Maatschappij, bestuur en beleid
Kwartiel 1.4
WEEK 1
Democratie is een manier waarop je een land kunt besturen. In een democratie heeft het volk het voor het zeggen.
Het woord democratie betekent ook letterlijk: heerschappij van het volk. Het is afgeleid van de Griekse woorden
demos (volk) en kratos (heerschappij).
Amerikaanse democratie
President = het staatshoofd van de Verenigde Staten van Amerika. De president is het hoofd van de
uitvoerende macht en opperbevelhebber van het militaire apparaat
Hoe werkt het systeem?
50 staten, per staat zijn kiesmannen te winnen winner takes it all (dus bij relatieve meerderheid stemmen
win je alle kiesmannen van die staat. Uitzondering Maine en Nebraska) Totaal 538 kiesmannen (270 nodig
voor winst)
Kiesmannen
“het electorale college”. Iedere staat mag zelf beslissen hoe de kiesmannen aangewezen worden. Elke staat wijst een
kiesman aan voor iedere senator of afgevaardigde die de staat vertegenwoordigt in het Amerikaans congres. = De
wetgevende macht:
Amerikaans congres
Hogerhuis = senaat (100 leden, elke staat 2). Worden iedere 6 jaar gekozen, waarbij elke 2 jaar ongeveer een derde
van de staten verkiezingen heeft
Lagerhuis = huis van afgevaardigden (435 leden, verdeeld obv inwoners + 6 leden uit overzeese gebieden) Worden
iedere 2 jaar gekozen
• Het hogerhuis (100) en lagerhuis (435 + 3 uit District Columbia=Washington) leveren mensen die kiezen voor
de president.
– Totaal dus 538. De helft plus 1 wint (270)
– Dus indirecte verkiezingen, mensen stemmen op kiesmannen die vervolgens de president bepalen.
Democratie
Basisdemocratie: burgers bepalen, geen staat; anarchie.
– Communisme (oorspronkelijk idee)
Representatieve democratie: burgers laten zich vertegenwoordigen
– Presidentiële democratie
– Parlementaire democratie
Aristocratie: vaste groep (erfelijk) die “vaderlijk handelt”. Regeren in handen van de aanzienlijkste van de samenleving
Dictatuur: vrijheden tot een minimum, afgedwongen
,Nederland
Parlementaire democratie
– Burgers worden vertegenwoordigd. Geven de macht dus weg.
Democratische rechtsstaat: overheidshandelen is onderworpen aan de regels van het recht
Belangrijke onderdelen / regels van het recht:
• 6 Onderdelen rechtsstaat
1. Grondrechten (garantie van staatsvrije sfeer)
• Een ieder heeft fundamentele vrijheden en grondrechten
2. Scheiding der machten
• Wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht liggen bij verschillende instanties
3. Legaliteitsbeginsel (geen willekeur)
• Alles wat de overheid doet, moet op de wet gebaseerd zijn
• (de meeste) nieuwe wetten mogen niet met terugwerkende kracht worden toegepast
4. Onafhankelijke rechtspraak
• Rechters moeten onafhankelijk en onpartijdig tot een oordeel kunnen komen
5. Het bestaan van vrije en onafhankelijke media (persvrijheid)
6. Het bestaan van vrije en geheime verkiezingen
• Vrij in je keuze en geheim in de zin dat je keuze niet beïnvloed wordt
Grondrechten
Grondrechten in enge zin
Een ‘onthouden’ van de Overheid (doet iets niet)
- Vrijheid van meningsuiting
- Vrijheid van godsdienst
- Gelijkheidsrechten: verbod op discriminatie
- Participatierechten: kiesrecht
Sociale grondrechten
Overheid zorgt ergens voor
- Recht op onderwijs
- Recht op sociale zekerheid
- Recht op werkgelegenheid
Scheiding der machten
Trias Politica Charles de Montesquieu (rond 1800)
3 machtenleer (horizontale scheiding)
- Wetgevende macht (regering (koning + ministers) en Staten-
Generaal (= 1e en2e kamer)
- Uitvoerende macht (regering)
- Rechterlijke macht (rechters)
Verticale scheiding
- Centrale overheid
- Provincies
- Gemeenten
- Waterschappen
Legaliteitsbeginsel
Machtsgebruik door het openbaar bestuur moet legitiem zijn
Legitimiteit:
– overheidsoptreden heeft plaats volgens juridische normen (legaliteit)
– Aanvaarding of steun in het algemeen door de bevolking
, • Responsief bestuur: volgt de behoeften en wensen van burgers (kenbaar vanuit
verkiezingen)
Doeltreffend (effectief):
– Het daadwerkelijk realiseren van doelstellingen
Doelmatig (efficiënt)
– Met zo min mogelijk middelen
Onafhankelijke rechtspraak
• Onafhankelijk en onpartijdig tot een oordeel kunnen komen?
