RECHTVAARDIGING GEBRUIK KLEURLOOS OPZET IN DE WET OP DE
ECONOMISCHE DELICTEN
Naam: H.M. Dost
Studentnummer: s1862561
Aantal woorden: 3929 woorden
1
,Inleiding
In deze bijdrage staat het economische strafrecht neergelegd in de Wet op de
Economische delicten (hierna: WED) centraal. Deze wet is te karakteriseren als een
bijzondere wet, nu de strafrechtelijke bepalingen uit de WED bestaan naast het
commune Wetboek van Strafrecht.1 Het opzet van de verdachte vormt een van de meest
cruciale elementen in economische strafzaken, omdat de differentie tussen een
overtreding en een misdrijf terug te voeren is op het opzetbegrip. 2 Wanneer een
bepaalde handeling opzettelijk wordt begaan, dan wordt deze handeling gekwalificeerd
als een misdrijf. Kwalificatie als een overtreding geschiedt indien een bepaalde
handeling niet opzettelijk, maar bijvoorbeeld culpoos, plaatsvindt. Dit is van belang nu
bij de aanwezigheid van opzet het strafmaximum hoger is dan bij het ontbreken van
opzet.3 De interesse voor het opzet in de WED wordt regelmatig gewekt, met name als
het gaat om de ‘kleur’ van het opzet.4 Met de kleur van het opzet wordt de normatieve
strekking van de reikwijdte van het opzetbegrip bedoeld. 5 Er wordt onderscheid
gemaakt in ‘kleurloos’ opzet en ‘boos’ opzet. Boos opzet omvat het willens en wetens –
opzettelijk – in conflict met de wet handelen, terwijl voor kleurloos opzet het opzettelijk
wederrechtelijk handelen niet is vereist.6 In het verleden was de WED gebaseerd op het
boos opzetbegrip, maar tegenwoordig gaat de WED uit van het kleurloos opzetbegrip. 7
Deze omslag stuitte op de nodige kritiek; is het niet rechtvaardiger dat een verdachte
wetenschap had van het bestaan van een norm om haar opzettelijk te kunnen schenden?
Zeker gezien de aard van de wet- en regelgeving in de WED en het feit dat de verdachte
in economische strafzaken regelmatig het verweer voert dat hij geen kennis had van
hetgeen hem ten laste wordt gelegd.8 De volgende onderzoeksvraag staat in deze
bijdrage centraal: hoezeer is het gerechtvaardigd dat in de WED het opzetbegrip in
beginsel over een kleurloos karakter beschikt? Het doel van deze paper is het
onderzoeken of het gebruik van het kleurloos opzetbegrip in de WED daadwerkelijk
problematisch gerechtvaardigd kan worden, zodat mogelijke oplossingen kunnen
1
Cnossen 2017, p. 71-85.
2
Hartmann & Kroes, Tijdschrift voor Sanctierecht & Onderneming 2016, p. 153-159.
3
Zie: Artikel 6 lid 1 WED.
4
Doorenbos & Mulder 2008, p. 27-31.
5
Hartmann & Kroes, Tijdschrift voor Sanctierecht & Onderneming 2016, p. 153-159.
6
De Jong & Sikkema 2011, p. 389-391.
7
Haentjens 2016, p. 14.
8
Zie bijvoorbeeld: HR 29 maart 2019, ECLI:NL:HR:2018:782, 18/03918.
2
, worden aangedragen. Het onderzoek is relevant, omdat in de WED de uitgebreide
sanctiekeuzen van de rechter tot diep in de belangen van de verdachte justitiabele reikt,
waardoor een rechtvaardige invulling van het opzetvereiste belangrijk is. Deze analyse
wordt verricht middels literatuur- en jurisprudentieonderzoek. Hiertoe zal
wetenschappelijke literatuur, Nederlandse en Europese regelgeving, parlementaire
stukken, alsook nationale rechtspraak aangewend worden. Het onderzoek is als volgt
opgebouwd. Allereerst zullen de termen kleurloos opzet en boos opzet nader worden
toegelicht. Vervolgens wordt de kleur van het opzet van het commune strafrecht afgezet
tegen de kleur van het opzet in de WED, waarbij rechtspraak van de Hoge Raad
geanalyseerd wordt. Voorts zullen de voornaamste kritiekpunten op de huidige kleur
van het opzet in de WED worden aangehaald. Vanwege de beperkte omvang van dit
onderzoek zal de onderzoeksvraag louter beantwoord worden op basis van een afweging
van deze kritiekpunten. Tot slot zal een conclusie volgen.
