Samenvatting Geschiedenis van het publiekrecht
Hoofdstuk 1: Ouverture: Het westerse constitutionele model
Het recht is een werktuig, een handleiding van de samenleving en door de mens
gemaakt.
-> ‘The law is like a bow. It is designed to bent almost indefinitely, but never to
be broken.’
Dit werd gezegd en neergeschreven in het boek ‘At the end of the world’ door
Alexander de Grote, meegekregen door zijn leermeester de ‘supersynische
Euxenos’.
Het Publiekrecht is de verticale samenwerking tussen burgers en overheid.
De essentie van dit vak is de geschiedenis van de rechtsstaat (15/1600-1990) en
het zoeken tussen interactie van samenleving en recht.
1.1 Het charter voor een Nieuw Europa en einde van de koude oorlog
1.1.1 De Conferentie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa tussen
Helsinki en Parijs (CVSE)
• 1975: (eerste CVSE (met 32 leiders EU-landen + VS en Canada)) =
slotakte Helsinki (getekend midden Koude Oorlog)
• 1990: 2e CVSE (onderhandelen aan beiden kanten van Ijzeren Gordijn
(Berlijnse Muur) voor ‘peaceful coexistance’ tussen Westerse blok
(democraten) onder leiding van VS en communistische Oostblok onder
leiding van Sovjet-Unie.
• The big five (VS, Sovjet-Unie, Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland)
-> Doel:
• Strijdbijl koude oorlog begraven
• Nieuwe constitutionele ordening voor Europa tekenen (‘Charter for a new
Europe’)
Het Charter stond zoals George W. Bush zei voor: “Europa Whole and Free”
-> Gevolg: Overwinning voor westerse democratisch model (overname
meerpartijendemocratie, mensenrechten, rechtsstaat en vrije markteconomie)
Opm.: Mitterrand was initieel geen voorstander voor de Duitse eenmaking!
1
,Begrippen:
Zelfbeschikkingsrecht (elk land zijn eigen systeem)
Extern zelfbeschikkingsrecht: Volk recht op eigen land
Intern Zelfbeschikkingsrecht: Hoe wordt dat land gestuurd?
Rechtsmacht = Jurisdictie : Dit is de macht die de overheid heeft over het
recht.
Rechtsstaat: Recht controleert dus ook de staat en staat er letterlijk boven.
Constitutie: (heeft elk land) = geheel van regels, gebruiken en processen die de
werking van de overheid bepalen.= ‘Grondwet in materiële zin’
Grondwet: (niet elk land, bv G.B., Israël) = speciale wet die belangrijkste regels
van de constitutie omvat en boven andere, gewone, wetten staan= ‘Grondwet in
formele zin’
1.1.2 Francis Fukuyama en het einde van de geschiedenis
• ‘The end of history’ (val communize Oost-Europa), verwees naar Hegel
• Japans-Amerikaanse filosoof
20e eeuw:
• Thomas Buergenthal: mensenrechtenspecialist, schreef basis Charter voor
een nieuw Europa, rechter
• George H.W. Bush: gevechtspiloot WOII, Republikein, vicepresident van
Ronald Reagan, president VS
• Michaël Gorbatsjov: Communist, secretaris-generaal CPSU, voorzitter
Opperste Sovjet, staatshoofd USSR
• François Mitterrand: 1e socialistische president van de Vijfde Republiek in
Frankrijk
• Helmut Kohl: Kanselier Bondsrepubliek Duitsland (BRD), architect Duitse
eenmaking samen met Bush
• Margaret Thatcher: Leider conservatieve partij in VK, premier tot CVSE in
Parijs
1.1.3 Gorbatsjovs hervormingen in de Sovjet-Unie
• → einde Koude Oorlog en overwinning van Westen over Communisme als
gevolg
• Economische stagnering, technologische achterstand tov Westen
(peperdure wapenwedloop) → er moest iets veranderen!
