Hoofdstuk 14
Waarnemen
Leerdoelen Leerstof
1. Je kunt de invloed van het zenuwstelsel op verschillende organen 14.1
beschrijven
De organen zijn aangesloten op verschillende zenuwen uit het ruggenmerg. De
zenuwen kunnen de werking van de organen reguleren.
Orthosympatisch zenuwstelsel
Bezig met actie.
Verbonden met organen via grensstrengen die tegen de wervelkolom
aanliggen.
Als de skeletspieren actief zijn, zorgt het orthosympatische zenuwstelsel ervoor
dat de hartslag wordt verhoogd, de ademhaling versnelt en de vertering wordt
geremd.
Parasympatisch zenuwstelsel
Bezig met rust.
Verbonden met organen via de zwervende
zenuw.
Het parasympatisch zenuwstelsel ondersteunt
bij rust en herstel, bv. na een inspanning en
bevordert de spijtsvertering.
De organen zijn dus via twee manier
verbonden met het zenuwstelsel: dubbele
innervatie. Ze hebben tegengestelde
werkingen: een antagonistische werking.
2. Je kunt de werking van zintuigen beschrijven en de rol van 14.1
hersencentra toelichten
Onze zintuigen bevatten zintuigcellen (haarcellen) die reageren op een
specifieke, een adequate prikkel. Zo reageren je ogen op licht en je oren op
geluid.
De zintuigcellen zijn receptorcellen, ze verzamelen informatie en reageren op
veranderingen in prikkelsterkte. De verschillende zintuigen hebben ook
verschillende receptoren:
Mechanoreceptoren – huid en evenwichtsorganen, in de cupulae en
maculae
Gevoelig voor mechanische prikkeling, zoals het buigen van de ciliën
(zintuigharen) in de evenwichtsorganen.
In de huid reageren ze op verschillen in druk en rek.
Membraanpotentiaal verandert onder invloed van een vormverandering
(beweging) van het celmembraan.
Thermoreceptoren – huid
Reageren op temperatuurveranderingen.
Het membraanpotentiaal verandert door een warmtegevoelig eiwit.
Chemoreceptoren – tong en neus
Reageren op bepaalde stoffen voor geur en smaak.
Verandering membraanpotentiaal door een signaalcascade en een secundaire
boodschapperstof (H12 – Hormonen).
,
Fotoreceptoren – oog
Reageren op licht.
Verandering membraanpotentiaal door een signaalcascade en een secundaire
boodschapperstof (H12 – Hormonen).
Samen met informatie uit de zintuigen en andere delen van het lichaam (spieren,
pezen, gewrichten, huid bv.) kunnen de hersenen regelen dat jij bijvoorbeeld
rechtop blijft staan en niet omvalt. De kleine hersenen koppelen de informatie
naar spieren om op tijd bij te sturen.
De hersenen zijn dus ook belangrijk om informatie uit de zintuigen te verwerken
en er een actie aan te koppelen.
3. Je kunt het verband tussen een adequate prikkel en een reactie 14.1
beschrijven
Na een adequate prikkel gebeurt er iets in de zintuigcellen zodat er een reactie
optreedt.
De secundaire boodschapperstof of het warmtegevoelige eiwit (of voor welke
adequate prikkel de ionpoort ook gevoelig voor is) bindt aan doelwitmoleculen op
de ionpoorten die daardoor open of dicht gaan. Als de prikkeldrempel
(drempelwaarde) van het receptorcelmembraan is bereikt vindt depolarisatie
(H13 – Zenuwstelsel) plaats.
De Ca2+-poorten worden geopend en Ca2+-ionen stromen de receptorcel in. De
cel loost een exciterende neurotransmitter in een synaps met een sensorisch
neuron. Hoeveel neurotransmitter die vrijkomt wordt bepaald door de
impulsfrequentie die in het sensorisch neuron ontstaat. Vaak geldt: hoe sterker
de prikkel, hoe hoger de impulsfrequentie.
4. Je kunt uitleggen hoe het evenwichtsorgaan werkt en kan het verband 14.1
maken met het oor en oog. Binas 78D
De evenwichtszintuigen bestaan
uit de drie halfcirkelvormige
kanalen en de maculae van
utriculus en van sacculus. Het
centrale deel waar de maculae in
zitten heet het vestibulum die net als de drie kanaaltjes gevuld is met
endolymfe. De maculae is gevoelig voor rechtlijnige bewegingen.
In de maculae zitten haarcellen (zintuigcellen) met ciliën (zintuigharen) die in
een geleilaag steken met daar bovenop kalksteentjes. Deze verschuift bij een
versnelde (start) en een vertraagde (stop) beweging waardoor de ciliën
verbuigen, deze informatie wordt aan de
hersenen doorgegeven en je merkt dat je
versnelt of vertraagd.
In de drie halfcirkelvormige kanalen worden
draaibewegingen geregistreerd. Ja-knikken
gebeurd in het bovenkanaal, nee-schudden
in het zijkanaal en nou-ja schudden in het
achterkanaal. Aan de basis van deze drie
kanaaltjes zitten knobbels met haarcellen en
lange ciliën. Ook deze ciliën steken in een
Waarnemen
Leerdoelen Leerstof
1. Je kunt de invloed van het zenuwstelsel op verschillende organen 14.1
beschrijven
De organen zijn aangesloten op verschillende zenuwen uit het ruggenmerg. De
zenuwen kunnen de werking van de organen reguleren.
