ARTIKEL
Literatuuronderzoek Afstudeeronderzoek
Het toepassen van
massagetherapie
bij prematuur
geboren neonaten
op de Neonatale
Intensive Care
Unit om onrust te
verminderen
Student: Ilse de Winter
Studentnummer: 0959635
Groepscode: IVG-OVK-415
Opleiding: Bachelor Verpleegkunde, Hogeschool Rotterdam
Cursus: Afstudeerfase: Afstudeeropdracht - Literatuurstudie
Cursuscode: OVK4ABPA01
Cursushouder: K. Bravenboer, MSc & R. Akkermans. MSc
Begeleidend docent: Drs.Y. Schikhof
Eerste Beoordelaar: Drs. A. Dingemans
Opdrachtgever: E. van Felius, praktijkopleider
Instelling: Erasmus MC Sophia
Afdeling: IC-Neonatologie
Datum van inleveren: 8 januari 2022
Aantal woorden (exl. Samenvatting, tabellen, literatuurlijst en bijlage): 5989/6000
, SAMENVATTING EN TREFWOORDEN
Nederlandse samenvatting
Aanleiding
Vanwege de grote aantallen prematuur geborenen per jaar, de invasieve zorg en
de onrust die optreedt, is er behoefte aan andere interventies dan de bestaande
NIDCAP-richtlijnen om onrust bij prematuren te verminderen. Het toepassen van
massagetherapie zou een alternatief kunnen zijn. Daarnaast is er geen richtlijn of
protocol aanwezig over buikmassage aan prematuren.
Doel
Doelstelling van dit artikel is om aan de hand van literatuuronderzoek inzicht te
verkrijgen over de effectiviteit van massagetherapie bij prematuren op de NICU
en op welke manier verpleegkundigen dit in de praktijk kunnen inzetten om
onrust te verminderen. Onderzoeksvraag: Op welke manieren kunnen
verpleegkundigen massagetherapie op de afdeling NICU effectief aan premature
neonaten geven als EBP-interventie passend bij ontwikkelingsgerichte zorg om
onrust te verminderen.
Methode
Er werd binnen de databanken: Cochrane, Pubmed en Ebscohost-medical gezocht
naar bruikbare literatuur met combinaties van synoniemen en MESH-termen
zoals: preterm infant, premature, massagetherapy, NICU, dicomfort, pain en Child
development. Deze literatuurstudie is kritische en gestructureerde geschreven
aan de hand van de PRISMA-methode. De artikelen zijn beoordeeld op kwaliteit
volgens de Amster-checklist en McMaster.
Resultaten
De 14 geïncludeerde studies meldden positieve effecten voor zowel prematuren
als hun ouders. Het toedienen van verschillende vormen van therapeutische
massagetherapie op de NICU heeft gunstige effecten op de groei, het
verminderen van voedselintolerantie, het bevorderen van defecatie, betere
neurologische ontwikkeling, verbeterde hersenontwikkeling, een verminderd
risico op neonatale sepsis, een kortere opnameduur, bevordering ouder-
kindrelatie en hechting en verminderde neonatale stress/onrust.
Conclusie
Deze literatuurstudie suggereert dat het toedienen van verschillende vormen van
massagetherapie een gunstig effect heeft op veel aspecten van de ontwikkeling
van premature neonaten en dat het veilig kan worden toegepast in de
standaardzorg mits deze correct wordt toegepast. Massatherapie zou in de
standaardzorg moeten worden meegenomen om de ontwikkelingsgerichte zorg
te bevorderen en onrust te verminderen.
Trefwoorden
Massage, prematuur, neonaten, NICU, onrust
2
,Engelse samenvatting
Background
Due to the large numbers of preterm birth each year, the interventional care and
distress what comes with it, there is a need for other interventions than the
existing NIDCAP guidelines to reduce preterm distress. Massage therapy could be
an alternative. In addition, there is no protocol guideline on abdominal massage
to preterm infants and it is unclear whether this belongs to an EBP-intervention.
Purpose
The aim of this study was to gain insight into the effectiveness of massage
therapy to the premature in the NICU, based on a literature review, and how
nurses can implement this in practice to reduce distress. Research questions: In
what ways can nurses effectively give massage therapy in the NICU to preterm
neonates as developmental care to reduce distress.
Method
A search was made within the databases: Cochrane, Pubmed and Ebscohost-
medical for useful literature with combinations of synonyms and MESH terms. The
following terms were used: preterm infant, premature, massagetherapy, NICU,
dicomfort, pain and Child development. This article has been written in a critical
and structured manner using the PRISMA method. The articles are hereafter
assessed for quality according to the assessment lists: Amster-checklist and
McMaster.
