Samenvatting Wonen in Nederland
1 De Lage Landen bij de zee
De hoofdvraag in dit hoofdstuk is:
Hoe kunnen we de Nederlandse kust beschermen tegen toenemend
overstromingsgevaar?
1.1 Koffers pakken...
Deelvragen
1 Hoe wordt het kustgebied van Nederland beschermd tegen
overstromingen vanuit zee?
2 Waarom wordt de kans op overstromingen vanuit de Noordzee
groter?
3 Hoe kunnen veiligheid en natuur samengaan in het zuidwestelijke
Deltagebied?
Blijft het veilig?
belangrijke vragen ► De kust is belangrijk voor de bescherming van Nederland tegen de zee.
Kunnen we doorgaan met pompen? Waakt de overheid over onze
veiligheid? Kent de burger het gevaar van hoog water?
Een veilig gevoel
► Volgens onderzoek van Rijkswaterstaat voelen burgers zich veilig en
Onderzoek vertrouwen ze op bescherming van de overheid tegen
Rijkswaterstaat: het overstromingsgevaar.
overstromingsrisico- ● Het overstromingsrisicobewustzijn van de burgers is gering. Men weet
bewustzijn is laag. weinig over het verband tussen kustveiligheid, zeespiegelstijging en
bodemdaling.
De overstromingskans ● De kans op overstromingen door de zee is klein. De kustverdediging
van een dijkring wordt aangepast aan de overstromingskans die van een gebied wordt
bepaalt de gewenste vastgesteld.
sterkte van de De overstromingskans hangt af van de gevolgen in een dijkring (= gebied
primaire waterkering. dat door stelsel van waterkeringen wordt beschermd), bijvoorbeeld
aantallen doden en de economische schade. De volle, laaggelegen
Waterschappen Randstad loopt veel risico.
beheren o.a. de Een dijkring wordt beschermd door een primaire waterkering (= dijk) of
primaire dijkringen. door hogere gronden (=gebieden die van nature ruim boven hoogwater
liggen). Een waterkering is bedoeld om oppervlaktewater tegen te
houden (te keren).
● Twee derde van Nederland wordt beschermd door primaire
waterkeringen, die worden beheerd door waterschappen. Die zorgen ook
voor beheersing van het grondwaterpeil en voor de waterkwaliteit.
, Overstromingsrisico
Risico kan beperkt ► De overstromingskans wordt kleiner door investeringen in
worden door veiligheidsmaatregelen.
investeren in ● De kans op overstromingsschade neemt toe, want de bevolking is
veiligheid. gegroeid en de economische waarde ook. Elke vijf jaar wordt het
veiligheidsrisico opnieuw bekeken.
factoren die de ● De schade die wordt aangericht hangt met name af van de oppervlakte
gevolgen van een van een dijkring, de ligging beneden zeeniveau, het aantal inwoners, de
overstroming waarde van de bebouwde omgeving en de economische
beïnvloeden productiewaarde.
● Het risico van een overstroming hangt af van de kans en de gevolgen.
risico = kans x gevolg ● Het grootste overstromingsgevaar dreigt bij noordwesterstorm en extra
hoog water op zee. Extreme weersomstandigheden hebben een korte
waarschuwingstijd.
Van koelkast tot broeikas
broeikaseffect en ► Het versterkte broeikaseffect leidt tot klimaatverandering.
klimaatverandering ● Door de temperatuurstijging smelt het landijs en zet zeewater uit. Het
gevolg is zeespiegelstijging. Scenario’s van bijvoorbeeld het KNMI houden
temperatuurstijging rekening met windrichting en temperatuurstijging.
● Men verwacht in dit deel van Europa wat extremer weer met meer
meer extremen neerslag en een neerslagregiem waarin de zomers droger zullen zijn en de
winters natter. De intensiteit van de buien zal toenemen.
■ Windrichting en windsnelheid zullen ongeveer gelijk blijven.
Rijzende zeespiegel en verdwijnend zand
► Klimaatverandering is van groot belang voor het waterbeheer en de
kustverdediging.
Het voortbestaan van onze kust is alleen mogelijk wanneer:
voorwaarden voor een - de zeebodem flauw afloopt.
kust zoals de onze - zeestromingen zand aanvoeren.
- eb en vloed niet te veel verschillen.