Orthosympatisch zenuwstelsel
Bezig met actie.
Verbonden met organen via grensstrengen die tegen de wervelkolom
aanliggen.
Als de skeletspieren actief zijn, zorgt het orthosympatische zenuwstelsel ervoor
dat de hartslag wordt verhoogd, de ademhaling versnelt en de vertering wordt
geremd.
Parasympatisch zenuwstelsel
Bezig met rust.
Verbonden met organen via de zwervende
zenuw.
Het parasympatisch zenuwstelsel ondersteunt
bij rust en herstel, bv. na een inspanning en
bevordert de spijtsvertering.
De organen zijn dus via twee manier
verbonden met het zenuwstelsel: dubbele
innervatie. Ze hebben tegengestelde
werkingen: een antagonistische werking.
2. Je kunt de werking van zintuigen beschrijven en de rol van 14.1
hersencentra toelichten
Onze zintuigen bevatten zintuigcellen (haarcellen) die reageren op een
specifieke, een adequate prikkel. Zo reageren je ogen op licht en je oren op
geluid.
De zintuigcellen zijn receptorcellen, ze verzamelen informatie en reageren op
veranderingen in prikkelsterkte. De verschillende zintuigen hebben ook
verschillende receptoren:
Mechanoreceptoren – huid en evenwichtsorganen, in de cupulae en
maculae
Gevoelig voor mechanische prikkeling, zoals het buigen van de ciliën
(zintuigharen) in de evenwichtsorganen.
In de huid reageren ze op verschillen in druk en rek.
Membraanpotentiaal verandert onder invloed van een vormverandering
(beweging) van het celmembraan.
Thermoreceptoren – huid
Reageren op temperatuurveranderingen.
Het membraanpotentiaal verandert door een warmtegevoelig eiwit.
Chemoreceptoren – tong en neus
Reageren op bepaalde stoffen voor geur en smaak.
Verandering membraanpotentiaal door een signaalcascade en een secundaire
boodschapperstof (H12 – Hormonen).
,
Fotoreceptoren – oog
Reageren op licht.
Verandering membraanpotentiaal door een signaalcascade en een secundaire
boodschapperstof (H12 – Hormonen).
Samen met informatie uit de zintuigen en andere delen van het lichaam (spieren,
pezen, gewrichten, huid bv.) kunnen de hersenen regelen dat jij bijvoorbeeld
rechtop blijft staan en niet omvalt. De kleine hersenen koppelen de informatie
naar spieren om op tijd bij te sturen.
De hersenen zijn dus ook belangrijk om informatie uit de zintuigen te verwerken
en er een actie aan te koppelen.
3. Je kunt het verband tussen een adequate prikkel en een reactie 14.1
beschrijven
Na een adequate prikkel gebeurt er iets in de zintuigcellen zodat er een reactie
optreedt.
De secundaire boodschapperstof of het warmtegevoelige eiwit (of voor welke
adequate prikkel de ionpoort ook gevoelig voor is) bindt aan doelwitmoleculen op
de ionpoorten die daardoor open of dicht gaan. Als de prikkeldrempel
(drempelwaarde) van het receptorcelmembraan is bereikt vindt depolarisatie
(H13 – Zenuwstelsel) plaats.
De Ca2+-poorten worden geopend en Ca2+-ionen stromen de receptorcel in. De
cel loost een exciterende neurotransmitter in een synaps met een sensorisch
neuron. Hoeveel neurotransmitter die vrijkomt wordt bepaald door de
impulsfrequentie die in het sensorisch neuron ontstaat. Vaak geldt: hoe sterker
de prikkel, hoe hoger de impulsfrequentie.
4. Je kunt uitleggen hoe het evenwichtsorgaan werkt en kan het verband 14.1
maken met het oor en oog. Binas 78D
De evenwichtszintuigen bestaan
uit de drie halfcirkelvormige
kanalen en de maculae van
utriculus en van sacculus. Het
centrale deel waar de maculae in
zitten heet het vestibulum die net als de drie kanaaltjes gevuld is met
endolymfe. De maculae is gevoelig voor rechtlijnige bewegingen.
In de maculae zitten haarcellen (zintuigcellen) met ciliën (zintuigharen) die in
een geleilaag steken met daar bovenop kalksteentjes. Deze verschuift bij een
versnelde (start) en een vertraagde (stop) beweging waardoor de ciliën
verbuigen, deze informatie wordt aan de
hersenen doorgegeven en je merkt dat je
versnelt of vertraagd.
In de drie halfcirkelvormige kanalen worden
draaibewegingen geregistreerd. Ja-knikken
gebeurd in het bovenkanaal, nee-schudden
in het zijkanaal en nou-ja schudden in het
achterkanaal. Aan de basis van deze drie
kanaaltjes zitten knobbels met haarcellen en
lange ciliën. Ook deze ciliën steken in een