– Rechters kunnen niet zomaar worden ontslagen
– recht spreken op basis van wetten, verdragen en jurisprudentie
– Rechters mogen niet zomaar allerlei bijbanen hebben
• Controle op rechters?
– Wraking van een rechter
– Hoger beroep
persvrijheid
• Geen voorafgaand toezicht
• Wel wettelijke beperkingen
• Wel mogelijk om achteraf aan te klagen/aangeklaagd te worden
– Smaad
– Laster
– Discriminatie
vrije en geheime verkiezingen
• Eisen?
– Algemeen stemrecht
– Vrijheid om je kandidaat te stellen
– Geheime verkiezingen
– Vrijheid tot de media
Om een democratie te mogen heten dienen de genoemde 6 onderdelen aanwezig te zijn.
Historische ontwikkeling
• Tot einde middeleeuwen: elite die bepaalde
– Verandering door:
• Andere prioriteiten, uit medeleven en eigenbelang
• Bevolkingsgroei: behoefte aan straten, riolering
• Vanaf einde middeleeuwen:
– Opkomst industrie
– Groei steden
– Armoede belangrijke kwestie
• Deze ontwikkelingen stimuleerden ook
overheidsoptreden
• Eind 19e eeuw
– Richting verzorgingsstaat
– Intrede bestuurskunde
1. Verzuiling
2. Corporatisme
1. Verzuiling
• Groeperingen die vanuit eigen gedachtegoed maatschappelijke ontwikkelingen wilden begeleiden
– Waarom:
• Belangenbehartiging: als groep sterk staan
Kwartiel 1.4
WEEK 1
Democratie is een manier waarop je een land kunt besturen. In een democratie heeft het volk het voor het zeggen.
Het woord democratie betekent ook letterlijk: heerschappij van het volk. Het is afgeleid van de Griekse woorden
demos (volk) en kratos (heerschappij).
Amerikaanse democratie
President = het staatshoofd van de Verenigde Staten van Amerika. De president is het hoofd van de
uitvoerende macht en opperbevelhebber van het militaire apparaat
Hoe werkt het systeem?
50 staten, per staat zijn kiesmannen te winnen winner takes it all (dus bij relatieve meerderheid stemmen
win je alle kiesmannen van die staat. Uitzondering Maine en Nebraska) Totaal 538 kiesmannen (270 nodig
voor winst)
Kiesmannen
“het electorale college”. Iedere staat mag zelf beslissen hoe de kiesmannen aangewezen worden. Elke staat wijst een
kiesman aan voor iedere senator of afgevaardigde die de staat vertegenwoordigt in het Amerikaans congres. = De
wetgevende macht:
Amerikaans congres
Hogerhuis = senaat (100 leden, elke staat 2). Worden iedere 6 jaar gekozen, waarbij elke 2 jaar ongeveer een derde
van de staten verkiezingen heeft
Lagerhuis = huis van afgevaardigden (435 leden, verdeeld obv inwoners + 6 leden uit overzeese gebieden) Worden
iedere 2 jaar gekozen
• Het hogerhuis (100) en lagerhuis (435 + 3 uit District Columbia=Washington) leveren mensen die kiezen voor
de president.
– Totaal dus 538. De helft plus 1 wint (270)
– Dus indirecte verkiezingen, mensen stemmen op kiesmannen die vervolgens de president bepalen.
Democratie
Basisdemocratie: burgers bepalen, geen staat; anarchie.
– Communisme (oorspronkelijk idee)
Representatieve democratie: burgers laten zich vertegenwoordigen
– Presidentiële democratie
– Parlementaire democratie
Aristocratie: vaste groep (erfelijk) die “vaderlijk handelt”. Regeren in handen van de aanzienlijkste van de samenleving
Dictatuur: vrijheden tot een minimum, afgedwongen
,Nederland
Parlementaire democratie
– Burgers worden vertegenwoordigd. Geven de macht dus weg.