• Gorbatsjov: (marxist, leninist) hervormingsgezind (anderen volgden ook)
o Reikte hand nr Westen, hij wou: einde wapenwedloop → meer geld
en ruimte vr binnenlandse politieke en economische veranderingen
o SU dringend westerse technologie, producten nodig
o Hervormingspolitiek: om Communisme te versterken
2
, o Perestroika: herstructurering (economische hervormingen)
▪ Ad-hocmaatregelen: meer vrijheid voor bedrijven in
landbouw, mijnbouw en industrie
o Glasnost: openheid (politieke hervormingen)
▪ Ivm. inspraak en vrijheid (tegen democratisch centralisme
waardoor er een strak geregisseerde bureaucratie was, door
debat hoopten ze dit te leiden naar het communisme)
▪ Persvrijheid nam toe
▪ Verkiezingen draaiden uit tot overwinning hervormers, maar
nu parlement met blok conservatieven vs. blok liberale
hervormers
▪ Gorbatsjov verloor steun van radicale hervormers → coalitie
radicale hervormers en rijzend nationalisme (streven naar
autonomie en onafhankelijkheid in deelrepublieken)
▪ Litouwen verklaart zich onafhankelijk
1.1.4 Gorbatsjov en het einde van de Koude Oorlog
• ‘nieuwe politieke denken in internationale aangelegenheden’
o Uitdagingen: nucleaire proliferatie (=verspreiding), milieu, migratie,
armoede
• Verbeteren bilaterale relatie VS en USSR
o Tekende samen met R. Reagan 1e ontwapeningsverdrag (alle
middellangeafstandsraketten uit Europa, terugtrekking leger uit
Afghanistan)
▪ Later door Trump opgezegd
• Gorbatsjov wou ook relaties verbeteren met Frankrijk, GB, West-Duitsland
o Ze konden hem economisch niet helpen (door verbod Amerikaanse
Congres) want Moskou voldeed niet aan de mensenrechten …
o Hij reisde door West-Europa voor krediet te vragen
1.1.5 Het Gemeenschappelijke Europese Huis en de ineenstorting van
het Communisme in Oost- en Centraal-Europa
• Onrust in West-Europa want ondanks hun ontwapening is bleef het super
sterk gewapende Sovjetleger bestaan
• Eenzijdige reductie van Sovjetleger in Europa (500.000 manschappen)
• Hij stemde in met onderhandelingen tussen NAVO (Noord-Atlantische
Verdragsorganisatie) en het Warschaupact (voor drastische conventionele
ontwapening Europa) → ConventionalForcesEurope-verdrag op de
vooravond van de CVSE-top in Parijs
• Hij brak met Brezjnev Doctrine (socialistische landen hebben recht om met
een zusterregime dat door binnen- of buitenlandse agitatie bedreigd werd,
met geweld in het zadel te houden)
• Hij probeerde dus overal het communisme aan de macht te houden/
krijgen, “I did it my way” (“Sinatra Doctrine”)
• Legalisering Poolse oppositievakbond Solidariteit en het houden van
gedeeltelijk vrije verkiezingen → coalitieregering (tss Solidariteit en
Communistische Partij
3
, • Common House of Europe (‘gerecycleerd’ uit Brezjnev Doctrine) steunde
op 3 poten:
o Sovjet-Unie maakte integraal deel uit van een regio die zich
uitstrekte van Atlantische Oceaan tot Vladivostok in Oost-Siberië
→ Uiting ambitie om zijn land te integreren in economische leven
….van Europa.
