Inleiding in de criminologie
Wat is criminaliteit en wat is criminologie?
Wat is criminaliteit?
Wat is criminaliteit?
Het concept criminaliteit is ‘in wezen betwist’ (Gallie). Het is normatief en complex, waardoor er
geen consensus van bestaat.
- De term normatief wordt gebruikt om ons wantrouwen/afkeuring uit te drukken.
- Het begrip complex wordt niet enkel juridisch gebruikt, maar ook in de politiek, media,…
Strafrechtelijke definities van criminaliteit stellen een ‘anker’ (Reiner), alleen het strafrecht beslist
wat criminaliteit betekent. Maar dit is enkel op mechanische wijze.
Criminaliteit is ‘een daad of een nalatigheid die wordt beschouwd als een misdrijf dat wordt
bestraft via het strafrecht.’
Beperkingen van strafrechtelijke definities van criminaliteit
- Het is onduidelijk: is het een misdrijf of een onrechtmatige daad; zijn er strafrechtelijke of
burgerrechtelijke sancties?
- Het is dynamisch: ze verschillen doorheen de tijd.
Vb. overspel en abortus.
- Relativisme: verschillen tussen landen en culturen.
- Schade? Negeren/verwaarlozen van criminele/schadelijke feiten/activiteiten door machtige
personen, bedrijven en overheden → geen bestraffing.
- Bestraffen soms gedragingen die voordelig zijn voor sociale vooruitgang.
Ondanks de beperkingen volgen de meeste positivisten de strafrechtelijke definities op.
Andere problemen met strafrechtelijke definities
Burgers of experten weten niet precies wat crimineel is.
- Er worden steeds nieuwe misdrijven toegevoegd aan de strafwet en andere misdrijven
worden hieruit verwijderd.
Volgens Stuntz omvat het strafrecht twee verschillende onderdelen.
- Een beperkt aantal kernmisdrijven (= moord, diefstal, gewone criminaliteit).
- Al het overige dat in het strafrecht is opgenomen.
Er is een verschil tussen formele en daadwerkelijke criminalisering (Lacey).
- Veel straffen staan in het strafwetboek, maar worden in de realiteit nooit of zelden
toegepast.
1
,Het is onmogelijk om het strafrecht op inhoudelijke wijze te definiëren.
- Ashworth: strafrecht is een verloren zaak vanuit principieel oogpunt.
- Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens gebruikt enkel formele en procedurele
bepalingen om het strafrecht van het burgerlijk recht te onderscheiden.
Constructivisme: van problematisering van legalisme tot nihilisme
Vanaf 1960 problematiseren constructivisten strafrechtelijke definities.
- Criminaliteit is het gevolg van de interactie tussen samenleving, daders, andere burgers,
media en vertegenwoordigers van het strafrechtssysteem.
- Criminaliteit bestaat uit sociale constructies: de samenleving bepaalt wat crimineel is.
- Constructivisten zijn in strijd met het strafwetboek.
Maar constructivisten drijven de definities van criminaliteit tot het uiterste.
- Volgens Hulsman kent criminalisering geen ontologische realiteit.
Criminaliteit is enkel wat door de samenleving als crimineel beschouwd wordt, het is subjectief.
Maar sommige constructivisten (bv. postmodernisten) vervallen in relativisme en nihilisme; er blijft
niet meer van de term criminaliteit over.
Alternatieve definities van criminaliteit
Sellin: criminaliteit is het gevolg van conflicterende gedragsregels.
Schwendigers: criminaliteit zijn schendingen van de mensenrechten.
Hirschi en Gottfredson: criminaliteit zijn daden van geweld of fraude die worden ondernomen uit
eigenbelang → positivisme.
Andere wetenschappers spreken van ‘deviante’ i.p.v. criminaliteit.
Het begrip criminaliteit afschaffen?
Vele criminologen vertrekken vanuit strafrechtelijke definities.
- Maar enkele (bv. Wikstrom) erkennen constructieproces.
Vooral kritische criminologen pleiten voor de afschaffing van het begrip criminaliteit.
- Voor Christie is criminaliteit een geschil tussen aanwijsbare partijen; het geeft aanleiding tot
een herstelgerichte benadering.
Maar ook sommige positivisten pleiten hiervoor.
- Gottfredson ondersteunt ‘crime-free criminology’: criminologen moeten zelf hun materieel
voorwerp kunnen bepalen, los van het juridisch aspect.
Zemiologen (bv. Hillyard en Tombs) willen criminaliteit vervangen door schade (gebaseerd op
sociale schade).
Greenfield en Paoli kiezen de middenweg: strafrechtelijke definities + erkenning + centraliteit
schade + pleidooi voor beleidsevaluatie.
