Hoorcolleges Empirie van de
strafrechtspleging
Hoorcollege 1: 04-02-2020
Inleiding
Van R. Salet & J. Terpstra
Onderwerpen
Strafrecht in de praktijk
Gevangenis: wat betekent verblijf (hotel?)
Ex-gedetineerden
Inleiding
We willen kijken naar hoe de verschillende actoren in de strafrechtspleging zijn werk doen.
Er zijn veranderende verwachtingen van het strafrecht en die leveren de nodige spanningen op (in
het werk van die verschillende actoren). Hoe gaat men met die spanningen/dilemma’s om en hoe
werkt dit in de praktijk uit?
Hoe werken strafrechtelijke interventies?
Voorbeelden van vragen:
Wat doet de recherche? Hoe sporen ze op? (Empirisch onderzoek)
Hoe gaan officieren van justitie en rechters om met politieke druk?
Wat voor fouten doen zich voor en wat voor maatregelen worden getroffen om deze fouten
te voorkomen?
Wat is en doet een gevangenisstraf?
Verschil tussen ‘law in books’ en ‘law in practice'
Thema’s
1. Inleiding
2. Opsporing
3. Officier van Justitie
4. Rechters
5. Fouten in opsporing en berechting
6. Straffen en effecten daarvan
7. Gevangenis en gevolgen daarvan
8. Slachtoffers en ‘restorative justice’
9. NPM: New Public Management (in de strafrechtspleging)
10. Wat kunnen we leren van het buitenland?
Presentatie
Geen herhaling van de stof of iets heel basics, maar een specifiek artikel/onderwerp (o.i.d.);
vergelijkbaar met criminaliteit en veiligheidsbeleid
10 tot 15 minuten presenteren & daarna discussie (beiden zelf organiseren/begeleiden)
Let er op: dit is geen juridisch vak – Gaan het niet hebben over de juridische aspecten van
bijvoorbeeld een wetswijziging, maar over hoe hier in de praktijk mee wordt omgegaan
,Literatuur
Geen volledig omvattend boek: veel artikelen (overal vandaan geplukt)
Veel Engelse literatuur: moet je mee oppassen 🡪 rekening mee houden dat datgene dat
geschreven is niet altijd direct aansluit op de Nederlandse situatie
KAN aansluiten op Nederlandse situatie, maar gaat veelal over algemene of buitenlandse
systemen/situatie
Als je op zoek gaat naar de artikelen, goed inloggen: we hebben hier in de bibliotheek gewoon
toegang tot die artikelen, maar als je niet goed inlogt vanaf thuis (geen idee wat ze hiermee bedoeld)
blokkeert de site ergens je toegang
Werkstuk
7 april opzet ingeleverd
28 mei voor 12:00 werkstuk ingeleverd
Onderwerp moet passen binnen dit vak: kijken naar de artikelen en onderwerpen die behandeld
worden in dit college
Over aanpak/verandering/uitvoering/vernieuwingen/iets-wat-discussie-oplevert m.b.t. empirie van
de strafrechtspleging
Pak iets dat je interessant lijkt: kan in de krant kijken voor actualiteiten
Voorbeeld: evaluatie van een maatregel bekijken (voor dit college was ‘preventief fouilleren’
als artikel voorgeschreven), een wetgevingstraject (waarom is wet wel/niet doorgevoerd en
op die bepaalde manier), functioneren verschillende partijen (wat weten wij daarover d.m.v.
onderzoek), onderzoek onder burgers over soort straffen e.d. mag ook
Ze verwachten niet dat wij zelf het empirisch onderzoek uitvoeren – mag wel (interviewen
e.d.), maar is enorm lastig: het moet gaan over empirisch onderzoek
Niet een al te juridisch probleem aanhalen – Hoe?
Bv. kijken naar een maatregelen – die evalueren, kijken naar bevoegdheden politie/ovj e.d.
Maatregelen/wet heeft allerlei (juridische) haken en ogen – Toch zeggen mensen ‘dat gaan
we doen, dat gaan we in de praktijk uitvoeren’
Het is waarschijnlijk niet zo dat die mensen niet op de hoogte zijn van de (juridische)
knelpunten 🡪 De vraag is dan: waarom doen die mensen het dan wel/niet?
Kan de volgende werkwijze hanteren:
Welke motieven/grondslagen/doelen hebben ten grondslag gelegen aan deze
maatregelen?
Hoe wordt dit in de praktijk toegepast?
Kan: Waarom wordt het anders toegepast dan dat het oorspronkelijk
bedacht was?
