Samenvatting Globalisering
2 De wereld: een systeem van landen en
relaties
De hoofdvraag in dit hoofdstuk is:
Welke processen hebben geleid tot het huidige patroon van samenhang
tussen en verscheidenheid in relaties van de landen in het
wereldsysteem?
2.1 De eerste contouren van het wereldsysteem
Deelvragen
1 Hoe is het wereldsysteem in economisch opzicht opgebouwd?
2 Hoe is het patroon in het economische wereldsysteem ontstaan
en welke rol speelden hegemoniale staten daarbij?
3 Hoe verschoof het economische zwaartepunt in de wereld
voorafgaand aan de dekolonisatie?
De wereld als systeem
► Een systeembenadering kan inzicht geven in de samenhang van
verschijnselen en gebieden.
wereldsysteem ● In het wereldsysteem zijn landen elementen die, samen met de
economische, politieke en culturele relaties, het wereldsysteem vormen.
Drie groepen landen
► Met twee criteria deel je de landen in drie groepjes in:
- de soort economische activiteiten en de omvang ervan.
- de soort (economische en politieke) relaties.
centrumlanden ● Centrumlanden: hoogontwikkeld, grote rol wetenschappelijke kennis,
geavanceerde technologie, grote arbeidsproductiviteit, gediversifieerde
economie, veel hoofdkantoren van internationale ondernemingen,
intensieve handels- en kapitaalstromen, veel politieke macht.
semiperiferie ● Semiperiferie: lager bbp/hoofd dan centrumlanden, meer
arbeidsintensieve exportindustrie, hoge industrialisatiegraad, sterk
georiënteerd op centrum.
periferie ● Periferie: sterk afhankelijk van het centrum en de semiperiferie door
fragmentarische leveren land- en/of mijnbouwproducten en laagwaardige industriële
modernisering goederen, fragmentarische modernisering.
Start van de globalisering
► Na de Europese middeleeuwen kalfde de geopolitieke macht van de
islamitische wereld af.
staat ● Europese staten als Portugal, Spanje, Engeland en Nederland stichtten
kolonialisme koloniën.
● West-Europa was de kernregio in de fase van het handelskapitalisme.
, Globalisering Samenvatting H2
Europese machtsuitbreiding
► De industrialisatie van de kernregio vergrootte de macht in het
wereldsysteem. De exploitatiekoloniën, waar spoorwegen aangelegd
werden, leverden grond- en hulpstoffen en energiebronnen.
● De koloniën importeerden industrieproducten en ambachten
verdwenen er.
Succes
► Vooral twee factoren zorgden voor succes van Europa:
● de kapitalistische markteconomie.
● de stimulerende rol van de overheid in West-Europa. Bijvoorbeeld de
uitbouw van de infrastructuur door afromen van de winsten uit de
periferie.
Vestigingsgebieden voor Europeanen
► Uit de dertien vestigingskolonies aan de oostkust van Noord-Amerika
ontwikkelde zich de Verenigde Staten van Noord-Amerika.
● De V.S. werd een tweede geïndustrialiseerde kernregio in de wereld.
● De V.S. en enkele andere vestigingskolonies speelden een belangrijke
rol in de Europese voedselvoorziening, zoals Argentinië, Zuid-Brazilië,
Zuid-Afrika, Australië en Nieuw Zeeland.
Hegemoniale staten
imperialisme ► In de tweede helft van de 19e eeuw ontstond het imperialisme.
● Nog niet door Europa onderworpen gebieden werden om strategische
of economische redenen aan het eind van de 19 e en begin 20e eeuw
volledig en (willekeurig) opgedeeld.
hegemoniale staat ● Groot-Brittannië werd toen de hegemoniale staat, met als
concurrenten Duitsland, Frankrijk, Nederland en de V.S.
Dekolonisatie
dekolonisatie ► De dekolonisatie in Latijns-Amerika vond vooral plaats in de 19e
eeuw.
multinationale Pas na de Tweede Wereldoorlog volgden Aziatische en Afrikaanse
ondernemingen staten.
● De multinationale ondernemingen hielden de internationale
arbeidsverdeling in stand. Men spreekt over neokolonialisme.
● De V.S. nam de hegemoniale positie van Groot-Brittannië over.
Europeanisering
europeanisering ► Tot aan de dekolonisatie was er vooral sprake van europeanisering.
● Europese talen en de Europese religie verspreidden zich over
vestigingskoloniën. Elders waren handelscontacten van belang bij
europeanisering.
Economische stempel
► Rond 1970 kende de wereld vooral een tweedeling: tegenover de
hoogst ontwikkelde landen (in West-Europa, Noord-Amerika en Japan)
stond de vaak straatarme rest van de wereld (met uitzondering van
Japan, Zuid- Korea, Singapore en Taiwan).
