Samenvatting Bvj Thema 7: Ecologie en milieu

Biologie Havo 4
Thema 7: ecologie en milieu

Basisstof 1: organismen.

 Organisme (individu): één levend wezen.
 Populatie: groep organismen van dezelfde soort in een bepaald gebied, die samen een
voortplantingsgemeenschap vormen.
 Levensgemeenschap: alle populaties in een ecosysteem.
 Ecosysteem: min of meer natuurlijk begrensd deel van de biosfeer.
 Biotische factoren: invloeden afkomstig van de levende natuur.
 Abiotische factoren: invloeden van de levenloze natuur.
- Vormen in een ecosysteem samen de biotoop.
 Binnen een ecosysteem heeft elke soort zijn eigen habitat (leefgebied).

Invloed op organismen van de belangrijkste abiotische factoren:

 Bodemgesteldheid:
- Zand: grote bodemdeeltjes, veel lucht en weinig water. Kan water niet goed
vasthouden.
- Klei: kleine bodemdeeltjes, weinig lucht en veel water. Kan water goed vasthouden.
- Humus: mengsel van organische en anorganische stoffen en micro-organismen
(reducenten). Humus verbetert de structuur van de bodem en gaat uitspoeling van
mineralen tegen.
- Andere factoren: o.a. pH, grondwaterstand en gehalte aan mineralen.
 Licht:
- Zonplanten groeien het best bij een hoge lichtintensiteit, schaduwplanten bij een
lage lichtintensiteit.
- De daglengte heeft bij veel organismen invloed op het tijdstip van voortplanting.
- In zeeen en oceanen dringt alleen licht door in de bovenste lagen.
 Water:
- Landplanten in een vochtig milieu hebben zwak ontwikkelde wortelstelsel, bladeren
met een dunne cuticula en veel huidmondjes.
- Landplanten in een droog milieu hebben goed ontwikkelde wortelstelsels, bladeren
met een dikke cuticula en weinig huidmondjes (speciaal aan de onderkant van de
bladeren).
 Temperatuur:
- De enzymactiviteit is afhankelijk van de temperatuur.
 Tolerantie: het vermogen van organismen om schommelingen in een abiotische factor te
verdragen.
- Optimum: de waarde van een abiotische factor die het gunstigs is voor het
organisme.
- Beperkende factor: abiotische factor die bepaalt hoeveel organismen van een soort
in een gebied kunnen overleven.
 Verspreidingsgebied (areaal): het gebied op aarde waar een soort voorkomt.
- Soorten met een grote tolerantie hebben een groot verspreidingsgebied.



Basisstof 2: populaties.

 Concurrentie tussen populaties is meestal minder sterk dan binnen een populatie.
 Natuurlijke selectie: de organismen die het best zijn aangepast aan het milieu, hebben de
grootste overlevingskans.

, Biologie Havo 4
Thema 7: ecologie en milieu

- Bij sterke concurrentie is de selectiedruk groot.
- Door natuurlijke selectie kan de diversiteit in populaties en ecosystemen veranderen.
 Symbiose: langdurige samenleving van organismen van verschillende soorten.
- Mutualisme: beide organismen hebben voordeel.
- Commensalisme: het ene organisme heeft voordeel en het andere geen voordeel en
geen nadeel.
- Parasitisme: een organisme (parasiet) leeft op of in een organisme van een andere
soort (gastheer) en onttrekt er voedsel aan.
 Populatiegrootte: gemiddeld aantal organismen van een soort per oppervlakte-eenheid (op
het land) of per volume-eenheid (In het water).
 Factoren die van invloed zijn op de populatiegrootte:
- Predatie, parasitisme, ziekte en concurrentie;
- Geboorte, sterfte en migratie.
- Factoren veroorzaakt door het klimaat of door de mens.
 Biologisch evenwicht: toestand waarin de populatiegrootte van elke soort in een ecosysteem
schommelt om een bepaalde waarde.
 Een biologisch evenwicht wordt gehandhaafd door negatieve terugkoppeling.
- Als de populatie groter wordt, nemen predatie, parasitisme en ziekten toe en neemt
de hoeveelheid voedsel af. Hierdoor krimpt de populatie weer.
- Als de populatie kleiner wordt, nemen predatie, parasitisme en ziekten af en neemt
de hoeveelheid voedsel toe. Hierdoor groeit de populatie weer.
 Als een soort zich nieuw in een ecosysteem vestigt, kan populatiegroei plaatsvinden.
- Inheems: soort die van nature in een gebied voorkomt.
- Uitheems: soort die van nature niet in een gebied voorkomt.
- Exoot: soort die als gevolg van menselijk handelen terechtkomt in een gebied waar
hij van oorsprong niet thuishoort.
 Draagkracht: de maximale populatiegrootte in een ecosysteem.
- Na het instorten van een populatie kan zich een nieuw biologisch evenwicht
instellen, meestal met een lagere draagkracht.



Basisstof 3: ecosystemen.

 Informatienetwerk: communicatie via stoffen tussen organismen in een ecosysteem.
- Bij planten: signaalstoffen.
- Andere planten reageren op signaalstoffen, bijvoorbeeld door de aanmaak van
gifstoffen.
 Voedselketen: een reeks soorten waarbij elke soort een voedselbron is voor de volgende
soort.
 Trofisch niveau: plaats in de voedselketen.
- Het eerste trofische niveau bestaat uit autotrofe organismen.
 Voedselweb: het geheel van voedselrelaties in een levensgemeenschap.
 Producenten: organismen die in staat zijn tot koolstofassimilatie (autotroof).
- Leveren de organismen stoffen waar het hele ecosysteem van leeft.
 Consumenten: organismen die andere organismen als voedsel nodig hebben (heterotroof).
- Planteneters (herbivoren), vleeseters (carnivoren), alleseters (omnivoren) en
afvaleters (detrivoren).