Thema 4 Transport
§1 Transportsystemen
Bij eencellige organisme vindt transport plaats dor diffusie. Bij dieren is het transport circulair
en voorzien van een pomp. De plant bevat dit niet en kan het transport in twee richtingen
plaats vinden.
Transport in planten is verdeeld in twee sapstromen:
− Houtvaten die water en mineralen van de wortels naar de bladeren toe vervoert
(anorganische sapstroom).
− Barstvaten vervoeren water en assimilatieproducten vanuit de bladeren naar de rest
van de plant (organische sapstroom).
Het transport in een plant komt tot stand door een combinatie van:
− Worteldruk: door de hogere concentratie mineralen die ontstaat in de centrale
cilinder (waar de houtvaten en barstvaten liggen, de buitenste laag heet de
endodermis) verplaatst water zich van de schors naar de centrale cilinder. Het
osmotische verschil zorgt ervoor dat het water en de mineralen omhoog de plant in
wordt geduwd (afb. 1 blz. 150). Water wordt via de wortelharen opgenomen uit de
bodem en diffundeert via de schors naar de endodermis. Dit gebeurt door de
doorlaatbare celwanden, waarnaast het bandje van Caspary (niet doorlaatbaar) zich
bevindt. Het celmembraan van de endodermiscellen transporteert actief mineralen
van de wortelschors naar de centrale cilinder, waardoor de mineralen concentratie in
de centrale cilinder hoger dan in de schors. Door osmose diffundeert water naar de
centrale cilinder, deze druk noemen we de worteldruk.
− Capillaire werking: stijging van vloeistof in een smal buisje, doormiddel van
aantrekking van de watermoleculen (cohesiekrachten) en het plakken va de
watermoleculen aan de celwanden (adhesiekrachten).
− Verdamping: water verdampt vanuit de luchtholten en celtussenruimten naar buiten
via de huidmondjes. Dit water wordt weer aangevuld door de houtvaten. Er staat bij
verdamping boven in de houtvaten onderdruk, waardoor water door de houtvaten
wordt opgezogen. Planten regelen hun waterbehoefte dor de huidmondjes s ’nachts
te sluiten en overdag te openen (niet bij droogte overdag).
Barstvaten transporteren organische producten (30% sacharose) van de fotosynthese door
de plant. Deze stroom kan in alle richtingen verlopen, van suikerbron (bladeren) naar plekken
waar suikernodig is (vruchten).
Bij dieren is het transport circulair: de vloeistof stroomt rond.
− Geleedpotigen hebben een open circulatiesysteem met een buisvormig hart.
− Gewervelde dieren hebben een bloedsomloop: systeem gescheiden van andere
vloeistoffen. Met dit systeem kan het transport effectiever en over grotere afstanden
plaatsvinden dan bij een open systeem.
, Enkelvoudige bloedsomloop: per omloop stroomt het bloed één keer door het hart (bij
vissen).
Dubbele bloedsomloop: per omloop stroomt het bloed twee keer door het hart. Het hart van
de mens bestaat uit een linkerharthelft en een rechterharthelft. De rechterhelft pompt het
bloed naar beide longen, waarna het bloed terug naar de linkerharthelft stroomt (kleine
bloedsomloop). De linkerhelft pompt het bloed het hele lichaam door, waarna het bloed
weer terugstroomt naar de rechterharthelft (grote bloedsomloop).
Naast het transport van stoffen heeft bloed ook een functie van warmte verdeling en speelt
het ook een rol bij de afweer tegen ziekteverwekkers.
§2 Het hart
Kransslagaders (aftakkingen aorta): voorzien het hartspierweefsel van zuurstof en
voedingsstoffen.
Kransaders: voeren koolstofdioxide en afvalstoffen van het hart af uit de rechterboezem.
De linker- en rechterharthelft zijn gescheiden door een harttussenwand. Elk harthelft bestaat
uit een boezem en een kamer. Het (arme) bloed komt via de onderste en bovenste holle ader
terecht in de rechterboezem, waarna het wordt vervoerd naar de rechterkamer. Hierin wordt
het bloed naar de longslagader vervoert, waarna zuurstofrijk bloed via de longaders
terugstroomt naar de linkerboezem. Het bloed gaat van linkerboezem door naar linkerkamer,
waarna het bloed via de aorta doorstroomt naar alle organen van het lichaam. Hartkleppen
scheiden de boezems en kamers en halvemaanvormige kleppen bevinden zich voor de
longslagaders en aorta.
De werking van het hart is te verdelen in 3 fases:
− De hartslag begint als de boezems zijn volgestroomd met bloed, en beide boezems
trekken tegelijk samen (systole) en vervoert het bloed naar de nu nog ontspannen
kamers.
− Als de kamers zijn volgestroomd trekken ook deze tegelijk samen, waardoor de druk
stijgt. Hierdoor slaan de hartkleppen (= pezen die nu strakgespannen staan) dicht. Nu
ontspannen (diastole) de boezems. De halvemaankleppen gaan open als de druk in et
hart hoger is dan die van de aorta en longslagaders, waarna het bloed tegelijkertijd
hiernaartoe pompt.
− Hierna volgt de hartpauze, waarin de boezems en kamers ontspannen zijn, met
gesloten halve maankleppen.