Om tweedeling Atlantische wereld te vermijden, omarmde hij de
betrokkenheid van de VS en Canada
o Huis met vele kamers die er anders konden uitzien
→ Centraliteit van communistische interpretatie op het
zelfbeschikkingsrecht
→ Grote diversiteit aan politieke en sociaaleconomische systemen,
maar geen 2 vijandige blokken meer (zoals in Moskou)
→ Schakeringen van liberalisme, socialisme en communisme
Gorbatsjov was overtuigd dat als de confrontatie voorbij was, het
communisme weer aan de macht zou komen (integraal)
o Opheffing geopolitieke tegenstelling tussen de 2 vijandige blokken
en hun militaire organisaties (de NAVO en het Warschaupact)
→ Eenmaal einde Koude Oorlog, zouden ze vervangen kunnen wrdn
door: Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa
1.1.6 Het vraagstuk van de Duitse eenmaking
• Duitse Democratische Republiek: staatsprotest tegen communistische
partij brak los
• Oost-Duitsers profiteerden van migratiepolitiek in Hongarije (om zo in
West-Duitsland te geraken
• Berlijnse muur per ongeluk geopend, nog meer Oost-Duitsers in het
Westen → Val Berlijnse muur, veel commentaren gingen rond (foto’s van
sloophamer tegen de muur etc.)
• 3 weken later lanceerde Helmut Kohl (West-Duitse kanselier) een plan tot
vorming van 1 Duitse confederatie, Duitse eenmaking (zou 10-tal jaren
duren)
• Vrees in Londen en Parijs voor de Duitse eenmaking, omdat (net zoals
WOII) Duitsland dan te sterk zou zijn voor Europa
• De DDR was samen met Polen het belangrijkste lid van het Warschaupact
(voor Gorbatsjov), dus voor hem stond er nog meer op het spel, hij was
woest op Kohl toen hij de Duitse eenmaking op tafel legde (hij wou geen
geweld gebruiken om dit tegen te gaan) → einde hervormingen? WOIII?
• Na omvorming Europa was het geen probleem: Zodra het Europese Huis
gerealiseerd werd, NAVO en Warschaupact ontbonden, de Amerikaanse en
Sovjettroepen terugtrokken uit Europa en ieder land zijn veiligheid
gegarandeerd werd, had hij geen problemen meer met de Duitse
eenmaking (mits voorwaarden: geen te sterke militaire macht …)
• Voorstanders Duitse eenmaking verwezen naar ‘Helsinki’ (combinatie
Westerse interpretatie van zelfbeschikking en recht op vreedzame
aanpassing van grenzen
4
Hoofdstuk 1: Ouverture: Het westerse constitutionele model
Het recht is een werktuig, een handleiding van de samenleving en door de mens
gemaakt.
-> ‘The law is like a bow. It is designed to bent almost indefinitely, but never to
be broken.’
Dit werd gezegd en neergeschreven in het boek ‘At the end of the world’ door
Alexander de Grote, meegekregen door zijn leermeester de ‘supersynische
Euxenos’.
Het Publiekrecht is de verticale samenwerking tussen burgers en overheid.
De essentie van dit vak is de geschiedenis van de rechtsstaat (15/1600-1990) en
het zoeken tussen interactie van samenleving en recht.
1.1 Het charter voor een Nieuw Europa en einde van de koude oorlog
1.1.1 De Conferentie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa tussen
Helsinki en Parijs (CVSE)
• 1975: (eerste CVSE (met 32 leiders EU-landen + VS en Canada)) =
slotakte Helsinki (getekend midden Koude Oorlog)
• 1990: 2e CVSE (onderhandelen aan beiden kanten van Ijzeren Gordijn
(Berlijnse Muur) voor ‘peaceful coexistance’ tussen Westerse blok
(democraten) onder leiding van VS en communistische Oostblok onder
leiding van Sovjet-Unie.
• The big five (VS, Sovjet-Unie, Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland)
-> Doel:
• Strijdbijl koude oorlog begraven
• Nieuwe constitutionele ordening voor Europa tekenen (‘Charter for a new
Europe’)
Het Charter stond zoals George W. Bush zei voor: “Europa Whole and Free”
-> Gevolg: Overwinning voor westerse democratisch model (overname
meerpartijendemocratie, mensenrechten, rechtsstaat en vrije markteconomie)
Opm.: Mitterrand was initieel geen voorstander voor de Duitse eenmaking!
1
,Begrippen:
Zelfbeschikkingsrecht (elk land zijn eigen systeem)
Extern zelfbeschikkingsrecht: Volk recht op eigen land
Intern Zelfbeschikkingsrecht: Hoe wordt dat land gestuurd?