Results
The 14 included studies reported positive effects for preterm infants as for their
parents. It has effects on development, reducing food intolerance, stimulates
defecation, improves neurological development, reduces risk of neonatal sepsis,
shortens hospital stay and reduces neonatal stress. Massage given to premature
neonates by their mothers can promote and maintain emotional attachment
between the mother and her infant.
Conclusion
This literature review can be applied to various forms of massage therapy and
can be safely applied in standard care. Massage therapy should be included to
promote developmental care and reduce distress.
Keywords
Massage, Premature, Neonates, NICU, preterm distress
3
, INLEIDING
Context
Op de Neonatale Intensive Care Unit (NICU) liggen pasgeborenen (neonaten)
welke te vroeg geboren (prematuur) en/of ziek zijn en hebben intensieve zorg
nodig om te overleven. Deze zorg kan voor onrust zorgen. Om onrust bij
prematuren te verminderen worden steeds meer niet-medicamenteuze
interventies toegepast om het welbevinden te bevorderen (V&VN, 2018). Daarom
worden zuigelingen op de NICU verzorgd volgens de Newborn Individualized
Development Care and Assessment Program (NIDCAP-richtlijnen). Dit beschrijft
een methode om de zorg aan neonaten aan te passen aan hun individuele
behoefte en ontwikkeling en bevorderd de ouder-kindrelatie (Van den Brink,
2017). In de praktijk is er echter vaak sprake van onrust ondanks het inzetten
van de NIDCAP-interventies. Hier wordt dus ruimte gezien voor verbetering.
Dit artikel richt zich op het toepassen van massagetherapie aan prematuren op
een NICU om onrust te verminderen, naar aanleiding van eerder
praktijkonderzoek op de NICU in het Erasmus Medisch Centrum te Rotterdam,
waarbij gezien werd dat prematuren onrustig zijn ondanks NIDCAP-interventies.
Hierbij ontstond de vraag of het geven van massagetherapie tot een alternatieve
EBP-interventie hoort. Daarbij geven verpleegkundigen buikmassage tegen
ophoping van defecatie/ lucht om onrust te verminderen, maar wordt er geen
eenduidige methode aangehouden. Er zijn aanwijzingen dat massagetherapie in
het algemeen, als onderdeel van multi-sensorische stimulatie en complementaire
zorg, effectief kan zijn om onrust bij prematuren te verminderen en pijn te
bestrijden. Massage kan zowel door ouders als verpleegkundige worden gegeven
(VNIG, 2020). Ondanks diverse onderzoeken naar massagetherapie bij
prematuren wordt dit niet duidelijk beschreven in bestaande richtlijnen en een
protocol hierover ontbreekt. Daarnaast werd de aandacht getrokken door een
onlangs gepubliceerd artikel die nieuwe voordelen van massage bij prematuren
toelicht. Zo blijkt uit het onderzoek van Abdellatif et al. (2020) dat
massagetherapie de effectiviteit van fototherapie vergroot bij het behandelen
van een baby met geelzucht (hyperbilirubinemie) en blijkt uit het onderzoek van
Lu et al. (2020) dat het masseren van prematuren de gewichtstoename
stimuleert.
Klinisch dilemma praktijk
Het reduceren van onrust bij prematuren op de NICU is een belangrijk onderdeel
in de zorg van verpleegkundigen (Van den Brink, 2017). In de praktijk wordt
gezien dat veel prematuren onrustig zijn ondanks het toepassen van de
bestaande NIDCAP-interventies. Het contact met het kind wordt vooral bepaald
door verpleegkundige en/of medische noodzaak (Conneman, 2020). Het
toepassen van massagetherapie is een mogelijke alternatieve oplossing. Naast
het afnemen van onrust worden er ook andere voordelen gezien, namelijk het
bevorderen van de ouder-kindrelatie als ouders de massagetherapie geven en
het bevorderen van ontwikkelingsgerichte zorg. Daarnaast gaf de afdeling aan
dat het geven van massage een aantal jaren geleden wel werd uitgevoerd door
een fysiotherapeut, maar dat dit door haar vertrek niet meer werd toegepast.
