Samenvatting Het lerende brein
Inhoudsopgave
College 1 – Introductie brein en leren .............................................................. 2
College 3: hersenontwikkeling en intelligentie ............................................... 25
College 4: executieve functies en sociale cognitie .......................................... 39
College 5: het geheugen ................................................................................. 59
College 6: Rekenen ......................................................................................... 73
College 7: lezen .............................................................................................. 90
1
,College 1 – Introductie brein en leren
Onderwerpen per week
• College 1 brein en leren: introductie
• College 2 onderzoekstechnieken
• College 3 hersenontwikkeling + intelligentie
• College 4 sociale cognitie + executieve functies
• College 5 geheugen
• College 6 rekenen
• College 7 lezen
Tentamen 3 november 09:00
15 december hertentamen
- 3 Open vragen (10 punten)
- 20 MC vragen (20 punten)
- Van artikelen moet je de methoden en resultaten weten
Boeken die aansluiten bij dit vak
- Je bent niet je brein
- De vrije wil bestaat niet
- We zijn ons brein (Dick Swaab)
Een belangrijke vraag: Ben jij je brein?
The mind-body problem
Artistotles: “je bent je hart”. Emoties zitten ook in je brein.
The mind-brain problem
Decartes: “Je brein en ziel zijn twee aparte dingen. Ze interacteren in de
pijnappelklier. Dualisme.
• Dual aspect theory van Spinoza
Er zijn 2 verklaringen voor hetzelfde ding. ““mind and brain are different
levels of explanation for the same thing, but not two different kinds of things”
• Reductionisme
Theorieën over cognitie worden uiteindelijk overbodig. Je kunt op
verschillende manieren naar iets kijken en zo een fenomeen verklaren.
Theorieën over cognitie worden uiteindelijk overbodig als we het brein
helemaal begrijpen.
- Zo kunnen pubers nog niet goed plannen omdat hun frontaalkwab nog niet helemaal
uitontwikkeld is.
2
,Het lerende brein
- Hoe leren we?
- Wat gebeurt er wanneer we rekenen, lezen?
- Wat zijn de cognitieve- en neuropsychologische processen die hier een rol bij spelen?
Achtergrondinformatie
In de afgelopen 20 jaar is er sprake van enorme toename in kennis over de werking en
ontwikkeling van de hersenen. Dit is de basis voor verbetering in het onderwijs, inzicht in
leerproblemen en interventies.
Het is belangrijk om een brug te slaan tussen cognitieve neurowetenschappen en onderwijs.
Dit kan doormiddel van:
• Interdisciplinair onderzoek
• Het in praktijk brengen: vergroten van kennis over hersenen en onderzoeksmethoden
Dit is een uitdaging. Dat komt doordat er analyses worden gedaan op veel verschillende
niveaus. Cellen en neuronen alleen zeggen niks over het brein. De omgeving, zoals een klas
en ook het overheidsbeleid tellen hier mee.
Oversimplificatie en misinterpretatie
Zo stond er op nu.nl dat de wiskundeknobbel gelokaliseerd is in het brein. Als je die knobbel
niet hebt is wiskunde bijles overbodig, want zonder knobbel kun je geen wiskunde. Dit zijn
verhalen die dan rondgaan bij de koffieautomaat op scholen.
Gevolg: gebrek aan vertrouwen. Slechte communicatie tussen de velden (wetenschappers en
leerkrachten).
Neuromythen
- Er zijn veel misvattingen over wat we wel en niet weten over het hersen functioneren
tijdens typische leeractiviteiten
- ‘Brain based’ onderwijsaanbevelingen zijn soms terecht, soms onrealistisch
- Zo is er geen linkerhersenhelft die vooral analyseert en rechterhersenhelft die zorgt
voor creatieve denkprocessen.
- De helften zijn anders gespecialiseerd maar zijn nog wel 1 geheel.
3
, Na deze colleges
- Ken je de cognitieve processen die een rol spelen tijdens leren van feiten, leren van
stragieën, lezen, rekenen, redeneren etc. en weet je wat de rol van de hersenen hierbij
is.