Welke effecten/in welke mate worden doelen bereikt? (Kan erg moeilijk zijn)
Hoe moet je dit beoordelen? (Verschillende criteria: sociale vraagstukken,
effectiviteit en eventueel juridische vraagstukken)
Weer volgorde (net als bij Criminaliteit en Veiligheid):
Beschrijvend: probleem in kaart brengen – niet toetsend te werk gaan
Hoeft je niet druk te maken over de representativiteit van je onderzoek
Verklarend
Normatief
Bronnen: Kan van alles doen – Literatuuronderzoek, beleidsdocumenten (let op: moet je wel
iets mee doen – is niet zoiets als wetenschappelijke literatuur), interviews (let op: moet heel
gericht, v.t.v. precies weten wat je hier mee wilt en kan moeilijk zijn ergens binnen te komen)
, Ook verantwoording afleggen over het gebruik van je bronnen (in je opzet en werkstuk) +
literatuurlijst
Dit werkstuk is gerekend voor 1 studiepunt: hou hier rekening mee – Gaan er van uit dat je hier één
week voor nodig hebt
Structuur werkstuk
Inleiding: wat ga je doen? Waarom interessant? Opzet van het stuk? (Bronnen, methode e.d.)
Achtergronden (beleid; wetgeving, discussie)
Vraagstelling
Methoden en bronnen
Indien relevant: juridisch of beleidskader
Beschrijving en analyse van gegevens (let op structuur!)
Conclusie van analyse
Evt. reflectie (beoordeling, aanbevelingen?)
Literatuur (evt. ook andere bronnen)
Werkstuk telt voor 1/3e mee – Tentamen voor 2/3e
Opzet werkstuk
Onderdelen:
Onderwerp (globale aanduiding; motivatie)
Vraagstelling
Hoe te beantwoorden:
Methode
Bronnen
Planning/uitvoering
Inhoudelijke inleiding
1. Law in books vs. Law in practice/action
2. Veranderde verwachtingen strafrecht
3. Fundamentele discussies, spanningen, dilemma’s
Veel activiteiten van juristen zijn law in the books
Rechter: bekijkt jurisprudentie, de zaak, artikelen, handboeken e.d. – Probeert een probleem
op te lossen met rechtsregels
Hier focussen wij ons op law in practice/action
Onder invloed van welke maatschappelijke veranderingen verandert wetgeving en opereren
zij
Veel hangt af van de wijze waarop de uitvoering plaatsvindt 🡪 besluitvorming van de rechters
is niet alleen het toepassen van juridische regels; ook andere factoren en omstandigheden
Verschil tussen beleid-uitvoering (veel verschillen, veel verschillende ambtenaren,
beslissingsruimte)
Law in the books vs. Law in practice
Verschil:
1. Interpretatie van de regels
2. Informele verhoudingen
, Factoren:
a. Werkomstandigheden en taakopvattingen: hoe mensen (bv. rechters. Ovj) zijn taak ziet,
heeft invloed op zijn werk 🡪 ziet een OvJ zichzelf als magistraat, dan zal hij eerder zelf een
beslissing nemen dan het afdoen via de rechter
b. Conflicterende denkwijzen en belangen: een organisatie kan gebaat zijn bij het snel afdoen
van zaken, maar zaken kunnen ook zorgvuldig worden afgedaan 🡪 conflicten
c. Contacten met burgers en organisaties
OvJ aan de ZSM-tafel moet samenwerken met andere partijen
Politiemensen moeten mensen verhoren, slachtoffers spreken
Artikel: preventief fouilleren
Wat ze wilden laten zien: verschil law in books en law in practice
Onderzoek laat zien dat gemeenten op veel verschillende manieren om kunnen gaan met
een regel, in casu ‘preventief fouilleren’
Eerst moet veiligheidsrisicogebied worden aangewezen, vervolgens kan OvJ bevel geven tot
preventief fouilleren
Hoe wordt dit gebruikt? Onderzoek in Eindhoven en Tilburg
In Eindhoven aantal keer ingezet i.v.m. grootschalige acties (veel wapens e.d.)
