theorie op. Data theorie, generaliseerde
gevolgtrekkingen uit waarnemingen.
Inductie: Redeneringswijze waarbij aan de hand van voldoende nauwkeurige waarnemingen
tot algemeen geldende uitspraken wordt gekomen.
De eerste zwaan is wit; de tweede zwaan is wit; … de n-de zwaan is wit;
Conclusie: alle zwanen zullen wel wit zijn.
X. Het belang van concepten
Concepten zijn de hoofdingrediënten van theorieën. De meeste theorieën hebben een
centraal concept, Macht, bureaucratie, status, cultureel kapitaal etc.
Concepten helpen je onderzoek te verduidelijken. In communicatiewetenschappen is veel
onderzoek gelinkt aan concepten die je niet zo kan observeren, zoals macht, attitude etc.
XI. Sociaal onderzoek soms warrig
Flexibiliteit vaak nodig.
Onderzoeksvragen en plannen moeten worden bijgestuurd, onderzoekers moeten
zich aanpassen.
Kennis over methoden en technieken is daarbij enorm belangrijk.
Een onderzoeksmethode is een techniek om data te verzamelen. De keuze van de
onderzoeksmethode reflecteert keuzes over het type van instrumenten of technieken die
hiervoor gebruikt worden (bv. gestructureerde topiclijst voor interviews, vragenlijst,..).
4
