Samenvatting deontologie

Deontologie
1 Communicatieve rationaliteit
Jurgen Habermas (3 soorten argumenten in het vormen van een beroepsethisch standpunt:
 Oriëntatie in de breedte (feiten)  sociologische kijk
 Oriëntatie in de hoogte (normen)  juridische kijk
 Oriëntatie in de diepte (waarden)  ethische kijk

1.1 Sociologische kijk: oriëntatie in de breedte
= Feitelijk niveau (objectieve wereld)

Concreet: helikopterperspectief

Partijen en belangen
 Complexiteit
o Micro = jijzelf als ortho + cliënt en zijn omgeving
o Meso = een groep, organisatie
o Macro = de samenleving
 Belangen = wat een partij persoonlijk waardevol vindt
 Positie van mensen
o Verworven positie met rolverwachtingen
o Interne rolconflicten – belangen op verschillende niveaus (conflicten tussen wat de
organisatie ‘vraagt’, wat de maatschappij ‘vraagt’ en wat de cliënt ‘vraagt)
 Beroepspositie: sociaal-agogisch werker werkt ook vanuit een mandaat en finaliteit  kans ons
op rolconflicten = tegenstrijdige verwachtingen
 CONSEQUENTIALISTISCHE argumenten:
 Als…dan-argumenten, gericht op gevolgen
 Binnen de sociologische kijk zijn argumenten consequentialistisch omdat het gaat over een
onderscheiden en afwegen van belangen tegenover elkaar
 De afweging moet altijd het verhogen van welzijn zijn van de cliënt

1.2 Juridische kijk: oriëntatie in de hoogte
Maatschappelijke en organisatorische normen:
 Wetten en regels kunnen richting bieden
 Privacy (vrijheid), discretieplicht/ambtsgeheim (discretie), beroepsgeheim (vertrouwen)
 Intersubjectief: overeengekomen door meerdere mensen
 De letter van de wet en de geest van een wet
 Tegenstrijdige gedragsvoorschriften?
 Groot belang aan beroepsgeheim (art. 458 SW): in deze cursus een absolute benadering (je moet
zwijgen) en een positieve interpretatie  maar wat als je gevraagd wordt informatie te delen?
 DEONTOLOGISCHE argumenten: principes als
basis van ons handelen (intentie)

,1.3 Ethische kijk: oriëntatie in de diepte
 Centraal: beroepspersoon (zorgethiek)
o Gaat niet om persoonlijke ethiek
o Vanuit beroepspositie
 Richtinggevende beroepsethische waarden
 Meer-zinnigheid van waarden: zie bvb. invulling vrijheid
 Negatieve vrijheid: vrij van… (obstakels)
 Positieve vrijheid: vrij om… (mogelijkheden)
 Aandacht voor zelfzorg!
 Postconventioneel
 ZORGETHISCHE argumenten: betrokkenheid en waarden van sociaal-agogische beroepen

,2 Privacy en vrijheid
2.1 Inleiding
Kenmerken privacy:
 Vaak omschreven als een complex begrip
o Behoort enkel tot jezelf, de informatie die je een ander ontzegt
o Persoonlijke vrijheid om te gaan en staan waar je wil
o Een plek voor jezelf en de vrijheid om te denken en zeggen wat je wil
 Een individueel recht: het recht om geen last te hebben van anderen en ongestoord te leven
 Bevat waarden en overtuigingen

Filosofische/sociologische argumenten:
 Er is geen ‘ik’ zonder iets te verbergen  Recht op het private
 Sociale relaties zijn niet mogelijk zonder iets te verbergen  Socialisatie en ‘rollenspel’
 We verbergen sowieso al van alles  Vaak onze ‘oneffenheden’

Normatieve/juridische argumenten:
 Je weet niet wat fout is  Wat fout is, is niet in elke context hetzelfde
 Het foute verandert  Dynamisch karakter van normen in een samenleving
 Niemand doet nooit niks fout  ‘Stel je me geen vragen, dan vertel ik je geen leugens’
 Je weet niet waarnaar ze zoeken  Veiligheid vs. schending privacy
 Je weet wat allemaal illegaal is
 De overheid is niet te vertrouwen en maakt fouten
 Je kent de toekomstige machthebbers niet