Democratische rechtsstaat: overheidshandelen is onderworpen aan de regels van het recht
Belangrijke onderdelen / regels van het recht:
• 6 Onderdelen rechtsstaat
1. Grondrechten (garantie van staatsvrije sfeer)
• Een ieder heeft fundamentele vrijheden en grondrechten
2. Scheiding der machten
• Wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht liggen bij verschillende instanties
3. Legaliteitsbeginsel (geen willekeur)
• Alles wat de overheid doet, moet op de wet gebaseerd zijn
• (de meeste) nieuwe wetten mogen niet met terugwerkende kracht worden toegepast
4. Onafhankelijke rechtspraak
• Rechters moeten onafhankelijk en onpartijdig tot een oordeel kunnen komen
5. Het bestaan van vrije en onafhankelijke media (persvrijheid)
6. Het bestaan van vrije en geheime verkiezingen
• Vrij in je keuze en geheim in de zin dat je keuze niet beïnvloed wordt
Grondrechten
Grondrechten in enge zin
Een ‘onthouden’ van de Overheid (doet iets niet)
- Vrijheid van meningsuiting
- Vrijheid van godsdienst
- Gelijkheidsrechten: verbod op discriminatie
- Participatierechten: kiesrecht
Sociale grondrechten
Overheid zorgt ergens voor
- Recht op onderwijs
- Recht op sociale zekerheid
- Recht op werkgelegenheid
Scheiding der machten
Trias Politica Charles de Montesquieu (rond 1800)
3 machtenleer (horizontale scheiding)
- Wetgevende macht (regering (koning + ministers) en Staten-
Generaal (= 1e en2e kamer)
- Uitvoerende macht (regering)
- Rechterlijke macht (rechters)
Verticale scheiding
- Centrale overheid
- Provincies
- Gemeenten
- Waterschappen
Legaliteitsbeginsel
Machtsgebruik door het openbaar bestuur moet legitiem zijn
Legitimiteit:
– overheidsoptreden heeft plaats volgens juridische normen (legaliteit)
– Aanvaarding of steun in het algemeen door de bevolking
, • Responsief bestuur: volgt de behoeften en wensen van burgers (kenbaar vanuit
verkiezingen)
Doeltreffend (effectief):
– Het daadwerkelijk realiseren van doelstellingen
Doelmatig (efficiënt)
– Met zo min mogelijk middelen
Onafhankelijke rechtspraak
• Onafhankelijk en onpartijdig tot een oordeel kunnen komen?
– Rechters kunnen niet zomaar worden ontslagen
– recht spreken op basis van wetten, verdragen en jurisprudentie
– Rechters mogen niet zomaar allerlei bijbanen hebben
• Controle op rechters?
– Wraking van een rechter
– Hoger beroep
persvrijheid
• Geen voorafgaand toezicht
• Wel wettelijke beperkingen
• Wel mogelijk om achteraf aan te klagen/aangeklaagd te worden
– Smaad
– Laster
– Discriminatie
vrije en geheime verkiezingen
• Eisen?
– Algemeen stemrecht
– Vrijheid om je kandidaat te stellen
– Geheime verkiezingen
– Vrijheid tot de media
Om een democratie te mogen heten dienen de genoemde 6 onderdelen aanwezig te zijn.
Historische ontwikkeling
• Tot einde middeleeuwen: elite die bepaalde
– Verandering door:
• Andere prioriteiten, uit medeleven en eigenbelang
• Bevolkingsgroei: behoefte aan straten, riolering
• Vanaf einde middeleeuwen:
– Opkomst industrie
– Groei steden
– Armoede belangrijke kwestie
• Deze ontwikkelingen stimuleerden ook
overheidsoptreden
• Eind 19e eeuw
– Richting verzorgingsstaat
– Intrede bestuurskunde
1. Verzuiling
2. Corporatisme
1. Verzuiling
• Groeperingen die vanuit eigen gedachtegoed maatschappelijke ontwikkelingen wilden begeleiden
– Waarom:
• Belangenbehartiging: als groep sterk staan