Rechtsmacht = Jurisdictie : Dit is de macht die de overheid heeft over het
recht.
Rechtsstaat: Recht controleert dus ook de staat en staat er letterlijk boven.
Constitutie: (heeft elk land) = geheel van regels, gebruiken en processen die de
werking van de overheid bepalen.= ‘Grondwet in materiële zin’
Grondwet: (niet elk land, bv G.B., Israël) = speciale wet die belangrijkste regels
van de constitutie omvat en boven andere, gewone, wetten staan= ‘Grondwet in
formele zin’
1.1.2 Francis Fukuyama en het einde van de geschiedenis
• ‘The end of history’ (val communize Oost-Europa), verwees naar Hegel
• Japans-Amerikaanse filosoof
20e eeuw:
• Thomas Buergenthal: mensenrechtenspecialist, schreef basis Charter voor
een nieuw Europa, rechter
• George H.W. Bush: gevechtspiloot WOII, Republikein, vicepresident van
Ronald Reagan, president VS
• Michaël Gorbatsjov: Communist, secretaris-generaal CPSU, voorzitter
Opperste Sovjet, staatshoofd USSR
• François Mitterrand: 1e socialistische president van de Vijfde Republiek in
Frankrijk
• Helmut Kohl: Kanselier Bondsrepubliek Duitsland (BRD), architect Duitse
eenmaking samen met Bush
• Margaret Thatcher: Leider conservatieve partij in VK, premier tot CVSE in
Parijs
1.1.3 Gorbatsjovs hervormingen in de Sovjet-Unie
• → einde Koude Oorlog en overwinning van Westen over Communisme als
gevolg
• Economische stagnering, technologische achterstand tov Westen
(peperdure wapenwedloop) → er moest iets veranderen!
• Gorbatsjov: (marxist, leninist) hervormingsgezind (anderen volgden ook)
o Reikte hand nr Westen, hij wou: einde wapenwedloop → meer geld
en ruimte vr binnenlandse politieke en economische veranderingen
o SU dringend westerse technologie, producten nodig
o Hervormingspolitiek: om Communisme te versterken
2
, o Perestroika: herstructurering (economische hervormingen)
▪ Ad-hocmaatregelen: meer vrijheid voor bedrijven in
landbouw, mijnbouw en industrie
o Glasnost: openheid (politieke hervormingen)
▪ Ivm. inspraak en vrijheid (tegen democratisch centralisme
waardoor er een strak geregisseerde bureaucratie was, door
debat hoopten ze dit te leiden naar het communisme)
▪ Persvrijheid nam toe
▪ Verkiezingen draaiden uit tot overwinning hervormers, maar
nu parlement met blok conservatieven vs. blok liberale
hervormers
▪ Gorbatsjov verloor steun van radicale hervormers → coalitie
radicale hervormers en rijzend nationalisme (streven naar
autonomie en onafhankelijkheid in deelrepublieken)
▪ Litouwen verklaart zich onafhankelijk
1.1.4 Gorbatsjov en het einde van de Koude Oorlog
• ‘nieuwe politieke denken in internationale aangelegenheden’
o Uitdagingen: nucleaire proliferatie (=verspreiding), milieu, migratie,
armoede
• Verbeteren bilaterale relatie VS en USSR
o Tekende samen met R. Reagan 1e ontwapeningsverdrag (alle
middellangeafstandsraketten uit Europa, terugtrekking leger uit
Afghanistan)
▪ Later door Trump opgezegd
• Gorbatsjov wou ook relaties verbeteren met Frankrijk, GB, West-Duitsland
o Ze konden hem economisch niet helpen (door verbod Amerikaanse
Congres) want Moskou voldeed niet aan de mensenrechten …
o Hij reisde door West-Europa voor krediet te vragen
1.1.5 Het Gemeenschappelijke Europese Huis en de ineenstorting van
het Communisme in Oost- en Centraal-Europa
• Onrust in West-Europa want ondanks hun ontwapening is bleef het super
