Prestatie-indicatoren in de
zorg, leren of
verantwoorden?
Het spanningsveld tussen publieke verantwoordelijkheid en organisati e-interne
leerprocessen bij het gebruik van prestati e-indicatoren in de zorg.
Naam: Louise Wensing
Studentnummer: 551967
Vak: GW5638PM - Kritische studies van management en innovaties
Tutor: Marcello Aspria
Deadline: 4 juli 2021
Aantal woorden:
1
, Inleiding
De gezondheidszorg is in Nederland een van de grootste sectoren van de publieke dienstverlening,
zorginstellingen worden daarom gezien als maatschappelijke ondernemingen met een publieke taak
in plaats van “gewoon” een onderneming (Van Erp, 2011). Betaalbaarheid en doelmatigheid in
combinatie met behoud of verbetering van de kwaliteit van de zorg staan dan ook hoog in het
vaandel. Om dit te controleren moet de kwaliteit constant gemeten worden. Een van de
mogelijkheden hiervoor is door middel van prestatie-indicatoren. Echter, zoals het woord indicator
al aangeeft is het een aanduiding, geen precieze meting. In de zorg worden indicatoren gebruikt als
een signalering voor tekortschietende kwaliteit van zorg, bijvoorbeeld door het percentage
ziekenhuisinfecties of de frequentie van decubitus te meten (Giard, 2005). Echter, kunnen aan
indicatoren verschillende betekenissen gegeven worden en kunnen ze verschillende doelen hebben,
afhankelijk van de manier waarop deze worden ingezet. Ze kunnen intern bij een organisatie worden
ingezet om de leerprocessen te verbeteren, hierbij stuurt een organisatie minder aan op een
bepaalde taak maar nog wel op het resultaat. Hierdoor ontstaat er meer vrijheid binnen de taak wat
leidt tot een beter omgeving om te leren, de prestatie-indicatoren worden dan gebruikt om het
resultaat te meten (Keursten, 1999). Ook kunnen ze ingezet worden als een controlemechanisme
waarbij ze een publieke verantwoordelijkheid dragen. In die context worden ze dus gebruikt om
publieke organisaties te beoordelen en mogelijk af te rekenen, dit leidt er echter toe dat (publieke)
organisaties geneigd zijn om hun minder goede prestaties te verbergen of rapporten te manipuleren
(Thiel, 2009).
Kunnen de prestatie-indicatoren worden ingezet voor slechts een van de twee
bovengenoemde doelen of is een combinatie van de twee ook mogelijk en hoe spelen de
betekenissen die worden gegeven aan de indicatoren hierin mee?
Prestatie-indicatoren ter verantwoording of als leersysteem
Zoals hierboven beschreven kunnen prestatie indicatoren meerdere doelen hebben. Freeman (2002)
beschrijft twee soorten indicatorsystemen, een summatief, of assurane, indicatorsysteem en een
formatief indicator systeem. Hij stelt dat beide systemen indicatoren gebruiken om slechte
presteerders te identificeren maar de informatiebehoefte hierbij verschillend is.
Summatieve indicatorsystemen worden gebruikt voor kwaliteitsverbeteringen en centrale
controle. Assurance/ verantwoordingssystemen gebruiken vooral prescriptieve indicatoren om
vergelijkingen maken tussen bijvoorbeeld zorgaanbieders om te oordelen over de kwaliteit van zorg.
Het is een extern mechanisme gebruikt om de balans op te maken, om te bepalen of het goed of
fout is. Dergelijke externe verantwoording kan politiek, commercieel of maatschappelijk ingezet
worden en heeft betrekking op de vernieuwing van legitimiteit. Dit soort systemen houden zich
bezig met de verificatie van activiteiten, die controle in organisatiestructuren duwt en op die manier
controleerbare systemen creëert. Hierbij wordt de informatie van de prestatie-indicatoren empirisch
beoordeeld; er wordt objectief naar gekeken, de materiële waarheid (Freeman, 2002).
Formatieve indicatorsystemen worden juist gebruikt voor het leerproces en de ontwikkeling
van een organisatie. De indicatoren worden vaak beschrijvend gebruikt als focus voor feedback wat
leidt tot verbetering. Ze fungeren als een middel om de doelstellingen van het personeel en de
organisatie op elkaar af te stemmen en bieden een voorlopige en gedeeltelijke waarheid,
geïnterpreteerd in het licht van de lokale omstandigheden, en fungeren als uitgangspunt voor
discussie tussen belanghebbenden. Waar modellen voor kwaliteitsverbetering juist discussie
proberen aan te wakkeren, gebeurt bij assurance systemen het tegenovergestelde; de discussie
wordt zo veel mogelijk afgeschermd. Freeman legt zelf zijn voorkeur bij het formatieve systeem
(Freeman, 2002).
Wiener (2002) levert in haar artikel kritiek op prestatie-indicatoren in het algemeen, maar
vooral op het verantwoordingssysteem. Ze beschrijft het als overkoepelend concept waarbij de
perfectie van prestaties aan andere getoond moet worden. Dit is volgens haar afgeleid van uit een
2
zorg, leren of
verantwoorden?