OvJ heeft 2x bevel gegeven – werd niet gezien als heel succesvol, niet veel wapens
aangetroffen, dus is hierbij gebleven
In Tilburg – Andere opvatting – Hier aanwijzing risicogebied verlengt 🡪 al 4 jaar in
centrum van Tilburg aangewezen als veiligheidsrisicogebied
Het idee van de wetgever was dat het maximaal 2 jaar zou worden
aangewezen; in Tilburg dus niet het geval
Er werd ook regelmatig preventief gefouilleerd – Niet met hele grote acties,
maar met kleine acties 🡪 Gedachte: grote acties kostte veel tijd, geld en
mankracht (niet effectief; ook wist iedereen op een gegeven moment dat er
werd gefouilleerd); heel vaak kleine acties dus
Kleine acties leverden problemen op: hoe zit het met de selectiviteit? Er is
veel beoordelingsruimte voor de politiemensen
Verschil tussen Law in de books (max. 2 jaar) en practice (al 4 jaar vele kleine acties)
Ontwikkelingen strafrechtspleging – Gaan op alles nog dieper in
Jaren ’60: Gezag overheid
Jaren ‘70: Gedogen, groei criminaliteit (zowel écht als subjectieve onveiligheid)
‘Veel moet kunnen; ook met drugs e.d.’
Jaren ‘80: ‘Nothing works’, machteloosheid, kleine criminaliteit, slachtoffer, zaak van het volk
’Politie en justitie zijn machteloos tegenover criminaliteit’; ‘Verlies binding jeugd aan
samenleving; wordt ook gekeken naar andere partijen’ focus op slachtoffer + angst om
slachtoffer te worden – steeds meer aandacht voor slachtoffer i.p.v. dader – steeds meer
belang voor strafrechtelijke reactie (m.n. in de media; strafrecht wordt gevolg en
bekritiseerd) – veel focus op vormfouten
Jaren ’90: High crime society, georganiseerde criminaliteit, crisis in de opsporing, vormfouten
Hier ook de IMP-aanpak 🡪 ongeoorloofde methode: eerste crisis in de opsp oring
Kritiek op de zware reacties op de vormfouten
Jaren ‘00: Daling criminaliteit, terrorisme, NPM, tweede crisis in de opsporing
NPM-gedachte: bv. politie krijgt prestatiecontracten
Tweede crisis: allerlei rechterlijke dwalingen
Jaren ‘10: Kwaliteit, efficiëntie, derde crisis opsporing
Groeiende druk op kwaliteit én groeiende druk op efficiëntie
Derde crisis opsporing: reacties op heel veel zaken van criminaliteit blijven uit (aanpak
nodig!)
strafrechtspleging
Hoorcollege 1: 04-02-2020
Inleiding
Van R. Salet & J. Terpstra
Onderwerpen
Strafrecht in de praktijk
Gevangenis: wat betekent verblijf (hotel?)
Ex-gedetineerden
Inleiding
We willen kijken naar hoe de verschillende actoren in de strafrechtspleging zijn werk doen.
Er zijn veranderende verwachtingen van het strafrecht en die leveren de nodige spanningen op (in
het werk van die verschillende actoren). Hoe gaat men met die spanningen/dilemma’s om en hoe
werkt dit in de praktijk uit?
Hoe werken strafrechtelijke interventies?
Voorbeelden van vragen:
Wat doet de recherche? Hoe sporen ze op? (Empirisch onderzoek)
Hoe gaan officieren van justitie en rechters om met politieke druk?
Wat voor fouten doen zich voor en wat voor maatregelen worden getroffen om deze fouten
te voorkomen?
Wat is en doet een gevangenisstraf?
Verschil tussen ‘law in books’ en ‘law in practice'
