Blok 3 – Aantekeningen HC – Inleiding Rechtsfilosofie
Inhoudsopgave
Introductie – Week 1..................................................................................................................................... 2
UVRM – Filosofische achtergrond – Week 2+3................................................................................................5
Menselijke waardigheid – Week 4.................................................................................................................. 9
Recht op leven – Week 5.............................................................................................................................. 12
Straf – Week 6............................................................................................................................................. 14
Ruimte – Week 7.......................................................................................................................................... 16
Recht op eigendom – Week 8....................................................................................................................... 19
Recht op eigendom – Week 9 – Inleiding Rechtsfilosofie...............................................................................22
Recht op nationaliteit – Week 10 – Inleiding Rechtsfilosofie.........................................................................27
Gehoorzaamheid en ongehoorzaamheid – Week 11 – Inleiding Rechtsfilosofie.............................................30
Plichten & Deugden – Week 12 – Inleiding Rechtsfilosofie............................................................................34
, Introductie – Week 1
Rechtsfilosofie: drie cases
1. Loving v. Virginia (1967)
2. Speluncean Explorer
3. Grudge Informer
Rechtsfilosofische stromingen:
Rechtspositivisme
Natuurrrechtdenken
1. Loving v. Virginia (1967)
Schending van het 14e amendement van de Amerikaanse Grondwet, want
hierin staat dat gelijkheid een grondrecht is. Dit roept de vraag op: ‘wat is
gelijkheid?’
Gelijkheidsbeginsel? Gelijke gevallen gelijk behandelen?
Gelijkheidsbeginsel
Gelijke gevallen, gelijke behaneling
Gelijke waardigheid
Noodzakelijk voor recht of rechtsstaat
Wat is rechtsfilosofie? (1e antwoord)
Conceptuele analyse
Analyse van juridische en politieke begrippen en ideeën
Socrates: de filosoof als democratische horzel
2. Speluncean Explorers
Fictie zaak
Twee argumenten van Foster
1. Voortbestaan van de samenleving – samen kunnen leven – is grondslag
van positief recht. In natuurtoestand geldt utilitaire calculus.
2. Strafrecht heeft hier geen afschrikwekkende werking
3. Grudge informer cases
Gustav Radbruch: “Gesetzliches Unrecht und Übergesetzliches Recht” (1946)
H.L.A. Hart: “Positivism and the Separation of Law and Morals” (1958)
Lon Fuller: “The Problem of the Grudge Informer” (1964)
Göttig en Puttfarken: Tijdslijn van de zaken
1918/1919-1933: Weimarrepublik
1933-1945: Bewind Hitler Puttfarken geeft Göttig aan
1945-…: Naoorlogse periode mei 1946 Veroordeling Puttfarken
Waarom werd Puttfarken vervolgd?
1. Willens en wetens blootstellen aan vervolging.
2. Onvoldoende juridische bescherming verdachte
Lex iniusta non est lex? onrechtvaardig stelsel van recht is geen recht
, Zijn er waarden die inherent zijn aan het recht?
Rechtszekerheid
Doelgerichtheid: gericht op algemeen welzijn
Rechtvaardigheid: gelijkheid en gelijkwaardigheid
Radbruchformule
Het conflict tussen de rechtvaardigheid en de rechtszekerheid zou als volgt
opgelost kunnen worden: het positieve recht, gesteld en verzekerd door de
macht, heeft ook de voorrang, wanneer het inhoudelijk onrechtvaardig en
niet-doelgericht is, tenzij de tegenstelling tussen de positieve wet en de
rechtvaardigheid zo ondraaglijk wordt dat de wet als ‘onjuist recht’ voor de
rechtvaardigheid moet wijken.”
Drie fundamentele waarden van het recht
1. Rechtszekerheid
2. Rechtvaardigheid Kloof positief recht en rechtvaardigheid
3. Doelgerichtheid
Fuller: ‘The Problem Of The Grudge Informer’
Eerste plaatsvervanger: “Wat zij rapporteerden, was onwettig volgens de
regels van de regering die toen de natie feitelijk controleerde. De straffen
die hun slachtoffers kregen, werden volgens de principes van het
toenmalige recht opgelegd. Wij vinden dat deze principes op een
afschuwelijk manier verschillen van de ons vertrouwde principes. Niettemin
waren zij toen het recht van het land.” positief recht
Derde plaatsvervanger: “Tot deze pervertering van rechtvaardigheid moet
mijns inziens bijvoorbeeld gerekend worden het geval van een man die
verliefd was op de vrouw van een ander, en diens dood bewerkstelligde
door hem aan te brengen wegens een volledig triviale overtreding (...) Hij
bracht de dood tot stand van iemand die in de weg stond aan zijn
ongeoorloofde passies en hij gebruikte de rechterlijke macht voor de
realisering van zijn moordzuchtige intentie. Hij wist dat de rechterlijke macht
een gewillig werktuig was voor wat de paarshemden op het moment als
nuttig beleid beschouwden.” recht en moraal moet overeenkomen=
natuurrecht
Wat is recht?
