Aardrijkskunde
Systeem aarde: hoofdstuk 2 §1 De aarde als systeem
Deelvragen paragraaf 1:
Uit welke sferen is het systeem aarde opgebouwd en hoe functioneert het
systeem?
Welke rol spelen de verschillende kringlopen in dit systeem?
Vier sferen
In de fysische geografie maken onderzoekers bij de bestudering van de aarde gebruik van
vier sferen: atmosfeer, hydrosfeer, lithosfeer en biosfeer. Deze zijn sterk met elkaar
verbonden.
Atmosfeer
De dampkring, de atmosfeer, is van groot belang voor het leven op aarde en speel een
belangrijke rol in de vorming van de landschappen. De atmosfeer bestaat uit de troposfeer,
de stratosfeer, de mesosfeer en de thermosfeer.
- Troposfeer: van belang voor het leven op aarde kringloop van water en
klimaatprocessen. Belangrijke gassen: stikstof, zuurstof, argon, CO2, CH4, ozon en
waterdamp.
- Stratosfeer: ook van belang voor het leven op aarde bevat ozon (O3) dat de
instraling van ultraviolette straling blokkeert.
Hydrosfeer en biosfeer
De hydrosfeer is het vloeibare gedeelte van de aardse sferen: oceanen, meren en rivieren,
het grondwater en bodemwater, gletsjers en vaste ijs. De biosfeer omvat alle levende
organismen op aarde.
Kringlopen
Kringlopen laten de relaties tussen de sferen zien. De kringloop van gesteenten vindt
bijvoorbeeld niet alleen in de lithosfeer plaats. Bij de gesteentekringloop zorgen elementen
van de atmosfeer en hydrosfeer voor afbraak en verplaatsing kringloop rond.
Hydrologische kringloop
Water komt in drie vormen voor: vast, vloeibaar en gasvormig. Water is van groot belang
voor onze levens, water bepaalt voor een groot deel het klimaatsysteem en water is een
belangrijk element van de exogene krachten die de landschappen vormgeven.
Hydrologische kringloop: water verdampt uit zee, rivieren en meren (evaporatie) + planten
verdampen water via huidmondjes (transpiratie) door afkoeling condenseert waterdamp
(wolkenvorming) via neerslag, infiltratie in bodem en afstroming over het aardoppervlak
komt water terug in zee. Water met sediment slijt gesteente uit en speelt dus een rol in de
vorming van de landschappen.
Stralingsbalans
De motor van de kringlopen en de processen in de sferen is de energie van de zon. Een deel
van de energie wordt omgezet in warmte en een deel wordt teruggebracht naar de atmosfeer
en uitgestraald. Er moet een balans zijn tussen inkomende en uitgaande straling van de
zon: stralingsbalans.
- Een deel van het zonlicht wordt weerkaatst door wolken en het aardoppervlak. Een
ander deel wordt door de wolken opgenomen en omgezet in warmte en uitgestraald
via infrarode straling atmosfeer verwarmd door aardoppervlak.
- Door broeikasgassen (waterdamp, CO2, methaan): een groot deel van de warmte
wordt geabsorbeerd en teruggestraald naar de aarde broeikaseffect.
, Stralingsbalans op verschillende plekken op aarde
Op langere termijn blijft de energiebalans vrij constant. Op korte termijn en lokaal zijn er
grote verschillen:
Verschillen tussen hoeveelheid netto-energie overdag en ’s nachts + seizoenen.
De energiebalans verschilt ook per breedtegraad: de invalshoek van de zonestralen
is groter bij de evenaar en kleiner bij de polen. Bij de polen moet de zonnestraling
over een groter gebeid verdeeld worden + een zonnestraal legt een langere weg door
de atmosfeer af (warmteverlies).
Verschillen in albedo: de mate van weerkaatsing of reflectie. Het albedo is afhankelijk
van de aard en de kleur van het aardoppervlak. IJs wit veel reflectie.
Energiebalans: op hogere breedte is er het hele jaar een tekort en bij de evenaar een
overschot aan energie. Het overschot bij de tropen leidt tot een transport van warmte
naar de polen en andersom (oceaanstromen en luchtcirculatie minder verschillen.
Begrippen paragraaf 1
Hydrologische kringloop Proces waarbij water bij de oppervlakte van de aarde en nooit
eindigende kringloop van verdamping, transport, condensatie
en neerslag doorloopt. Heet ook waterkringloop.
Stralingsbalans De optelsom van de kortgolvige instraling (zonlicht) op aarde,
de naar het heelal teruggekaatste straling en de langgolvige
uitstraling (warmte) van de aarde. Heet ook energiebalans.