Thema’s
1. Inleiding
2. Opsporing
3. Officier van Justitie
4. Rechters
5. Fouten in opsporing en berechting
6. Straffen en effecten daarvan
7. Gevangenis en gevolgen daarvan
8. Slachtoffers en ‘restorative justice’
9. NPM: New Public Management (in de strafrechtspleging)
10. Wat kunnen we leren van het buitenland?
Presentatie
Geen herhaling van de stof of iets heel basics, maar een specifiek artikel/onderwerp (o.i.d.);
vergelijkbaar met criminaliteit en veiligheidsbeleid
10 tot 15 minuten presenteren & daarna discussie (beiden zelf organiseren/begeleiden)
Let er op: dit is geen juridisch vak – Gaan het niet hebben over de juridische aspecten van
bijvoorbeeld een wetswijziging, maar over hoe hier in de praktijk mee wordt omgegaan
,Literatuur
Geen volledig omvattend boek: veel artikelen (overal vandaan geplukt)
Veel Engelse literatuur: moet je mee oppassen 🡪 rekening mee houden dat datgene dat
geschreven is niet altijd direct aansluit op de Nederlandse situatie
KAN aansluiten op Nederlandse situatie, maar gaat veelal over algemene of buitenlandse
systemen/situatie
Als je op zoek gaat naar de artikelen, goed inloggen: we hebben hier in de bibliotheek gewoon
toegang tot die artikelen, maar als je niet goed inlogt vanaf thuis (geen idee wat ze hiermee bedoeld)
blokkeert de site ergens je toegang
Werkstuk
7 april opzet ingeleverd
28 mei voor 12:00 werkstuk ingeleverd
Onderwerp moet passen binnen dit vak: kijken naar de artikelen en onderwerpen die behandeld
worden in dit college
Over aanpak/verandering/uitvoering/vernieuwingen/iets-wat-discussie-oplevert m.b.t. empirie van
de strafrechtspleging
Pak iets dat je interessant lijkt: kan in de krant kijken voor actualiteiten
Voorbeeld: evaluatie van een maatregel bekijken (voor dit college was ‘preventief fouilleren’
als artikel voorgeschreven), een wetgevingstraject (waarom is wet wel/niet doorgevoerd en
op die bepaalde manier), functioneren verschillende partijen (wat weten wij daarover d.m.v.
onderzoek), onderzoek onder burgers over soort straffen e.d. mag ook
Ze verwachten niet dat wij zelf het empirisch onderzoek uitvoeren – mag wel (interviewen
e.d.), maar is enorm lastig: het moet gaan over empirisch onderzoek
Niet een al te juridisch probleem aanhalen – Hoe?
Bv. kijken naar een maatregelen – die evalueren, kijken naar bevoegdheden politie/ovj e.d.
Maatregelen/wet heeft allerlei (juridische) haken en ogen – Toch zeggen mensen ‘dat gaan
we doen, dat gaan we in de praktijk uitvoeren’
Het is waarschijnlijk niet zo dat die mensen niet op de hoogte zijn van de (juridische)
knelpunten 🡪 De vraag is dan: waarom doen die mensen het dan wel/niet?
Kan de volgende werkwijze hanteren:
Welke motieven/grondslagen/doelen hebben ten grondslag gelegen aan deze
maatregelen?
Hoe wordt dit in de praktijk toegepast?
Kan: Waarom wordt het anders toegepast dan dat het oorspronkelijk
bedacht was?
Welke effecten/in welke mate worden doelen bereikt? (Kan erg moeilijk zijn)
Hoe moet je dit beoordelen? (Verschillende criteria: sociale vraagstukken,
effectiviteit en eventueel juridische vraagstukken)
Weer volgorde (net als bij Criminaliteit en Veiligheid):
Beschrijvend: probleem in kaart brengen – niet toetsend te werk gaan
Hoeft je niet druk te maken over de representativiteit van je onderzoek
Verklarend
Normatief
Bronnen: Kan van alles doen – Literatuuronderzoek, beleidsdocumenten (let op: moet je wel
iets mee doen – is niet zoiets als wetenschappelijke literatuur), interviews (let op: moet heel
gericht, v.t.v. precies weten wat je hier mee wilt en kan moeilijk zijn ergens binnen te komen)
, Ook verantwoording afleggen over het gebruik van je bronnen (in je opzet en werkstuk) +
literatuurlijst
Dit werkstuk is gerekend voor 1 studiepunt: hou hier rekening mee – Gaan er van uit dat je hier één
week voor nodig hebt
Structuur werkstuk
Inleiding: wat ga je doen? Waarom interessant? Opzet van het stuk? (Bronnen, methode e.d.)
Achtergronden (beleid; wetgeving, discussie)
Vraagstelling
Methoden en bronnen
Indien relevant: juridisch of beleidskader
Beschrijving en analyse van gegevens (let op structuur!)
Conclusie van analyse
Evt. reflectie (beoordeling, aanbevelingen?)