Eerste advies: ‘wet = wet’
Geldig recht= wettelijk bevoegd orgaan, wettelijke procedure
Rechtvaardigheid niet relevant
Belang van de rechtsorde
John Austin: een neutrale definitie van recht
Regels (wetten) als bevelen
Een wet is meer dan een wens: sanctie
Regels uitgevaardigd door de soeverein (machthebbers)
Geen hogere macht, merendeel gewoonte om te gehoorzamen
, Derde advies: ‘formeel juiste wet = geldig recht’?
Ontkenning rechtskarakter positief recht
‘Wettelijk onrecht’ en ‘bovenwettelijk recht’?
Maar: Legaliteitsbeginselen?
Fuller: ‘procedureel natuurrecht’
Heeft recht een interne moraal?
Rechtsbeginselen?
Voorbeelden:
o Geen terugwerkende kracht
o Begrijpelijk en helder
o Publiek bekend
o Niet het onmogelijke vragen
Natuurrechtdenken en rechtspositivisme ‘Wat als positief recht en morele
normen botsen?’
Mogelijke opties
1. Positief recht primeert altijd
2. Rechtvaardigheid primeert altijd
3. Soms het positief recht, soms de rechtvaardigheid
Rechtspositivisme en natuurrecht
Achterliggende vraag:
Noodzakelijk verband tussen rechtsorde en morele normen?
Minimale morele voorwaarden voor het recht?
Rechtspositivisme:
Niet noodzakelijk, maar sociologisch verband
Natuurrecht:
Wel noodzakelijk verband tussen recht en moraal
Wat is rechtsfilosofie?
Denken over het wezen en de grondslag van het recht
Onderdeel van de ‘praktische filosofie’ (handelen van mensen)
Niet ‘hoe moet ik leven?’, maar ‘wat is een moreel goede juridische
inrichting van de samenleving’
Kern van betoog tot nu toe
Wat is rechtsfilosofie?
Conceptueel: wat is recht?
Normatief: moreel wenselijke juridische inrichting samenleving?
Bekendste rechtsfilosofische stromingen?
Rechtspositivisme
Natuurrechtdenken
Inhoudsopgave
Introductie – Week 1..................................................................................................................................... 2
UVRM – Filosofische achtergrond – Week 2+3................................................................................................5
Menselijke waardigheid – Week 4.................................................................................................................. 9
Recht op leven – Week 5.............................................................................................................................. 12
Straf – Week 6............................................................................................................................................. 14
Ruimte – Week 7.......................................................................................................................................... 16
Recht op eigendom – Week 8....................................................................................................................... 19
Recht op eigendom – Week 9 – Inleiding Rechtsfilosofie...............................................................................22
Recht op nationaliteit – Week 10 – Inleiding Rechtsfilosofie.........................................................................27
Gehoorzaamheid en ongehoorzaamheid – Week 11 – Inleiding Rechtsfilosofie.............................................30
Plichten & Deugden – Week 12 – Inleiding Rechtsfilosofie............................................................................34
, Introductie – Week 1
Rechtsfilosofie: drie cases
1. Loving v. Virginia (1967)
2. Speluncean Explorer
3. Grudge Informer
Rechtsfilosofische stromingen:
Rechtspositivisme
Natuurrrechtdenken
1. Loving v. Virginia (1967)
Schending van het 14e amendement van de Amerikaanse Grondwet, want
hierin staat dat gelijkheid een grondrecht is. Dit roept de vraag op: ‘wat is
gelijkheid?’
Gelijkheidsbeginsel? Gelijke gevallen gelijk behandelen?
Gelijkheidsbeginsel
Gelijke gevallen, gelijke behaneling
Gelijke waardigheid
Noodzakelijk voor recht of rechtsstaat
Wat is rechtsfilosofie? (1e antwoord)
Conceptuele analyse
Analyse van juridische en politieke begrippen en ideeën
Socrates: de filosoof als democratische horzel
2. Speluncean Explorers
Fictie zaak
Twee argumenten van Foster
1. Voortbestaan van de samenleving – samen kunnen leven – is grondslag
van positief recht. In natuurtoestand geldt utilitaire calculus.