Systeem aarde: hoofdstuk 2 §1 De aarde als systeem
Deelvragen paragraaf 1:
Uit welke sferen is het systeem aarde opgebouwd en hoe functioneert het
systeem?
Welke rol spelen de verschillende kringlopen in dit systeem?
Vier sferen
In de fysische geografie maken onderzoekers bij de bestudering van de aarde gebruik van
vier sferen: atmosfeer, hydrosfeer, lithosfeer en biosfeer. Deze zijn sterk met elkaar
verbonden.
Atmosfeer
De dampkring, de atmosfeer, is van groot belang voor het leven op aarde en speel een
belangrijke rol in de vorming van de landschappen. De atmosfeer bestaat uit de troposfeer,
de stratosfeer, de mesosfeer en de thermosfeer.
- Troposfeer: van belang voor het leven op aarde kringloop van water en
klimaatprocessen. Belangrijke gassen: stikstof, zuurstof, argon, CO2, CH4, ozon en
waterdamp.
- Stratosfeer: ook van belang voor het leven op aarde bevat ozon (O3) dat de
instraling van ultraviolette straling blokkeert.
Hydrosfeer en biosfeer
De hydrosfeer is het vloeibare gedeelte van de aardse sferen: oceanen, meren en rivieren,
het grondwater en bodemwater, gletsjers en vaste ijs. De biosfeer omvat alle levende
organismen op aarde.
Kringlopen
Kringlopen laten de relaties tussen de sferen zien. De kringloop van gesteenten vindt
bijvoorbeeld niet alleen in de lithosfeer plaats. Bij de gesteentekringloop zorgen elementen
van de atmosfeer en hydrosfeer voor afbraak en verplaatsing kringloop rond.
Hydrologische kringloop
Water komt in drie vormen voor: vast, vloeibaar en gasvormig. Water is van groot belang
voor onze levens, water bepaalt voor een groot deel het klimaatsysteem en water is een
belangrijk element van de exogene krachten die de landschappen vormgeven.
Hydrologische kringloop: water verdampt uit zee, rivieren en meren (evaporatie) + planten
verdampen water via huidmondjes (transpiratie) door afkoeling condenseert waterdamp
(wolkenvorming) via neerslag, infiltratie in bodem en afstroming over het aardoppervlak
komt water terug in zee. Water met sediment slijt gesteente uit en speelt dus een rol in de
vorming van de landschappen.
Stralingsbalans
De motor van de kringlopen en de processen in de sferen is de energie van de zon. Een deel
van de energie wordt omgezet in warmte en een deel wordt teruggebracht naar de atmosfeer
en uitgestraald. Er moet een balans zijn tussen inkomende en uitgaande straling van de
zon: stralingsbalans.
- Een deel van het zonlicht wordt weerkaatst door wolken en het aardoppervlak. Een
ander deel wordt door de wolken opgenomen en omgezet in warmte en uitgestraald
via infrarode straling atmosfeer verwarmd door aardoppervlak.
- Door broeikasgassen (waterdamp, CO2, methaan): een groot deel van de warmte
wordt geabsorbeerd en teruggestraald naar de aarde broeikaseffect.
, Stralingsbalans op verschillende plekken op aarde
Op langere termijn blijft de energiebalans vrij constant. Op korte termijn en lokaal zijn er
grote verschillen:
Verschillen tussen hoeveelheid netto-energie overdag en ’s nachts + seizoenen.
De energiebalans verschilt ook per breedtegraad: de invalshoek van de zonestralen
is groter bij de evenaar en kleiner bij de polen. Bij de polen moet de zonnestraling
over een groter gebeid verdeeld worden + een zonnestraal legt een langere weg door
de atmosfeer af (warmteverlies).
Verschillen in albedo: de mate van weerkaatsing of reflectie. Het albedo is afhankelijk
van de aard en de kleur van het aardoppervlak. IJs wit veel reflectie.
Energiebalans: op hogere breedte is er het hele jaar een tekort en bij de evenaar een
overschot aan energie. Het overschot bij de tropen leidt tot een transport van warmte
naar de polen en andersom (oceaanstromen en luchtcirculatie minder verschillen.
Begrippen paragraaf 1
Hydrologische kringloop Proces waarbij water bij de oppervlakte van de aarde en nooit
eindigende kringloop van verdamping, transport, condensatie
en neerslag doorloopt. Heet ook waterkringloop.
Stralingsbalans De optelsom van de kortgolvige instraling (zonlicht) op aarde,
de naar het heelal teruggekaatste straling en de langgolvige
uitstraling (warmte) van de aarde. Heet ook energiebalans.