2
, Criminaliteit en dus criminologie hebben te maken met morele waarden en normen
Ivo Aertsen:
Criminologie, zowel in de praktijk als in het onderzoek, heeft een kritisch gehalte. We bevinden ons
immers niet in een onproblematisch domein dat op een waardenvrije manier benaderd kan worden.
We houden ons per definitie bezig met maatschappelijke waarden en normen, het definiëren en
voortdurend herdefiniëren van wat norm overschrijdend en schadelijk gedrag of dito (=hetzelfde als
eerder genoemd) gebeurtenissen zijn, het verbeteren van het functioneren van instellingen en het
zoeken naar betere en meer duurzame antwoorden op schadelijk gedrag.
Wat is criminologie?
Materieel versus formeel voorwerp
Materieel voorwerp = het studieobject.
Formeel voorwerp = de wijze waarop de wetenschap wordt bedreven, de methode en de
achterliggende theorie.
Materieel voorwerp
De criminologie bestudeert:
- De fenomenen criminaliteit en onveiligheid.
De fenomenologie ervan: kwantitatieve en kwalitatieve vormgeving.
De criminografie ervan.
De etiologie ervan: de samenhang met sociaal-structurele en individu-gebonden
kenmerken.
- De benoemingsprocessen van criminaliteit.
Rechtssociologie: de reden waarom en de manier waarop bepaalde vormen van
gedrag ge(de)criminaliseert worden en andere niet.
- De wijze waarop de samenleving tegen deze criminaliteit reageert via preventie,
misdaadbestrijding, bestraffing, nazorg en andere private reacties.
Politiestudie, herstelrecht, victimologie, rechtssociologie: vooral studies van de
werking van de politie, het gevangeniswezen, alternatieve bestraffing,
herstelbemiddeling,…
Ook de reacties van de samenleving.
In de VS ook wel ‘criminal justice studies’ genoemd.
Problemen bij het materieel voorwerp
De definitie van criminaliteit is problematisch.
Vele criminologen bestuderen niet enkel de criminaliteit zoals die volgens het strafrecht is
gedefinieerd, ze bestuderen ook deviantie.
Problemen bij het formeel voorwerp
Er is een multi-, pluri- en/of interdisciplinaire benadering.
- Pluri/multidisciplinair : inzichten en methoden uit diverse wetenschappen.
- Interdisciplinair: volledige integratie van diverse disciplines, maar het is moeilijk te
realiseren.
Er zijn verschillende methoden.
3
, - Kwantitatief vs. kwalitatief.
Verschillende ontologische en epistemologische uitgangspunten; en dus verschillende onderzoek
paradigmata.
- Ze beïnvloeden de keuze van de onderzoeksmethode en materiële voorwerpen.
Ontologie: ‘Het zijnde’, zinsleer
Hoe kunnen we de werkelijkheid ‘kennen’, en is dat überhaupt wel mogelijk? Wat zijn de
‘bouwstenen’ van de werkelijkheid? Hoe ziet die er uit?
Ontologie heeft dus betrekking op
De vorm en de aard van de werkelijkheid.
De visie op de mens (mensbeeld).
De visie op de maatschappij.
Ontologie 1: De vorm en de aard van de werkelijkheid
Twee (extreme) ontologische standpunten:
Objectivisme: er is slechts één (sociale) realiteit of waarheid, die niet onder invloed is van
individuen.
Constructivisme: er zijn meerde realiteiten of waarheden; de realiteit is subjectief: (sociale)
actoren hebben een cruciale rol in de vormgeving van de (sociale) realiteit.
Vandaag wordt er een mildere vorm van constructivisme gehanteerd.
- Sociale constructie van de realiteit + de erkenning van de externe realiteit en mogelijk de
beschrijving ervan te geven die grotendeels waar zijn (realisme).
Ontologie 2: De visie op de mens (mensbeeld)
Objectief vs. subjectief.
Determinisme/probabilisme vs. vrije wil.
Ontologie 3: De visie op de maatschappij (maatschappijmodellen)
Consensusmaatschappijmodel:
- De wet is de weerspiegeling van de collectieve wil van de bevolking. Het behandelt de
mensen gelijk.
- Wetsovertreders worden gezien als buitenstaanders. Het is een specifieke subgroep die
verschilt van de meerderheid.
Pluralistisch maatschappijmodel:
- De samenleving bestaat uit verschillende groepen die in conflict kunnen komen.
- De groepen zijn het eens over de wijze waarop deze conflicten moeten worden opgelost.
- Het rechtssysteem is waardevrij en boven alle conflicten verheven.
Conflictmodel:
- De samenleving bestaat uit verschillende groepen die met elkaar in conflict kunnen komen.
- De wetgeving en het rechtssysteem dienen de belangen van de politiek te machtigen. Het
openbaar belang bestaat niet.