- er niet te veel zware stormen voorkomen.
- de zeespiegel niet te snel stijgt.
● Effecten van klimaatverandering zijn in ieder geval zeespiegelstijging en
Klimaatverandering is vaker extreem hoog water. Dat betekent dat de kust landinwaarts
nadelig voor onze verschuift door afslag.
kust.
Kustafslag
► Tegenwoordig is er voortdurend kustafslag.
Kustafslag overtreft ● De Wadden kunnen een beperkte zeespiegelstijging bijhouden. Stijgt de
de aangroei. zeespiegel te snel, dan verdrinkt het unieke natuurgebied.
● Op sommige plaatsen groeit de kust aan.
zandbalans De zandbalans geeft aan hoeveel zand erbij komt of verdwijnt langs het
strand. Het zanddelend systeem vult aan (Waddenzee) of neemt weg
(Waddeneilanden, Zeeland).
,Na 1953: De Deltawerken
Deltacommissie en ► Instelling van de Deltacommissie en invoering van de Deltawet na de
Deltawet. overstroming van 1953.
● Dijken werden op Deltahoogte gebracht, dammen, wegen en bruggen.
gevolgen van de Afsluiting van zeegaten en bouw van stormvloedkeringen.
Deltawerken ● Naast veiligheid brachten de Deltawerken ook zoetwaterbekkens en
terugdringen van verzilting. Nieuwe verbindingen legden de eilanden
open. De scheepvaart profiteerde van het verdwijnen van eb en vloed.
Een zoute delta
Afsluiting van ► Afsluiting van de Oosterschelde zou grote schade aan milieu en de
zeegaten is slecht regionale economie opleveren (oesterteelt, visstand). De halfopen dam
voor ecosystemen en geeft ruimte voor beperkte getijdenwerking.
economie. ► De afsluiting van de andere zeegaten gaf veel milieuproblemen.
● De Brouwersdam werd later toch weer (gedeeltelijk) geopend.
● De Haringvlietsluizen gaan op een kier. Daardoor is de vissentrek weer
Herstelmaatregelen mogelijk.
zijn betaald uit het ● Het geld voor deze ingrepen kwam uit het Deltafonds, dat nog steeds
Deltafonds. een financieringsbron is.
1.2 Kust in beweging
Deelvragen
4 Wat zijn de kenmerken van het Nederlandse kustgebied?
5 Hoe wordt de Nederlandse kust door de natuur opgebouwd en
afgebroken?
6 Waarom veranderde de kijk op kustbescherming de laatste
decennia?
De Nederlandse kust
Voortdurende ► Al duizenden jaren is er sprake van zeespiegelstijging.
zeespiegelstijging met ● Tijdens overstromingsperioden sloeg veel land weg, maar ontstonden
afslag en ook zandbanken, duinen, veenmoerassen en kleiafzettingen.
sedimentatie. ■ De Nederlandse kust is vooral een duinenkust met oude en jonge
veenmoerassen duinen. De oude duinen zijn deels afgegraven. Ze liggen landinwaarts,
oude en jonge duinen met dorpen, steden en wegen. De jonge duinen zijn hoger en vormen de
zeewering.
Hoe ouder de duinen, hoe meer landinwaarts ze liggen!
, Kusttypen
drie kusttypen ► Naar ontstaan en uiterlijk (geomorfologie) zijn er drie kusttypen:
1. Waddenkust, met zeegaten, eilanden en wadden. Wadden
overstromen bij vloed: een sedimentatievlakte, beschermd door eilanden.
■ De aanslibbing overtreft de afslag. Samen met de duinen zijn ze deel
van het Nederlands Natuur Netwerk (Ecologische Hoofdstructuur).
2. Gesloten kust, met oude duinen (strandwallen), jonge duinen en
stranden. Duinen ontstaan door stroming en wind.
3. Estuariumkust, met zeearmen (estuaria= trechtervormige
riviermondingen waar zoet en zout water mengen) en (nu met elkaar
verbonden) eilanden.
■ Estuaria kennen de grootste getijdenverschillen:
- hoe nauwer, hoe groter het verschil tussen eb- en vloedstand.
toenemend - sterke meandering vanwege uitschuring bij hoge stroomsnelheden.
getijdenverschil in De vloed zorgt voor ongeveer tweemaal per etmaal voor hoog water.
estuarium De vloedstroom is sneller dan de ebstroom. Daardoor overtreft in een
normale situatie de sedimentatie de erosie.