Verpleegkundige aarzelen om met massagetherapie te beginnen uit angst het
kind te overprikkelen en vragen naar EBP-onderbouwing. Het ophopen van lucht
en defecatie is tevens een grootte oorzaak van onrust bij prematuren. Het geven
4
Literatuuronderzoek Afstudeeronderzoek
Het toepassen van
massagetherapie
bij prematuur
geboren neonaten
op de Neonatale
Intensive Care
Unit om onrust te
verminderen
Student: Ilse de Winter
Studentnummer: 0959635
Groepscode: IVG-OVK-415
Opleiding: Bachelor Verpleegkunde, Hogeschool Rotterdam
Cursus: Afstudeerfase: Afstudeeropdracht - Literatuurstudie
Cursuscode: OVK4ABPA01
Cursushouder: K. Bravenboer, MSc & R. Akkermans. MSc
Begeleidend docent: Drs.Y. Schikhof
Eerste Beoordelaar: Drs. A. Dingemans
Opdrachtgever: E. van Felius, praktijkopleider
Instelling: Erasmus MC Sophia
Afdeling: IC-Neonatologie
Datum van inleveren: 8 januari 2022
Aantal woorden (exl. Samenvatting, tabellen, literatuurlijst en bijlage): 5989/6000
, SAMENVATTING EN TREFWOORDEN
Nederlandse samenvatting
Aanleiding
Vanwege de grote aantallen prematuur geborenen per jaar, de invasieve zorg en
de onrust die optreedt, is er behoefte aan andere interventies dan de bestaande
NIDCAP-richtlijnen om onrust bij prematuren te verminderen. Het toepassen van
massagetherapie zou een alternatief kunnen zijn. Daarnaast is er geen richtlijn of
protocol aanwezig over buikmassage aan prematuren.
Doel
Doelstelling van dit artikel is om aan de hand van literatuuronderzoek inzicht te
verkrijgen over de effectiviteit van massagetherapie bij prematuren op de NICU
en op welke manier verpleegkundigen dit in de praktijk kunnen inzetten om
onrust te verminderen. Onderzoeksvraag: Op welke manieren kunnen
verpleegkundigen massagetherapie op de afdeling NICU effectief aan premature
neonaten geven als EBP-interventie passend bij ontwikkelingsgerichte zorg om
onrust te verminderen.
Methode
Er werd binnen de databanken: Cochrane, Pubmed en Ebscohost-medical gezocht
naar bruikbare literatuur met combinaties van synoniemen en MESH-termen
zoals: preterm infant, premature, massagetherapy, NICU, dicomfort, pain en Child
development. Deze literatuurstudie is kritische en gestructureerde geschreven
aan de hand van de PRISMA-methode. De artikelen zijn beoordeeld op kwaliteit
volgens de Amster-checklist en McMaster.
Resultaten
De 14 geïncludeerde studies meldden positieve effecten voor zowel prematuren
als hun ouders. Het toedienen van verschillende vormen van therapeutische
massagetherapie op de NICU heeft gunstige effecten op de groei, het
verminderen van voedselintolerantie, het bevorderen van defecatie, betere
neurologische ontwikkeling, verbeterde hersenontwikkeling, een verminderd
risico op neonatale sepsis, een kortere opnameduur, bevordering ouder-
kindrelatie en hechting en verminderde neonatale stress/onrust.
Conclusie
Deze literatuurstudie suggereert dat het toedienen van verschillende vormen van
massagetherapie een gunstig effect heeft op veel aspecten van de ontwikkeling
van premature neonaten en dat het veilig kan worden toegepast in de
standaardzorg mits deze correct wordt toegepast. Massatherapie zou in de
standaardzorg moeten worden meegenomen om de ontwikkelingsgerichte zorg
te bevorderen en onrust te verminderen.
Trefwoorden
Massage, prematuur, neonaten, NICU, onrust
2
,Engelse samenvatting
Background
Due to the large numbers of preterm birth each year, the interventional care and
distress what comes with it, there is a need for other interventions than the
existing NIDCAP guidelines to reduce preterm distress. Massage therapy could be
an alternative. In addition, there is no protocol guideline on abdominal massage
to preterm infants and it is unclear whether this belongs to an EBP-intervention.
Purpose
The aim of this study was to gain insight into the effectiveness of massage
therapy to the premature in the NICU, based on a literature review, and how
nurses can implement this in practice to reduce distress. Research questions: In
what ways can nurses effectively give massage therapy in the NICU to preterm
neonates as developmental care to reduce distress.
Method
A search was made within the databases: Cochrane, Pubmed and Ebscohost-
medical for useful literature with combinations of synonyms and MESH terms. The
following terms were used: preterm infant, premature, massagetherapy, NICU,
dicomfort, pain and Child development. This article has been written in a critical
and structured manner using the PRISMA method. The articles are hereafter
assessed for quality according to the assessment lists: Amster-checklist and
McMaster.