- Heb je kennis van de voornaamste relevante hersenstructuren en – functies.
- Kijk je met een kritische blik naar claims over toepassing van kennis van cognitieve
en neuropsychologische processen op onderwijs & zie je mogelijkheden en
uitdagingen.
Leerdoelen van het vak
1. Kennis opdoen over cognitieve en neurologische processen en structuren. Je hoeft niet
elk detail te weten, maar een goede basiskennis is nodig om bijvoorbeeld uit te kunnen
leggen wat een techniek inhoudt, en om claims over connectie hersenonderzoek &
onderwijs kritisch te kunnen evalueren.
2. Inhoudelijke conclusies van artikelen en colleges kennen en begrijpen.
3. Verbanden zien met onderwijskundige praktijk (in brede zin).
De neuromythen
Mythe 1: je gebruikt maar 10% van je brein.
Dit is niet waar. Je gebruikt je hele brein. Daarom is bijvoorbeeld zuurstoftekort/
hersenschade zo erg. Het brein is minstens zo actief wanneer je niets doet (resting
state activation RSA) als dat je actief bent. Bij alles wat je doet is een netwerk van
gebieden actief (hoewel je niet altijd alle gebieden in het brein evenveel gebruikt).
Uitleg bij de afbeelding: Op deze scan (links) is maar heel weinig van het brein te
zien. Ter vergelijking: rechts is hoe het eruit hoort te zien. Het is niet zo dat deze man
maar 10% van het brein heeft. In het hoofd van de man is veel vloeistof aanwezig
waardoor niet veel van het brein te zien is.
“Man with tiny brain shocks doctors”
Mythe 2: Je hersenen zijn ‘af’ bij de geboorte en kunnen daarna geen nieuwe cellen
meer maken.
Dit is niet waar. Wel is het zo dat de meeste neuronen gevormd worden bij de geboorte. Maar
het brein blijft flexibel (plastisch) door nieuwe verbindingen die worden aangemaakt (leren)
4
Inhoudsopgave
College 1 – Introductie brein en leren .............................................................. 2
College 3: hersenontwikkeling en intelligentie ............................................... 25
College 4: executieve functies en sociale cognitie .......................................... 39
College 5: het geheugen ................................................................................. 59
College 6: Rekenen ......................................................................................... 73
College 7: lezen .............................................................................................. 90
1
,College 1 – Introductie brein en leren
Onderwerpen per week
• College 1 brein en leren: introductie
• College 2 onderzoekstechnieken
• College 3 hersenontwikkeling + intelligentie
• College 4 sociale cognitie + executieve functies
• College 5 geheugen
• College 6 rekenen
• College 7 lezen
Tentamen 3 november 09:00
15 december hertentamen
- 3 Open vragen (10 punten)
- 20 MC vragen (20 punten)
- Van artikelen moet je de methoden en resultaten weten
Boeken die aansluiten bij dit vak
- Je bent niet je brein
- De vrije wil bestaat niet
- We zijn ons brein (Dick Swaab)
Een belangrijke vraag: Ben jij je brein?
The mind-body problem
Artistotles: “je bent je hart”. Emoties zitten ook in je brein.
The mind-brain problem
Decartes: “Je brein en ziel zijn twee aparte dingen. Ze interacteren in de
pijnappelklier. Dualisme.
• Dual aspect theory van Spinoza
Er zijn 2 verklaringen voor hetzelfde ding. ““mind and brain are different
levels of explanation for the same thing, but not two different kinds of things”
• Reductionisme
Theorieën over cognitie worden uiteindelijk overbodig. Je kunt op
verschillende manieren naar iets kijken en zo een fenomeen verklaren.
Theorieën over cognitie worden uiteindelijk overbodig als we het brein
helemaal begrijpen.
- Zo kunnen pubers nog niet goed plannen omdat hun frontaalkwab nog niet helemaal
uitontwikkeld is.
2
,Het lerende brein
- Hoe leren we?