Zachte en harde kusten
zachte kust en harde ► Zachte kust: een kust die op een natuurlijke manier wordt gevormd.
kust Delen van de kust worden ook beschermd door bouwwerken (dammen,
Bouwwerken strekdammen, zeedijken enz.): de harde kusten of kustgedeelten.
belemmeren de ● Harde kust: aangelegd en onderhouden door de mens.
natuurlijke Harde kustverdediging en kustbebouwing stoppen de vrije beweging van
kustdynamiek van de kust onder natuurlijke omstandigheden van wind en water. Daardoor
wind en water. neemt de veerkracht van de kust af. Harde kusten zijn dus steeds
Harde moeilijker te onderhouden. Ook zachte kusten hebben vaak harde
kustverdediging als elementen zoals golfbrekers.
zachte ● De pieren aan de monding van de grote vaarwegen voorkomen
kustverdediging verzanding. Ze hebben wel invloed op de natuurlijke kustprocessen.
onvoldoende blijkt.
Een dynamisch systeem
De kust is een ► Zandverplaatsingen en stromingen maken de kust tot een onderling
dynamisch systeem verbonden systeem. Dit systeem is steeds in beweging en verandert
waarin kustprocessen voortdurend: een dynamisch systeem. De kustverplaatsing verloopt
zorgen voor opbouw vooral in noordoostelijke richting.
en afbraak. ● Elementen in het kustproces zijn wind, golven, getijden, zeestromingen,
krachten in opstuwing, de mens. In een samenspel zorgen ze voor opbouw en
kustprocessen afbraak.
Wind en golven
Wind: een belangrijke ► De wind is een van de voornaamste krachten in het kustproces. De
achterliggende kracht. overheersende windrichting is vanuit het zuidwesten. Zandverlies
kusterosie en betekent kusterosie.
sedimentatie op ● De golfsnelheid is in diep water hoger. Golven schuin op de kust
strand en vooroever veroorzaken stranddrift. Daarbij wordt zand gemiddeld in noordoostelijke
stranddrift richting verplaatst.
1 De Lage Landen bij de zee
De hoofdvraag in dit hoofdstuk is:
Hoe kunnen we de Nederlandse kust beschermen tegen toenemend
overstromingsgevaar?
1.1 Koffers pakken...
Deelvragen
1 Hoe wordt het kustgebied van Nederland beschermd tegen
overstromingen vanuit zee?
2 Waarom wordt de kans op overstromingen vanuit de Noordzee
groter?
3 Hoe kunnen veiligheid en natuur samengaan in het zuidwestelijke
Deltagebied?
Blijft het veilig?
belangrijke vragen ► De kust is belangrijk voor de bescherming van Nederland tegen de zee.
Kunnen we doorgaan met pompen? Waakt de overheid over onze
veiligheid? Kent de burger het gevaar van hoog water?
Een veilig gevoel
► Volgens onderzoek van Rijkswaterstaat voelen burgers zich veilig en
Onderzoek vertrouwen ze op bescherming van de overheid tegen
Rijkswaterstaat: het overstromingsgevaar.
overstromingsrisico- ● Het overstromingsrisicobewustzijn van de burgers is gering. Men weet
bewustzijn is laag. weinig over het verband tussen kustveiligheid, zeespiegelstijging en
bodemdaling.
De overstromingskans ● De kans op overstromingen door de zee is klein. De kustverdediging
van een dijkring wordt aangepast aan de overstromingskans die van een gebied wordt
bepaalt de gewenste vastgesteld.
sterkte van de De overstromingskans hangt af van de gevolgen in een dijkring (= gebied
primaire waterkering. dat door stelsel van waterkeringen wordt beschermd), bijvoorbeeld
aantallen doden en de economische schade. De volle, laaggelegen
Waterschappen Randstad loopt veel risico.
beheren o.a. de Een dijkring wordt beschermd door een primaire waterkering (= dijk) of
primaire dijkringen. door hogere gronden (=gebieden die van nature ruim boven hoogwater
liggen). Een waterkering is bedoeld om oppervlaktewater tegen te
houden (te keren).