2. Strafrecht heeft hier geen afschrikwekkende werking
3. Grudge informer cases
Gustav Radbruch: “Gesetzliches Unrecht und Übergesetzliches Recht” (1946)
H.L.A. Hart: “Positivism and the Separation of Law and Morals” (1958)
Lon Fuller: “The Problem of the Grudge Informer” (1964)
Göttig en Puttfarken: Tijdslijn van de zaken
1918/1919-1933: Weimarrepublik
1933-1945: Bewind Hitler Puttfarken geeft Göttig aan
1945-…: Naoorlogse periode mei 1946 Veroordeling Puttfarken
Waarom werd Puttfarken vervolgd?
1. Willens en wetens blootstellen aan vervolging.
2. Onvoldoende juridische bescherming verdachte
Lex iniusta non est lex? onrechtvaardig stelsel van recht is geen recht
, Zijn er waarden die inherent zijn aan het recht?
Rechtszekerheid
Doelgerichtheid: gericht op algemeen welzijn
Rechtvaardigheid: gelijkheid en gelijkwaardigheid
Radbruchformule
Het conflict tussen de rechtvaardigheid en de rechtszekerheid zou als volgt
opgelost kunnen worden: het positieve recht, gesteld en verzekerd door de
macht, heeft ook de voorrang, wanneer het inhoudelijk onrechtvaardig en
niet-doelgericht is, tenzij de tegenstelling tussen de positieve wet en de
rechtvaardigheid zo ondraaglijk wordt dat de wet als ‘onjuist recht’ voor de
rechtvaardigheid moet wijken.”
Drie fundamentele waarden van het recht
1. Rechtszekerheid
2. Rechtvaardigheid Kloof positief recht en rechtvaardigheid
3. Doelgerichtheid
Fuller: ‘The Problem Of The Grudge Informer’
Eerste plaatsvervanger: “Wat zij rapporteerden, was onwettig volgens de
regels van de regering die toen de natie feitelijk controleerde. De straffen
die hun slachtoffers kregen, werden volgens de principes van het
toenmalige recht opgelegd. Wij vinden dat deze principes op een
afschuwelijk manier verschillen van de ons vertrouwde principes. Niettemin
waren zij toen het recht van het land.” positief recht
Derde plaatsvervanger: “Tot deze pervertering van rechtvaardigheid moet
mijns inziens bijvoorbeeld gerekend worden het geval van een man die
verliefd was op de vrouw van een ander, en diens dood bewerkstelligde
door hem aan te brengen wegens een volledig triviale overtreding (...) Hij
bracht de dood tot stand van iemand die in de weg stond aan zijn
ongeoorloofde passies en hij gebruikte de rechterlijke macht voor de
realisering van zijn moordzuchtige intentie. Hij wist dat de rechterlijke macht
een gewillig werktuig was voor wat de paarshemden op het moment als
nuttig beleid beschouwden.” recht en moraal moet overeenkomen=
natuurrecht
Wat is recht?
Eerste advies: ‘wet = wet’
Geldig recht= wettelijk bevoegd orgaan, wettelijke procedure
Rechtvaardigheid niet relevant
Belang van de rechtsorde
John Austin: een neutrale definitie van recht
Regels (wetten) als bevelen
Een wet is meer dan een wens: sanctie
Regels uitgevaardigd door de soeverein (machthebbers)
Geen hogere macht, merendeel gewoonte om te gehoorzamen
, Derde advies: ‘formeel juiste wet = geldig recht’?
Ontkenning rechtskarakter positief recht
‘Wettelijk onrecht’ en ‘bovenwettelijk recht’?
Maar: Legaliteitsbeginselen?
Fuller: ‘procedureel natuurrecht’
Heeft recht een interne moraal?
Rechtsbeginselen?
Voorbeelden:
o Geen terugwerkende kracht
o Begrijpelijk en helder
o Publiek bekend
o Niet het onmogelijke vragen
Natuurrechtdenken en rechtspositivisme ‘Wat als positief recht en morele
normen botsen?’
Mogelijke opties
1. Positief recht primeert altijd
2. Rechtvaardigheid primeert altijd
3. Soms het positief recht, soms de rechtvaardigheid
Rechtspositivisme en natuurrecht
Achterliggende vraag:
Noodzakelijk verband tussen rechtsorde en morele normen?
Minimale morele voorwaarden voor het recht?
Rechtspositivisme:
Niet noodzakelijk, maar sociologisch verband
Natuurrecht:
Wel noodzakelijk verband tussen recht en moraal
Wat is rechtsfilosofie?
Denken over het wezen en de grondslag van het recht
Onderdeel van de ‘praktische filosofie’ (handelen van mensen)
Niet ‘hoe moet ik leven?’, maar ‘wat is een moreel goede juridische
inrichting van de samenleving’
Kern van betoog tot nu toe
Wat is rechtsfilosofie?
Conceptueel: wat is recht?
Normatief: moreel wenselijke juridische inrichting samenleving?
Bekendste rechtsfilosofische stromingen?
Rechtspositivisme
Natuurrechtdenken