Hoofdstuk 1: Uitleg kleurloos opzet en boos opzet
In de eerste paragraaf zal nader worden ingegaan op het kleurloos opzet. Vervolgens zal
in paragraaf twee het boos opzet verder worden toegelicht.
1.1 Kleurloos opzet
Kleurloos opzet verwijst naar de notie dat opzet is vastgesteld als de handeling zelf
opzettelijk is begaan. Vaststellen dat daarnaast de bedoeling bestond om een norm te
schenden, kan achterwege worden gelaten. Bij dit type opzet is het niet noodzakelijk dat
de verdachte de wetenschap heeft dat hij met zijn gedragingen de norm schendt. 9 Ter
illustratie een voorbeeld op het terrein van de vergunningplicht. Als in een
tenlastelegging wordt gesteld dat een verdachte opzettelijk zonder vergunning
geopereerd heeft, is voor een bewezenverklaring niet noodzakelijk dat de verdachte
kennis had van het wezen van deze vergunningplicht. De wetenschap dat hij geen
vergunning had, is toereikend. Ook de verdachte die geen wetenschap had van de
vergunningplicht, kan opzettelijk inbreuk maken op die verplichting. Aangezien het
noodzakelijke opzet ‘kleurloos’ is, dient het enkel gericht te zijn op de absentie van de
voorgeschreven vergunning.10 De ratio van het beginsel van kleurloos opzet is dat een
9
Kroes, Strafblad 2007, p. 316-331.
10
Hartmann & Kroes, Tijdschrift voor Sanctierecht & Onderneming 2016, p. 153-159; Doorenbos 2015.
3
ECONOMISCHE DELICTEN
Naam: H.M. Dost
Studentnummer: s1862561
Aantal woorden: 3929 woorden
1
,Inleiding
In deze bijdrage staat het economische strafrecht neergelegd in de Wet op de
Economische delicten (hierna: WED) centraal. Deze wet is te karakteriseren als een
bijzondere wet, nu de strafrechtelijke bepalingen uit de WED bestaan naast het
commune Wetboek van Strafrecht.1 Het opzet van de verdachte vormt een van de meest
cruciale elementen in economische strafzaken, omdat de differentie tussen een
overtreding en een misdrijf terug te voeren is op het opzetbegrip. 2 Wanneer een
bepaalde handeling opzettelijk wordt begaan, dan wordt deze handeling gekwalificeerd
als een misdrijf. Kwalificatie als een overtreding geschiedt indien een bepaalde
handeling niet opzettelijk, maar bijvoorbeeld culpoos, plaatsvindt. Dit is van belang nu
bij de aanwezigheid van opzet het strafmaximum hoger is dan bij het ontbreken van
opzet.3 De interesse voor het opzet in de WED wordt regelmatig gewekt, met name als
het gaat om de ‘kleur’ van het opzet.4 Met de kleur van het opzet wordt de normatieve
strekking van de reikwijdte van het opzetbegrip bedoeld. 5 Er wordt onderscheid
gemaakt in ‘kleurloos’ opzet en ‘boos’ opzet. Boos opzet omvat het willens en wetens –
opzettelijk – in conflict met de wet handelen, terwijl voor kleurloos opzet het opzettelijk
wederrechtelijk handelen niet is vereist.6 In het verleden was de WED gebaseerd op het
boos opzetbegrip, maar tegenwoordig gaat de WED uit van het kleurloos opzetbegrip. 7
Deze omslag stuitte op de nodige kritiek; is het niet rechtvaardiger dat een verdachte
wetenschap had van het bestaan van een norm om haar opzettelijk te kunnen schenden?