● Twee derde van Nederland wordt beschermd door primaire
waterkeringen, die worden beheerd door waterschappen. Die zorgen ook
voor beheersing van het grondwaterpeil en voor de waterkwaliteit.
, Overstromingsrisico
Risico kan beperkt ► De overstromingskans wordt kleiner door investeringen in
worden door veiligheidsmaatregelen.
investeren in ● De kans op overstromingsschade neemt toe, want de bevolking is
veiligheid. gegroeid en de economische waarde ook. Elke vijf jaar wordt het
veiligheidsrisico opnieuw bekeken.
factoren die de ● De schade die wordt aangericht hangt met name af van de oppervlakte
gevolgen van een van een dijkring, de ligging beneden zeeniveau, het aantal inwoners, de
overstroming waarde van de bebouwde omgeving en de economische
beïnvloeden productiewaarde.
● Het risico van een overstroming hangt af van de kans en de gevolgen.
risico = kans x gevolg ● Het grootste overstromingsgevaar dreigt bij noordwesterstorm en extra
hoog water op zee. Extreme weersomstandigheden hebben een korte
waarschuwingstijd.
Van koelkast tot broeikas
broeikaseffect en ► Het versterkte broeikaseffect leidt tot klimaatverandering.
klimaatverandering ● Door de temperatuurstijging smelt het landijs en zet zeewater uit. Het
gevolg is zeespiegelstijging. Scenario’s van bijvoorbeeld het KNMI houden
temperatuurstijging rekening met windrichting en temperatuurstijging.
● Men verwacht in dit deel van Europa wat extremer weer met meer
meer extremen neerslag en een neerslagregiem waarin de zomers droger zullen zijn en de
winters natter. De intensiteit van de buien zal toenemen.
■ Windrichting en windsnelheid zullen ongeveer gelijk blijven.
Rijzende zeespiegel en verdwijnend zand
► Klimaatverandering is van groot belang voor het waterbeheer en de
kustverdediging.
Het voortbestaan van onze kust is alleen mogelijk wanneer:
voorwaarden voor een - de zeebodem flauw afloopt.
kust zoals de onze - zeestromingen zand aanvoeren.
- eb en vloed niet te veel verschillen.
- er niet te veel zware stormen voorkomen.
- de zeespiegel niet te snel stijgt.
● Effecten van klimaatverandering zijn in ieder geval zeespiegelstijging en
Klimaatverandering is vaker extreem hoog water. Dat betekent dat de kust landinwaarts
nadelig voor onze verschuift door afslag.
kust.
Kustafslag
► Tegenwoordig is er voortdurend kustafslag.
Kustafslag overtreft ● De Wadden kunnen een beperkte zeespiegelstijging bijhouden. Stijgt de
de aangroei. zeespiegel te snel, dan verdrinkt het unieke natuurgebied.
● Op sommige plaatsen groeit de kust aan.
zandbalans De zandbalans geeft aan hoeveel zand erbij komt of verdwijnt langs het
strand. Het zanddelend systeem vult aan (Waddenzee) of neemt weg
(Waddeneilanden, Zeeland).
,Na 1953: De Deltawerken
Deltacommissie en ► Instelling van de Deltacommissie en invoering van de Deltawet na de
Deltawet. overstroming van 1953.
● Dijken werden op Deltahoogte gebracht, dammen, wegen en bruggen.
gevolgen van de Afsluiting van zeegaten en bouw van stormvloedkeringen.
Deltawerken ● Naast veiligheid brachten de Deltawerken ook zoetwaterbekkens en
terugdringen van verzilting. Nieuwe verbindingen legden de eilanden
open. De scheepvaart profiteerde van het verdwijnen van eb en vloed.
Een zoute delta
Afsluiting van ► Afsluiting van de Oosterschelde zou grote schade aan milieu en de
zeegaten is slecht regionale economie opleveren (oesterteelt, visstand). De halfopen dam
voor ecosystemen en geeft ruimte voor beperkte getijdenwerking.
economie. ► De afsluiting van de andere zeegaten gaf veel milieuproblemen.
● De Brouwersdam werd later toch weer (gedeeltelijk) geopend.
● De Haringvlietsluizen gaan op een kier. Daardoor is de vissentrek weer
Herstelmaatregelen mogelijk.
zijn betaald uit het ● Het geld voor deze ingrepen kwam uit het Deltafonds, dat nog steeds
Deltafonds. een financieringsbron is.