- Wat gebeurt er wanneer we rekenen, lezen?
- Wat zijn de cognitieve- en neuropsychologische processen die hier een rol bij spelen?
Achtergrondinformatie
In de afgelopen 20 jaar is er sprake van enorme toename in kennis over de werking en
ontwikkeling van de hersenen. Dit is de basis voor verbetering in het onderwijs, inzicht in
leerproblemen en interventies.
Het is belangrijk om een brug te slaan tussen cognitieve neurowetenschappen en onderwijs.
Dit kan doormiddel van:
• Interdisciplinair onderzoek
• Het in praktijk brengen: vergroten van kennis over hersenen en onderzoeksmethoden
Dit is een uitdaging. Dat komt doordat er analyses worden gedaan op veel verschillende
niveaus. Cellen en neuronen alleen zeggen niks over het brein. De omgeving, zoals een klas
en ook het overheidsbeleid tellen hier mee.
Oversimplificatie en misinterpretatie
Zo stond er op nu.nl dat de wiskundeknobbel gelokaliseerd is in het brein. Als je die knobbel
niet hebt is wiskunde bijles overbodig, want zonder knobbel kun je geen wiskunde. Dit zijn
verhalen die dan rondgaan bij de koffieautomaat op scholen.
Gevolg: gebrek aan vertrouwen. Slechte communicatie tussen de velden (wetenschappers en
leerkrachten).
Neuromythen
- Er zijn veel misvattingen over wat we wel en niet weten over het hersen functioneren
tijdens typische leeractiviteiten
- ‘Brain based’ onderwijsaanbevelingen zijn soms terecht, soms onrealistisch
- Zo is er geen linkerhersenhelft die vooral analyseert en rechterhersenhelft die zorgt
voor creatieve denkprocessen.
- De helften zijn anders gespecialiseerd maar zijn nog wel 1 geheel.
3
, Na deze colleges
- Ken je de cognitieve processen die een rol spelen tijdens leren van feiten, leren van
stragieën, lezen, rekenen, redeneren etc. en weet je wat de rol van de hersenen hierbij
is.
- Heb je kennis van de voornaamste relevante hersenstructuren en – functies.
- Kijk je met een kritische blik naar claims over toepassing van kennis van cognitieve
en neuropsychologische processen op onderwijs & zie je mogelijkheden en
uitdagingen.
Leerdoelen van het vak
1. Kennis opdoen over cognitieve en neurologische processen en structuren. Je hoeft niet
elk detail te weten, maar een goede basiskennis is nodig om bijvoorbeeld uit te kunnen
leggen wat een techniek inhoudt, en om claims over connectie hersenonderzoek &
onderwijs kritisch te kunnen evalueren.
2. Inhoudelijke conclusies van artikelen en colleges kennen en begrijpen.
3. Verbanden zien met onderwijskundige praktijk (in brede zin).
De neuromythen
Mythe 1: je gebruikt maar 10% van je brein.
Dit is niet waar. Je gebruikt je hele brein. Daarom is bijvoorbeeld zuurstoftekort/
hersenschade zo erg. Het brein is minstens zo actief wanneer je niets doet (resting
state activation RSA) als dat je actief bent. Bij alles wat je doet is een netwerk van
gebieden actief (hoewel je niet altijd alle gebieden in het brein evenveel gebruikt).
Uitleg bij de afbeelding: Op deze scan (links) is maar heel weinig van het brein te
zien. Ter vergelijking: rechts is hoe het eruit hoort te zien. Het is niet zo dat deze man
maar 10% van het brein heeft. In het hoofd van de man is veel vloeistof aanwezig
waardoor niet veel van het brein te zien is.
“Man with tiny brain shocks doctors”
Mythe 2: Je hersenen zijn ‘af’ bij de geboorte en kunnen daarna geen nieuwe cellen
meer maken.
Dit is niet waar. Wel is het zo dat de meeste neuronen gevormd worden bij de geboorte. Maar
het brein blijft flexibel (plastisch) door nieuwe verbindingen die worden aangemaakt (leren)
4