sterk gewapende Sovjetleger bestaan
• Eenzijdige reductie van Sovjetleger in Europa (500.000 manschappen)
• Hij stemde in met onderhandelingen tussen NAVO (Noord-Atlantische
Verdragsorganisatie) en het Warschaupact (voor drastische conventionele
ontwapening Europa) → ConventionalForcesEurope-verdrag op de
vooravond van de CVSE-top in Parijs
• Hij brak met Brezjnev Doctrine (socialistische landen hebben recht om met
een zusterregime dat door binnen- of buitenlandse agitatie bedreigd werd,
met geweld in het zadel te houden)
• Hij probeerde dus overal het communisme aan de macht te houden/
krijgen, “I did it my way” (“Sinatra Doctrine”)
• Legalisering Poolse oppositievakbond Solidariteit en het houden van
gedeeltelijk vrije verkiezingen → coalitieregering (tss Solidariteit en
Communistische Partij
3
, • Common House of Europe (‘gerecycleerd’ uit Brezjnev Doctrine) steunde
op 3 poten:
o Sovjet-Unie maakte integraal deel uit van een regio die zich
uitstrekte van Atlantische Oceaan tot Vladivostok in Oost-Siberië
→ Uiting ambitie om zijn land te integreren in economische leven
….van Europa.
Om tweedeling Atlantische wereld te vermijden, omarmde hij de
betrokkenheid van de VS en Canada
o Huis met vele kamers die er anders konden uitzien
→ Centraliteit van communistische interpretatie op het
zelfbeschikkingsrecht
→ Grote diversiteit aan politieke en sociaaleconomische systemen,
maar geen 2 vijandige blokken meer (zoals in Moskou)
→ Schakeringen van liberalisme, socialisme en communisme
Gorbatsjov was overtuigd dat als de confrontatie voorbij was, het
communisme weer aan de macht zou komen (integraal)
o Opheffing geopolitieke tegenstelling tussen de 2 vijandige blokken
en hun militaire organisaties (de NAVO en het Warschaupact)
→ Eenmaal einde Koude Oorlog, zouden ze vervangen kunnen wrdn
door: Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa
1.1.6 Het vraagstuk van de Duitse eenmaking
• Duitse Democratische Republiek: staatsprotest tegen communistische
partij brak los
• Oost-Duitsers profiteerden van migratiepolitiek in Hongarije (om zo in
West-Duitsland te geraken
• Berlijnse muur per ongeluk geopend, nog meer Oost-Duitsers in het
Westen → Val Berlijnse muur, veel commentaren gingen rond (foto’s van
sloophamer tegen de muur etc.)
• 3 weken later lanceerde Helmut Kohl (West-Duitse kanselier) een plan tot
vorming van 1 Duitse confederatie, Duitse eenmaking (zou 10-tal jaren
duren)
• Vrees in Londen en Parijs voor de Duitse eenmaking, omdat (net zoals
WOII) Duitsland dan te sterk zou zijn voor Europa
• De DDR was samen met Polen het belangrijkste lid van het Warschaupact
(voor Gorbatsjov), dus voor hem stond er nog meer op het spel, hij was
woest op Kohl toen hij de Duitse eenmaking op tafel legde (hij wou geen
geweld gebruiken om dit tegen te gaan) → einde hervormingen? WOIII?
• Na omvorming Europa was het geen probleem: Zodra het Europese Huis
gerealiseerd werd, NAVO en Warschaupact ontbonden, de Amerikaanse en
Sovjettroepen terugtrokken uit Europa en ieder land zijn veiligheid
gegarandeerd werd, had hij geen problemen meer met de Duitse
eenmaking (mits voorwaarden: geen te sterke militaire macht …)
• Voorstanders Duitse eenmaking verwezen naar ‘Helsinki’ (combinatie
Westerse interpretatie van zelfbeschikking en recht op vreedzame
aanpassing van grenzen
4