Literatuur (evt. ook andere bronnen)
Werkstuk telt voor 1/3e mee – Tentamen voor 2/3e
Opzet werkstuk
Onderdelen:
Onderwerp (globale aanduiding; motivatie)
Vraagstelling
Hoe te beantwoorden:
Methode
Bronnen
Planning/uitvoering
Inhoudelijke inleiding
1. Law in books vs. Law in practice/action
2. Veranderde verwachtingen strafrecht
3. Fundamentele discussies, spanningen, dilemma’s
Veel activiteiten van juristen zijn law in the books
Rechter: bekijkt jurisprudentie, de zaak, artikelen, handboeken e.d. – Probeert een probleem
op te lossen met rechtsregels
Hier focussen wij ons op law in practice/action
Onder invloed van welke maatschappelijke veranderingen verandert wetgeving en opereren
zij
Veel hangt af van de wijze waarop de uitvoering plaatsvindt 🡪 besluitvorming van de rechters
is niet alleen het toepassen van juridische regels; ook andere factoren en omstandigheden
Verschil tussen beleid-uitvoering (veel verschillen, veel verschillende ambtenaren,
beslissingsruimte)
Law in the books vs. Law in practice
Verschil:
1. Interpretatie van de regels
2. Informele verhoudingen
, Factoren:
a. Werkomstandigheden en taakopvattingen: hoe mensen (bv. rechters. Ovj) zijn taak ziet,
heeft invloed op zijn werk 🡪 ziet een OvJ zichzelf als magistraat, dan zal hij eerder zelf een
beslissing nemen dan het afdoen via de rechter
b. Conflicterende denkwijzen en belangen: een organisatie kan gebaat zijn bij het snel afdoen
van zaken, maar zaken kunnen ook zorgvuldig worden afgedaan 🡪 conflicten
c. Contacten met burgers en organisaties
OvJ aan de ZSM-tafel moet samenwerken met andere partijen
Politiemensen moeten mensen verhoren, slachtoffers spreken
Artikel: preventief fouilleren
Wat ze wilden laten zien: verschil law in books en law in practice
Onderzoek laat zien dat gemeenten op veel verschillende manieren om kunnen gaan met
een regel, in casu ‘preventief fouilleren’
Eerst moet veiligheidsrisicogebied worden aangewezen, vervolgens kan OvJ bevel geven tot
preventief fouilleren
Hoe wordt dit gebruikt? Onderzoek in Eindhoven en Tilburg
In Eindhoven aantal keer ingezet i.v.m. grootschalige acties (veel wapens e.d.)
OvJ heeft 2x bevel gegeven – werd niet gezien als heel succesvol, niet veel wapens
aangetroffen, dus is hierbij gebleven
In Tilburg – Andere opvatting – Hier aanwijzing risicogebied verlengt 🡪 al 4 jaar in
centrum van Tilburg aangewezen als veiligheidsrisicogebied
Het idee van de wetgever was dat het maximaal 2 jaar zou worden
aangewezen; in Tilburg dus niet het geval
Er werd ook regelmatig preventief gefouilleerd – Niet met hele grote acties,
maar met kleine acties 🡪 Gedachte: grote acties kostte veel tijd, geld en
mankracht (niet effectief; ook wist iedereen op een gegeven moment dat er
werd gefouilleerd); heel vaak kleine acties dus
Kleine acties leverden problemen op: hoe zit het met de selectiviteit? Er is
veel beoordelingsruimte voor de politiemensen
Verschil tussen Law in de books (max. 2 jaar) en practice (al 4 jaar vele kleine acties)
Ontwikkelingen strafrechtspleging – Gaan op alles nog dieper in
Jaren ’60: Gezag overheid
Jaren ‘70: Gedogen, groei criminaliteit (zowel écht als subjectieve onveiligheid)
‘Veel moet kunnen; ook met drugs e.d.’
Jaren ‘80: ‘Nothing works’, machteloosheid, kleine criminaliteit, slachtoffer, zaak van het volk
’Politie en justitie zijn machteloos tegenover criminaliteit’; ‘Verlies binding jeugd aan
samenleving; wordt ook gekeken naar andere partijen’ focus op slachtoffer + angst om
slachtoffer te worden – steeds meer aandacht voor slachtoffer i.p.v. dader – steeds meer
belang voor strafrechtelijke reactie (m.n. in de media; strafrecht wordt gevolg en
bekritiseerd) – veel focus op vormfouten
Jaren ’90: High crime society, georganiseerde criminaliteit, crisis in de opsporing, vormfouten
Hier ook de IMP-aanpak 🡪 ongeoorloofde methode: eerste crisis in de opsp oring
Kritiek op de zware reacties op de vormfouten
Jaren ‘00: Daling criminaliteit, terrorisme, NPM, tweede crisis in de opsporing
NPM-gedachte: bv. politie krijgt prestatiecontracten
Tweede crisis: allerlei rechterlijke dwalingen
Jaren ‘10: Kwaliteit, efficiëntie, derde crisis opsporing
Groeiende druk op kwaliteit én groeiende druk op efficiëntie
Derde crisis opsporing: reacties op heel veel zaken van criminaliteit blijven uit (aanpak
nodig!)