Epistemologie: De leer van de kennis
4
Wat is criminaliteit en wat is criminologie?
Wat is criminaliteit?
Wat is criminaliteit?
Het concept criminaliteit is ‘in wezen betwist’ (Gallie). Het is normatief en complex, waardoor er
geen consensus van bestaat.
- De term normatief wordt gebruikt om ons wantrouwen/afkeuring uit te drukken.
- Het begrip complex wordt niet enkel juridisch gebruikt, maar ook in de politiek, media,…
Strafrechtelijke definities van criminaliteit stellen een ‘anker’ (Reiner), alleen het strafrecht beslist
wat criminaliteit betekent. Maar dit is enkel op mechanische wijze.
Criminaliteit is ‘een daad of een nalatigheid die wordt beschouwd als een misdrijf dat wordt
bestraft via het strafrecht.’
Beperkingen van strafrechtelijke definities van criminaliteit
- Het is onduidelijk: is het een misdrijf of een onrechtmatige daad; zijn er strafrechtelijke of
burgerrechtelijke sancties?
- Het is dynamisch: ze verschillen doorheen de tijd.
Vb. overspel en abortus.
- Relativisme: verschillen tussen landen en culturen.
- Schade? Negeren/verwaarlozen van criminele/schadelijke feiten/activiteiten door machtige
personen, bedrijven en overheden → geen bestraffing.
- Bestraffen soms gedragingen die voordelig zijn voor sociale vooruitgang.
Ondanks de beperkingen volgen de meeste positivisten de strafrechtelijke definities op.
Andere problemen met strafrechtelijke definities
Burgers of experten weten niet precies wat crimineel is.
- Er worden steeds nieuwe misdrijven toegevoegd aan de strafwet en andere misdrijven
worden hieruit verwijderd.
Volgens Stuntz omvat het strafrecht twee verschillende onderdelen.
- Een beperkt aantal kernmisdrijven (= moord, diefstal, gewone criminaliteit).
- Al het overige dat in het strafrecht is opgenomen.
Er is een verschil tussen formele en daadwerkelijke criminalisering (Lacey).
- Veel straffen staan in het strafwetboek, maar worden in de realiteit nooit of zelden
toegepast.
1
,Het is onmogelijk om het strafrecht op inhoudelijke wijze te definiëren.
- Ashworth: strafrecht is een verloren zaak vanuit principieel oogpunt.
- Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens gebruikt enkel formele en procedurele
bepalingen om het strafrecht van het burgerlijk recht te onderscheiden.
Constructivisme: van problematisering van legalisme tot nihilisme
Vanaf 1960 problematiseren constructivisten strafrechtelijke definities.
- Criminaliteit is het gevolg van de interactie tussen samenleving, daders, andere burgers,
media en vertegenwoordigers van het strafrechtssysteem.
- Criminaliteit bestaat uit sociale constructies: de samenleving bepaalt wat crimineel is.
- Constructivisten zijn in strijd met het strafwetboek.
Maar constructivisten drijven de definities van criminaliteit tot het uiterste.
- Volgens Hulsman kent criminalisering geen ontologische realiteit.
Criminaliteit is enkel wat door de samenleving als crimineel beschouwd wordt, het is subjectief.
Maar sommige constructivisten (bv. postmodernisten) vervallen in relativisme en nihilisme; er blijft
niet meer van de term criminaliteit over.
Alternatieve definities van criminaliteit
Sellin: criminaliteit is het gevolg van conflicterende gedragsregels.
Schwendigers: criminaliteit zijn schendingen van de mensenrechten.
Hirschi en Gottfredson: criminaliteit zijn daden van geweld of fraude die worden ondernomen uit
eigenbelang → positivisme.
Andere wetenschappers spreken van ‘deviante’ i.p.v. criminaliteit.
Het begrip criminaliteit afschaffen?
Vele criminologen vertrekken vanuit strafrechtelijke definities.
- Maar enkele (bv. Wikstrom) erkennen constructieproces.
Vooral kritische criminologen pleiten voor de afschaffing van het begrip criminaliteit.
- Voor Christie is criminaliteit een geschil tussen aanwijsbare partijen; het geeft aanleiding tot
een herstelgerichte benadering.
Maar ook sommige positivisten pleiten hiervoor.
- Gottfredson ondersteunt ‘crime-free criminology’: criminologen moeten zelf hun materieel
voorwerp kunnen bepalen, los van het juridisch aspect.
Zemiologen (bv. Hillyard en Tombs) willen criminaliteit vervangen door schade (gebaseerd op
sociale schade).
Greenfield en Paoli kiezen de middenweg: strafrechtelijke definities + erkenning + centraliteit
schade + pleidooi voor beleidsevaluatie.