Results
The 14 included studies reported positive effects for preterm infants as for their
parents. It has effects on development, reducing food intolerance, stimulates
defecation, improves neurological development, reduces risk of neonatal sepsis,
shortens hospital stay and reduces neonatal stress. Massage given to premature
neonates by their mothers can promote and maintain emotional attachment
between the mother and her infant.
Conclusion
This literature review can be applied to various forms of massage therapy and
can be safely applied in standard care. Massage therapy should be included to
promote developmental care and reduce distress.
Keywords
Massage, Premature, Neonates, NICU, preterm distress
3
, INLEIDING
Context
Op de Neonatale Intensive Care Unit (NICU) liggen pasgeborenen (neonaten)
welke te vroeg geboren (prematuur) en/of ziek zijn en hebben intensieve zorg
nodig om te overleven. Deze zorg kan voor onrust zorgen. Om onrust bij
prematuren te verminderen worden steeds meer niet-medicamenteuze
interventies toegepast om het welbevinden te bevorderen (V&VN, 2018). Daarom
worden zuigelingen op de NICU verzorgd volgens de Newborn Individualized
Development Care and Assessment Program (NIDCAP-richtlijnen). Dit beschrijft
een methode om de zorg aan neonaten aan te passen aan hun individuele
behoefte en ontwikkeling en bevorderd de ouder-kindrelatie (Van den Brink,
2017). In de praktijk is er echter vaak sprake van onrust ondanks het inzetten
van de NIDCAP-interventies. Hier wordt dus ruimte gezien voor verbetering.
Dit artikel richt zich op het toepassen van massagetherapie aan prematuren op
een NICU om onrust te verminderen, naar aanleiding van eerder
praktijkonderzoek op de NICU in het Erasmus Medisch Centrum te Rotterdam,
waarbij gezien werd dat prematuren onrustig zijn ondanks NIDCAP-interventies.
Hierbij ontstond de vraag of het geven van massagetherapie tot een alternatieve
EBP-interventie hoort. Daarbij geven verpleegkundigen buikmassage tegen
ophoping van defecatie/ lucht om onrust te verminderen, maar wordt er geen
eenduidige methode aangehouden. Er zijn aanwijzingen dat massagetherapie in
het algemeen, als onderdeel van multi-sensorische stimulatie en complementaire
zorg, effectief kan zijn om onrust bij prematuren te verminderen en pijn te
bestrijden. Massage kan zowel door ouders als verpleegkundige worden gegeven
(VNIG, 2020). Ondanks diverse onderzoeken naar massagetherapie bij
prematuren wordt dit niet duidelijk beschreven in bestaande richtlijnen en een
protocol hierover ontbreekt. Daarnaast werd de aandacht getrokken door een
onlangs gepubliceerd artikel die nieuwe voordelen van massage bij prematuren
toelicht. Zo blijkt uit het onderzoek van Abdellatif et al. (2020) dat
massagetherapie de effectiviteit van fototherapie vergroot bij het behandelen
van een baby met geelzucht (hyperbilirubinemie) en blijkt uit het onderzoek van
Lu et al. (2020) dat het masseren van prematuren de gewichtstoename
stimuleert.
Klinisch dilemma praktijk
Het reduceren van onrust bij prematuren op de NICU is een belangrijk onderdeel
in de zorg van verpleegkundigen (Van den Brink, 2017). In de praktijk wordt
gezien dat veel prematuren onrustig zijn ondanks het toepassen van de
bestaande NIDCAP-interventies. Het contact met het kind wordt vooral bepaald
door verpleegkundige en/of medische noodzaak (Conneman, 2020). Het
toepassen van massagetherapie is een mogelijke alternatieve oplossing. Naast
het afnemen van onrust worden er ook andere voordelen gezien, namelijk het
bevorderen van de ouder-kindrelatie als ouders de massagetherapie geven en
het bevorderen van ontwikkelingsgerichte zorg. Daarnaast gaf de afdeling aan
dat het geven van massage een aantal jaren geleden wel werd uitgevoerd door
een fysiotherapeut, maar dat dit door haar vertrek niet meer werd toegepast.
Verpleegkundige aarzelen om met massagetherapie te beginnen uit angst het
kind te overprikkelen en vragen naar EBP-onderbouwing. Het ophopen van lucht
en defecatie is tevens een grootte oorzaak van onrust bij prematuren. Het geven
4