1.2 Kust in beweging
Deelvragen
4 Wat zijn de kenmerken van het Nederlandse kustgebied?
5 Hoe wordt de Nederlandse kust door de natuur opgebouwd en
afgebroken?
6 Waarom veranderde de kijk op kustbescherming de laatste
decennia?
De Nederlandse kust
Voortdurende ► Al duizenden jaren is er sprake van zeespiegelstijging.
zeespiegelstijging met ● Tijdens overstromingsperioden sloeg veel land weg, maar ontstonden
afslag en ook zandbanken, duinen, veenmoerassen en kleiafzettingen.
sedimentatie. ■ De Nederlandse kust is vooral een duinenkust met oude en jonge
veenmoerassen duinen. De oude duinen zijn deels afgegraven. Ze liggen landinwaarts,
oude en jonge duinen met dorpen, steden en wegen. De jonge duinen zijn hoger en vormen de
zeewering.
Hoe ouder de duinen, hoe meer landinwaarts ze liggen!
, Kusttypen
drie kusttypen ► Naar ontstaan en uiterlijk (geomorfologie) zijn er drie kusttypen:
1. Waddenkust, met zeegaten, eilanden en wadden. Wadden
overstromen bij vloed: een sedimentatievlakte, beschermd door eilanden.
■ De aanslibbing overtreft de afslag. Samen met de duinen zijn ze deel
van het Nederlands Natuur Netwerk (Ecologische Hoofdstructuur).
2. Gesloten kust, met oude duinen (strandwallen), jonge duinen en
stranden. Duinen ontstaan door stroming en wind.
3. Estuariumkust, met zeearmen (estuaria= trechtervormige
riviermondingen waar zoet en zout water mengen) en (nu met elkaar
verbonden) eilanden.
■ Estuaria kennen de grootste getijdenverschillen:
- hoe nauwer, hoe groter het verschil tussen eb- en vloedstand.
toenemend - sterke meandering vanwege uitschuring bij hoge stroomsnelheden.
getijdenverschil in De vloed zorgt voor ongeveer tweemaal per etmaal voor hoog water.
estuarium De vloedstroom is sneller dan de ebstroom. Daardoor overtreft in een
normale situatie de sedimentatie de erosie.
Zachte en harde kusten
zachte kust en harde ► Zachte kust: een kust die op een natuurlijke manier wordt gevormd.
kust Delen van de kust worden ook beschermd door bouwwerken (dammen,
Bouwwerken strekdammen, zeedijken enz.): de harde kusten of kustgedeelten.
belemmeren de ● Harde kust: aangelegd en onderhouden door de mens.
natuurlijke Harde kustverdediging en kustbebouwing stoppen de vrije beweging van
kustdynamiek van de kust onder natuurlijke omstandigheden van wind en water. Daardoor
wind en water. neemt de veerkracht van de kust af. Harde kusten zijn dus steeds
Harde moeilijker te onderhouden. Ook zachte kusten hebben vaak harde
kustverdediging als elementen zoals golfbrekers.
zachte ● De pieren aan de monding van de grote vaarwegen voorkomen
kustverdediging verzanding. Ze hebben wel invloed op de natuurlijke kustprocessen.
onvoldoende blijkt.
Een dynamisch systeem
De kust is een ► Zandverplaatsingen en stromingen maken de kust tot een onderling
dynamisch systeem verbonden systeem. Dit systeem is steeds in beweging en verandert
waarin kustprocessen voortdurend: een dynamisch systeem. De kustverplaatsing verloopt
zorgen voor opbouw vooral in noordoostelijke richting.
en afbraak. ● Elementen in het kustproces zijn wind, golven, getijden, zeestromingen,
krachten in opstuwing, de mens. In een samenspel zorgen ze voor opbouw en
kustprocessen afbraak.
Wind en golven
Wind: een belangrijke ► De wind is een van de voornaamste krachten in het kustproces. De
achterliggende kracht. overheersende windrichting is vanuit het zuidwesten. Zandverlies
kusterosie en betekent kusterosie.
sedimentatie op ● De golfsnelheid is in diep water hoger. Golven schuin op de kust
strand en vooroever veroorzaken stranddrift. Daarbij wordt zand gemiddeld in noordoostelijke
stranddrift richting verplaatst.