Zeker gezien de aard van de wet- en regelgeving in de WED en het feit dat de verdachte
in economische strafzaken regelmatig het verweer voert dat hij geen kennis had van
hetgeen hem ten laste wordt gelegd.8 De volgende onderzoeksvraag staat in deze
bijdrage centraal: hoezeer is het gerechtvaardigd dat in de WED het opzetbegrip in
beginsel over een kleurloos karakter beschikt? Het doel van deze paper is het
onderzoeken of het gebruik van het kleurloos opzetbegrip in de WED daadwerkelijk
problematisch gerechtvaardigd kan worden, zodat mogelijke oplossingen kunnen
1
Cnossen 2017, p. 71-85.
2
Hartmann & Kroes, Tijdschrift voor Sanctierecht & Onderneming 2016, p. 153-159.
3
Zie: Artikel 6 lid 1 WED.
4
Doorenbos & Mulder 2008, p. 27-31.
5
Hartmann & Kroes, Tijdschrift voor Sanctierecht & Onderneming 2016, p. 153-159.
6
De Jong & Sikkema 2011, p. 389-391.
7
Haentjens 2016, p. 14.
8
Zie bijvoorbeeld: HR 29 maart 2019, ECLI:NL:HR:2018:782, 18/03918.
2
, worden aangedragen. Het onderzoek is relevant, omdat in de WED de uitgebreide
sanctiekeuzen van de rechter tot diep in de belangen van de verdachte justitiabele reikt,
waardoor een rechtvaardige invulling van het opzetvereiste belangrijk is. Deze analyse
wordt verricht middels literatuur- en jurisprudentieonderzoek. Hiertoe zal
wetenschappelijke literatuur, Nederlandse en Europese regelgeving, parlementaire
stukken, alsook nationale rechtspraak aangewend worden. Het onderzoek is als volgt
opgebouwd. Allereerst zullen de termen kleurloos opzet en boos opzet nader worden
toegelicht. Vervolgens wordt de kleur van het opzet van het commune strafrecht afgezet
tegen de kleur van het opzet in de WED, waarbij rechtspraak van de Hoge Raad
geanalyseerd wordt. Voorts zullen de voornaamste kritiekpunten op de huidige kleur
van het opzet in de WED worden aangehaald. Vanwege de beperkte omvang van dit
onderzoek zal de onderzoeksvraag louter beantwoord worden op basis van een afweging
van deze kritiekpunten. Tot slot zal een conclusie volgen.
Hoofdstuk 1: Uitleg kleurloos opzet en boos opzet
In de eerste paragraaf zal nader worden ingegaan op het kleurloos opzet. Vervolgens zal
in paragraaf twee het boos opzet verder worden toegelicht.
1.1 Kleurloos opzet
Kleurloos opzet verwijst naar de notie dat opzet is vastgesteld als de handeling zelf
opzettelijk is begaan. Vaststellen dat daarnaast de bedoeling bestond om een norm te
schenden, kan achterwege worden gelaten. Bij dit type opzet is het niet noodzakelijk dat
de verdachte de wetenschap heeft dat hij met zijn gedragingen de norm schendt. 9 Ter
illustratie een voorbeeld op het terrein van de vergunningplicht. Als in een
tenlastelegging wordt gesteld dat een verdachte opzettelijk zonder vergunning
geopereerd heeft, is voor een bewezenverklaring niet noodzakelijk dat de verdachte
kennis had van het wezen van deze vergunningplicht. De wetenschap dat hij geen
vergunning had, is toereikend. Ook de verdachte die geen wetenschap had van de
vergunningplicht, kan opzettelijk inbreuk maken op die verplichting. Aangezien het
noodzakelijke opzet ‘kleurloos’ is, dient het enkel gericht te zijn op de absentie van de
voorgeschreven vergunning.10 De ratio van het beginsel van kleurloos opzet is dat een
9
Kroes, Strafblad 2007, p. 316-331.
10
Hartmann & Kroes, Tijdschrift voor Sanctierecht & Onderneming 2016, p. 153-159; Doorenbos 2015.
3