2
, Criminaliteit en dus criminologie hebben te maken met morele waarden en normen
Ivo Aertsen:
Criminologie, zowel in de praktijk als in het onderzoek, heeft een kritisch gehalte. We bevinden ons
immers niet in een onproblematisch domein dat op een waardenvrije manier benaderd kan worden.
We houden ons per definitie bezig met maatschappelijke waarden en normen, het definiëren en
voortdurend herdefiniëren van wat norm overschrijdend en schadelijk gedrag of dito (=hetzelfde als
eerder genoemd) gebeurtenissen zijn, het verbeteren van het functioneren van instellingen en het
zoeken naar betere en meer duurzame antwoorden op schadelijk gedrag.
Wat is criminologie?
Materieel versus formeel voorwerp
Materieel voorwerp = het studieobject.
Formeel voorwerp = de wijze waarop de wetenschap wordt bedreven, de methode en de
achterliggende theorie.
Materieel voorwerp
De criminologie bestudeert:
- De fenomenen criminaliteit en onveiligheid.
De fenomenologie ervan: kwantitatieve en kwalitatieve vormgeving.
De criminografie ervan.
De etiologie ervan: de samenhang met sociaal-structurele en individu-gebonden
kenmerken.
- De benoemingsprocessen van criminaliteit.
Rechtssociologie: de reden waarom en de manier waarop bepaalde vormen van
gedrag ge(de)criminaliseert worden en andere niet.
- De wijze waarop de samenleving tegen deze criminaliteit reageert via preventie,
misdaadbestrijding, bestraffing, nazorg en andere private reacties.
Politiestudie, herstelrecht, victimologie, rechtssociologie: vooral studies van de
werking van de politie, het gevangeniswezen, alternatieve bestraffing,
herstelbemiddeling,…
Ook de reacties van de samenleving.
In de VS ook wel ‘criminal justice studies’ genoemd.
Problemen bij het materieel voorwerp
De definitie van criminaliteit is problematisch.
Vele criminologen bestuderen niet enkel de criminaliteit zoals die volgens het strafrecht is
gedefinieerd, ze bestuderen ook deviantie.
Problemen bij het formeel voorwerp
Er is een multi-, pluri- en/of interdisciplinaire benadering.
- Pluri/multidisciplinair : inzichten en methoden uit diverse wetenschappen.
- Interdisciplinair: volledige integratie van diverse disciplines, maar het is moeilijk te
realiseren.
Er zijn verschillende methoden.
3
, - Kwantitatief vs. kwalitatief.
Verschillende ontologische en epistemologische uitgangspunten; en dus verschillende onderzoek
paradigmata.
- Ze beïnvloeden de keuze van de onderzoeksmethode en materiële voorwerpen.
Ontologie: ‘Het zijnde’, zinsleer
Hoe kunnen we de werkelijkheid ‘kennen’, en is dat überhaupt wel mogelijk? Wat zijn de
‘bouwstenen’ van de werkelijkheid? Hoe ziet die er uit?
Ontologie heeft dus betrekking op
De vorm en de aard van de werkelijkheid.
De visie op de mens (mensbeeld).
De visie op de maatschappij.
Ontologie 1: De vorm en de aard van de werkelijkheid
Twee (extreme) ontologische standpunten:
Objectivisme: er is slechts één (sociale) realiteit of waarheid, die niet onder invloed is van
individuen.
Constructivisme: er zijn meerde realiteiten of waarheden; de realiteit is subjectief: (sociale)
actoren hebben een cruciale rol in de vormgeving van de (sociale) realiteit.
Vandaag wordt er een mildere vorm van constructivisme gehanteerd.
- Sociale constructie van de realiteit + de erkenning van de externe realiteit en mogelijk de
beschrijving ervan te geven die grotendeels waar zijn (realisme).
Ontologie 2: De visie op de mens (mensbeeld)
Objectief vs. subjectief.
Determinisme/probabilisme vs. vrije wil.
Ontologie 3: De visie op de maatschappij (maatschappijmodellen)
Consensusmaatschappijmodel:
- De wet is de weerspiegeling van de collectieve wil van de bevolking. Het behandelt de
mensen gelijk.
- Wetsovertreders worden gezien als buitenstaanders. Het is een specifieke subgroep die
verschilt van de meerderheid.
Pluralistisch maatschappijmodel:
- De samenleving bestaat uit verschillende groepen die in conflict kunnen komen.
- De groepen zijn het eens over de wijze waarop deze conflicten moeten worden opgelost.
- Het rechtssysteem is waardevrij en boven alle conflicten verheven.
Conflictmodel:
- De samenleving bestaat uit verschillende groepen die met elkaar in conflict kunnen komen.
- De wetgeving en het rechtssysteem dienen de belangen van de politiek te machtigen. Het
openbaar belang bestaat niet.
Epistemologie: De leer van de kennis
4