De Geo bovenbouw 5e editie vwo
© ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2017
2 De wereld: een systeem van landen en
relaties
De hoofdvraag in dit hoofdstuk is:
Welke processen hebben geleid tot het huidige patroon van samenhang
tussen en verscheidenheid in relaties van de landen in het
wereldsysteem?
2.1 De eerste contouren van het wereldsysteem
Deelvragen
1 Hoe is het wereldsysteem in economisch opzicht opgebouwd?
2 Hoe is het patroon in het economische wereldsysteem ontstaan
en welke rol speelden hegemoniale staten daarbij?
3 Hoe verschoof het economische zwaartepunt in de wereld
voorafgaand aan de dekolonisatie?
De wereld als systeem
► Een systeembenadering kan inzicht geven in de samenhang van
verschijnselen en gebieden.
wereldsysteem ● In het wereldsysteem zijn landen elementen die, samen met de
economische, politieke en culturele relaties, het wereldsysteem vormen.
Drie groepen landen
► Met twee criteria deel je de landen in drie groepjes in:
- de soort economische activiteiten en de omvang ervan.
- de soort (economische en politieke) relaties.
centrumlanden ● Centrumlanden: hoogontwikkeld, grote rol wetenschappelijke kennis,
geavanceerde technologie, grote arbeidsproductiviteit, gediversifieerde
economie, veel hoofdkantoren van internationale ondernemingen,
intensieve handels- en kapitaalstromen, veel politieke macht.
semiperiferie ● Semiperiferie: lager bbp/hoofd dan centrumlanden, meer
arbeidsintensieve exportindustrie, hoge industrialisatiegraad, sterk
georiënteerd op centrum.
periferie ● Periferie: sterk afhankelijk van het centrum en de semiperiferie door
fragmentarische leveren land- en/of mijnbouwproducten en laagwaardige industriële
modernisering goederen, fragmentarische modernisering.
Start van de globalisering
► Na de Europese middeleeuwen kalfde de geopolitieke macht van de
islamitische wereld af.
staat ● Europese staten als Portugal, Spanje, Engeland en Nederland stichtten
kolonialisme koloniën.
● West-Europa was de kernregio in de fase van het handelskapitalisme.
, Globalisering Samenvatting H2
Europese machtsuitbreiding
► De industrialisatie van de kernregio vergrootte de macht in het
wereldsysteem. De exploitatiekoloniën, waar spoorwegen aangelegd
werden, leverden grond- en hulpstoffen en energiebronnen.
● De koloniën importeerden industrieproducten en ambachten
verdwenen er.
Succes
► Vooral twee factoren zorgden voor succes van Europa:
● de kapitalistische markteconomie.
● de stimulerende rol van de overheid in West-Europa. Bijvoorbeeld de
uitbouw van de infrastructuur door afromen van de winsten uit de
periferie.
Vestigingsgebieden voor Europeanen
► Uit de dertien vestigingskolonies aan de oostkust van Noord-Amerika
ontwikkelde zich de Verenigde Staten van Noord-Amerika.
● De V.S. werd een tweede geïndustrialiseerde kernregio in de wereld.
● De V.S. en enkele andere vestigingskolonies speelden een belangrijke
rol in de Europese voedselvoorziening, zoals Argentinië, Zuid-Brazilië,
Zuid-Afrika, Australië en Nieuw Zeeland.
Hegemoniale staten
imperialisme ► In de tweede helft van de 19e eeuw ontstond het imperialisme.
● Nog niet door Europa onderworpen gebieden werden om strategische
of economische redenen aan het eind van de 19 e en begin 20e eeuw
volledig en (willekeurig) opgedeeld.
hegemoniale staat ● Groot-Brittannië werd toen de hegemoniale staat, met als
concurrenten Duitsland, Frankrijk, Nederland en de V.S.
Dekolonisatie
dekolonisatie ► De dekolonisatie in Latijns-Amerika vond vooral plaats in de 19e
eeuw.
multinationale Pas na de Tweede Wereldoorlog volgden Aziatische en Afrikaanse
ondernemingen staten.
● De multinationale ondernemingen hielden de internationale
arbeidsverdeling in stand. Men spreekt over neokolonialisme.
● De V.S. nam de hegemoniale positie van Groot-Brittannië over.
Europeanisering
europeanisering ► Tot aan de dekolonisatie was er vooral sprake van europeanisering.
● Europese talen en de Europese religie verspreidden zich over
vestigingskoloniën. Elders waren handelscontacten van belang bij
europeanisering.
Economische stempel
► Rond 1970 kende de wereld vooral een tweedeling: tegenover de
hoogst ontwikkelde landen (in West-Europa, Noord-Amerika en Japan)
stond de vaak straatarme rest van de wereld (met uitzondering van
Japan, Zuid- Korea, Singapore en Taiwan).
De Geo bovenbouw 5e editie vwo
© ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2017