Het spanningsveld tussen publieke verantwoordelijkheid en organisati e-interne
leerprocessen bij het gebruik van prestati e-indicatoren in de zorg.
Naam: Louise Wensing
Studentnummer: 551967
Vak: GW5638PM - Kritische studies van management en innovaties
Tutor: Marcello Aspria
Deadline: 4 juli 2021
Aantal woorden:
1
, Inleiding
De gezondheidszorg is in Nederland een van de grootste sectoren van de publieke dienstverlening,
zorginstellingen worden daarom gezien als maatschappelijke ondernemingen met een publieke taak
in plaats van “gewoon” een onderneming (Van Erp, 2011). Betaalbaarheid en doelmatigheid in
combinatie met behoud of verbetering van de kwaliteit van de zorg staan dan ook hoog in het
vaandel. Om dit te controleren moet de kwaliteit constant gemeten worden. Een van de
mogelijkheden hiervoor is door middel van prestatie-indicatoren. Echter, zoals het woord indicator
al aangeeft is het een aanduiding, geen precieze meting. In de zorg worden indicatoren gebruikt als
een signalering voor tekortschietende kwaliteit van zorg, bijvoorbeeld door het percentage
ziekenhuisinfecties of de frequentie van decubitus te meten (Giard, 2005). Echter, kunnen aan
indicatoren verschillende betekenissen gegeven worden en kunnen ze verschillende doelen hebben,
afhankelijk van de manier waarop deze worden ingezet. Ze kunnen intern bij een organisatie worden
ingezet om de leerprocessen te verbeteren, hierbij stuurt een organisatie minder aan op een
bepaalde taak maar nog wel op het resultaat. Hierdoor ontstaat er meer vrijheid binnen de taak wat
leidt tot een beter omgeving om te leren, de prestatie-indicatoren worden dan gebruikt om het
resultaat te meten (Keursten, 1999). Ook kunnen ze ingezet worden als een controlemechanisme
waarbij ze een publieke verantwoordelijkheid dragen. In die context worden ze dus gebruikt om
publieke organisaties te beoordelen en mogelijk af te rekenen, dit leidt er echter toe dat (publieke)
organisaties geneigd zijn om hun minder goede prestaties te verbergen of rapporten te manipuleren
(Thiel, 2009).
Kunnen de prestatie-indicatoren worden ingezet voor slechts een van de twee
bovengenoemde doelen of is een combinatie van de twee ook mogelijk en hoe spelen de
betekenissen die worden gegeven aan de indicatoren hierin mee?
Prestatie-indicatoren ter verantwoording of als leersysteem
Zoals hierboven beschreven kunnen prestatie indicatoren meerdere doelen hebben. Freeman (2002)
beschrijft twee soorten indicatorsystemen, een summatief, of assurane, indicatorsysteem en een
formatief indicator systeem. Hij stelt dat beide systemen indicatoren gebruiken om slechte
presteerders te identificeren maar de informatiebehoefte hierbij verschillend is.
Summatieve indicatorsystemen worden gebruikt voor kwaliteitsverbeteringen en centrale
controle. Assurance/ verantwoordingssystemen gebruiken vooral prescriptieve indicatoren om
vergelijkingen maken tussen bijvoorbeeld zorgaanbieders om te oordelen over de kwaliteit van zorg.
Het is een extern mechanisme gebruikt om de balans op te maken, om te bepalen of het goed of
fout is. Dergelijke externe verantwoording kan politiek, commercieel of maatschappelijk ingezet
worden en heeft betrekking op de vernieuwing van legitimiteit. Dit soort systemen houden zich
bezig met de verificatie van activiteiten, die controle in organisatiestructuren duwt en op die manier
controleerbare systemen creëert. Hierbij wordt de informatie van de prestatie-indicatoren empirisch
beoordeeld; er wordt objectief naar gekeken, de materiële waarheid (Freeman, 2002).
Formatieve indicatorsystemen worden juist gebruikt voor het leerproces en de ontwikkeling
van een organisatie. De indicatoren worden vaak beschrijvend gebruikt als focus voor feedback wat
leidt tot verbetering. Ze fungeren als een middel om de doelstellingen van het personeel en de
organisatie op elkaar af te stemmen en bieden een voorlopige en gedeeltelijke waarheid,
geïnterpreteerd in het licht van de lokale omstandigheden, en fungeren als uitgangspunt voor
discussie tussen belanghebbenden. Waar modellen voor kwaliteitsverbetering juist discussie
proberen aan te wakkeren, gebeurt bij assurance systemen het tegenovergestelde; de discussie
wordt zo veel mogelijk afgeschermd. Freeman legt zelf zijn voorkeur bij het formatieve systeem
(Freeman, 2002).
Wiener (2002) levert in haar artikel kritiek op prestatie-indicatoren in het algemeen, maar
vooral op het verantwoordingssysteem. Ze beschrijft het als overkoepelend concept waarbij de
perfectie van prestaties aan andere getoond moet worden. Dit is volgens haar afgeleid van uit een
2