2.2 Oorsprong en wettelijke verankering
Oorsprong privacy:
 Amerikaanse juristen
 19e eeuw: ‘the right to be let alone’
 Aanleiding: de opkomst van de pers die de private rust bedreigde (roddels, verhalen, sappige
details om hun kranten te vullen)
 Stroomversnelling eind 20e eeuw
o Nieuwe technologieën zoals het fototoestel of tapapparatuur voor telefoons en
telegrafen
o Ontstaan wetgeving om persoonsgegevens en privacy te beschermen  in België:
privacywetgeving in 1992

Privacy tegenover collectief belang (veiligheid of volksgezondheid):
 Bv. op vlak van veiligheid zorgde 9/11 voor meer controle om de openbare veiligheid te
garanderen (bewakingscamera’s, elektronische vingerafdrukken, afluistertechnieken,
databanken,…)
 Bv. op vlak van volksgezondheid leidt corona tot contact tracing
 Groeiende tolerantie en grotere bereidheid om privacy op te geven
 Voortdurende afweging
 Evolutie in België: meer bevoegdheden voor Staatsveiligheid en Algemene Dienst voor
Inlichtingen en Veiligheid

, Individueel niveau:
 ‘Big data’: digitale profielen en persoonsgegevens
 Bv. we geven in een handomdraai en meestal zonder verpinken ons e-mailadres en
facebookprofiel om een app te gebruiken
 Bv. we aanvaarden cookies en gebruiksvoorwaarden zonder die ooit te lezen
 Bv. we raken er aan gewoon dat we na het internet af te zoeken naar nieuwe schoenen, we
overal gebombardeerd worden met advertenties voor schoenen en vooral die schonen waar je
nog over twijfelde

2.3 Juridische kijk
2.3.1 Privacy als mensenrecht
Privacy als grondrecht (mensenrecht):
 Art. 12 UVRM: ‘Niemand zal het voorwerp zijn van willekeurige inmengingen in zijn privaat leven,
zijn familie, zijn woning, of zijn briefwisseling, noch van een aanslag op zijn eer en zijn faam.
Eenieder heeft het recht op de bescherming van de wet tegen dergelijke inmengingen of
aanslagen.’
 Art. 8 EVRM:
o 1: ‘Eenieder heeft recht op eerbiediging van zijn privé-leven, zijn gezinsleven, zijn huis en
zijn briefwisseling.’
o 2: ‘Geen inmenging van enig openbaar gezag is toegestaan met betrekking tot de
uitoefening van dit recht dan voor zover bij de wet is voorzien en in een democratische
samenleving nodig is in het belang van 's lands veiligheid, de openbare veiligheid, of het
economisch welzijn van het land, de bescherming van de openbare orde en het
voorkomen van strafbare feiten, de bescherming van de gezondheid of de goede zeden,
of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen.’
 Art. 22 Belgische grondwet: ‘Ieder heeft recht op eerbiediging van zijn privéleven en zijn
gezinsleven, (…)”.’
 Onderbouwende wetten (kinderrechten, explicitering van privacy in andere weten zoals
beroepsgeheim,...)

Dimensies van privacy:
 Informationele privacy: betreft informatie aangaande iemands persoon of zijn of haar
persoonlijke levenssfeer en de aanspraak van een individu om naar eigen inzicht te bepalen
wanneer, hoe en tot op welke hoogte informatie kenbaar wordt gemaakt aan anderen
 Communicatieve privacy: communicatieve vrijheid en aangaan van communicatie (relationeel)
 Fysische en psychische privacy: individuele zelfbeschikking over lichaam en verstand bv. vrije
keuze over medische behandeling of verbod tot fouilleren
 Zelfbepaling, de individuele autonomie: ‘the right to be alone’ en keuzes maken