§1 Transportsystemen
Bij eencellige organisme vindt transport plaats dor diffusie. Bij dieren is het transport circulair
en voorzien van een pomp. De plant bevat dit niet en kan het transport in twee richtingen
plaats vinden.
Transport in planten is verdeeld in twee sapstromen:
− Houtvaten die water en mineralen van de wortels naar de bladeren toe vervoert
(anorganische sapstroom).
− Barstvaten vervoeren water en assimilatieproducten vanuit de bladeren naar de rest
van de plant (organische sapstroom).
Het transport in een plant komt tot stand door een combinatie van:
− Worteldruk: door de hogere concentratie mineralen die ontstaat in de centrale
cilinder (waar de houtvaten en barstvaten liggen, de buitenste laag heet de
endodermis) verplaatst water zich van de schors naar de centrale cilinder. Het
osmotische verschil zorgt ervoor dat het water en de mineralen omhoog de plant in
wordt geduwd (afb. 1 blz. 150). Water wordt via de wortelharen opgenomen uit de
bodem en diffundeert via de schors naar de endodermis. Dit gebeurt door de
doorlaatbare celwanden, waarnaast het bandje van Caspary (niet doorlaatbaar) zich
bevindt. Het celmembraan van de endodermiscellen transporteert actief mineralen
van de wortelschors naar de centrale cilinder, waardoor de mineralen concentratie in
de centrale cilinder hoger dan in de schors. Door osmose diffundeert water naar de
centrale cilinder, deze druk noemen we de worteldruk.
− Capillaire werking: stijging van vloeistof in een smal buisje, doormiddel van
aantrekking van de watermoleculen (cohesiekrachten) en het plakken va de
watermoleculen aan de celwanden (adhesiekrachten).
− Verdamping: water verdampt vanuit de luchtholten en celtussenruimten naar buiten
via de huidmondjes. Dit water wordt weer aangevuld door de houtvaten. Er staat bij
verdamping boven in de houtvaten onderdruk, waardoor water door de houtvaten
wordt opgezogen. Planten regelen hun waterbehoefte dor de huidmondjes s ’nachts
te sluiten en overdag te openen (niet bij droogte overdag).
Barstvaten transporteren organische producten (30% sacharose) van de fotosynthese door
de plant. Deze stroom kan in alle richtingen verlopen, van suikerbron (bladeren) naar plekken
waar suikernodig is (vruchten).
Bij dieren is het transport circulair: de vloeistof stroomt rond.
− Geleedpotigen hebben een open circulatiesysteem met een buisvormig hart.
− Gewervelde dieren hebben een bloedsomloop: systeem gescheiden van andere
vloeistoffen. Met dit systeem kan het transport effectiever en over grotere afstanden
plaatsvinden dan bij een open systeem.
, Enkelvoudige bloedsomloop: per omloop stroomt het bloed één keer door het hart (bij
vissen).
Dubbele bloedsomloop: per omloop stroomt het bloed twee keer door het hart. Het hart van
de mens bestaat uit een linkerharthelft en een rechterharthelft. De rechterhelft pompt het
bloed naar beide longen, waarna het bloed terug naar de linkerharthelft stroomt (kleine
bloedsomloop). De linkerhelft pompt het bloed het hele lichaam door, waarna het bloed
weer terugstroomt naar de rechterharthelft (grote bloedsomloop).
Naast het transport van stoffen heeft bloed ook een functie van warmte verdeling en speelt
het ook een rol bij de afweer tegen ziekteverwekkers.
§2 Het hart
Kransslagaders (aftakkingen aorta): voorzien het hartspierweefsel van zuurstof en
voedingsstoffen.
Kransaders: voeren koolstofdioxide en afvalstoffen van het hart af uit de rechterboezem.
De linker- en rechterharthelft zijn gescheiden door een harttussenwand. Elk harthelft bestaat
uit een boezem en een kamer. Het (arme) bloed komt via de onderste en bovenste holle ader
terecht in de rechterboezem, waarna het wordt vervoerd naar de rechterkamer. Hierin wordt
het bloed naar de longslagader vervoert, waarna zuurstofrijk bloed via de longaders
terugstroomt naar de linkerboezem. Het bloed gaat van linkerboezem door naar linkerkamer,
waarna het bloed via de aorta doorstroomt naar alle organen van het lichaam. Hartkleppen
scheiden de boezems en kamers en halvemaanvormige kleppen bevinden zich voor de
longslagaders en aorta.
De werking van het hart is te verdelen in 3 fases:
− De hartslag begint als de boezems zijn volgestroomd met bloed, en beide boezems
trekken tegelijk samen (systole) en vervoert het bloed naar de nu nog ontspannen
kamers.
− Als de kamers zijn volgestroomd trekken ook deze tegelijk samen, waardoor de druk
stijgt. Hierdoor slaan de hartkleppen (= pezen die nu strakgespannen staan) dicht. Nu
ontspannen (diastole) de boezems. De halvemaankleppen gaan open als de druk in et
hart hoger is dan die van de aorta en longslagaders, waarna het bloed tegelijkertijd
hiernaartoe pompt.
− Hierna volgt de hartpauze, waarin de boezems en kamers ontspannen zijn, met
gesloten halve maankleppen.
