Tijdvak 5
De tijd van ontdekkers en hervormers
1500 – 1600 (vroeg-moderne tijd: 1500 – 1800)
Schip, Da Vinci
Kenmerkende aspecten:
- Het veranderde mens- en wereldbeeld van de renaissance en het
begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
- De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid.
- Het begin van de Europese overzeese expansie.
- De protestantse Reformatie die splitsing van de christelijke kerk in
West-Europa tot gevolg had.
- Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van de
Nederlandse staat.
§1 De renaissance
, In veel Italiaanse steden werd geprofiteerd van de handel met het Midden-
Oosten. Er ontstonden een nieuw mensbeeld, een nieuw wereldbeeld
en een nieuw levensgevoel met meer oog voor plezier. Het geloof in god
en leven na de dood werd minder en het levensmotto veranderde van
memento mori (gedenk te sterven) naar carpe diem (pluk de dag).
Er kwam meer belangstelling voor klassieke erfgoed. Ze herkenden
henzelf in het hier en nu gerichte levenshouding. Griekse en Romeinse
beelden werden bewonderd om hun schoonheid. De middeleeuwse kunst
werd gotisch en barbaars genoemd: de invasies van Germaanse Goten
hadden bijgedragen aan ondergang van het Romeinse rijk. De
middeleeuwen werden ook wel gezien als een donkere tussenperiode.
De herleving van de waarden en schoonheidsidealen van de oudheid
worden renaissance (wedergeboorte) genoemd. Het begon in 15e eeuw
in Italië en ging zich vanaf 1500 verder verspreidden. begin vroeg-
moderne tijd.
Het humanisme speelde een grote rol. Humanistische geleerden
bestudeerden en vertaalden de klassieke taal- en letterkunde en de
klassieke filosofie. Monniken hadden de klassieke teksten al vertaald,
gekopieerd en bestudeerd maar werd aangepast zodat ze niet strijdig
waren met de christelijke leer, of die leer zelfs ondersteunden. De
humanisten gingen de klassieke teksten kritisch bestuderen. Ze ontdekten
dat in de gekopieerde teksten veel fouten zaten en probeerden deze te
herstellen. Ze gaven er uitleg bij en waren erg onder de indruk van de
schoonheid van het klassieke Grieks en Latijn.
De Turkse verovering van Constantinopel in 1453 gaf het humanisme een
extra impuls. Geleerden uit Constantinopel vluchtten en namen Griekse
manuscripten en kennis van de oudheid mee.
Het lezen van klassieke teksten ging ook bij de opleiding van de gegoede
burgerij horen. De ontwikkeling tot verstandig en mondig individu werd
het opvoedingsideaal. Belangrijk was dat de mens zich op de meest
uiteenlopende terreinen had ontplooid: uomo universalis.
Leonardo da Vinci was een alleskunner. Hij onderzocht door eigen
waarneming. Sneed in menselijk lichaam, ontwierp vliegmachines,
watermolens, baggermachines en nog veel meer. Ook was hij schilder,
musicus en natuuronderzoeker. Hij wordt gezien als typisch
renaissancemens.
Humanisme verspreidde zich in Europa door boekdrukkunst en onderlinge
contacten. Erasmus van Rotterdam was voor christelijk humanisme. De
studie van oude teksten moest er volgens hem toe leiden dat het
christendom werd verdiept en gezuiverd.
Thomas Moore schreef in 1516 een boek waarin hij een beeld schetst van
de ideale samenleving. Hierin was privébezit afgeschaft, was er tijd voor
intellectuele arbeid en waren er meerdere godsdiensten.
De leergierigheid en kritische instelling van de tijd van ontdekkers en
hervormers stimuleerden ook het natuur-wetenschappelijk denken.
Natuurwetenschapper Copercinus ontwierp een wiskundig model van het
De tijd van ontdekkers en hervormers
1500 – 1600 (vroeg-moderne tijd: 1500 – 1800)
Schip, Da Vinci
Kenmerkende aspecten:
- Het veranderde mens- en wereldbeeld van de renaissance en het
begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
- De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid.
- Het begin van de Europese overzeese expansie.
- De protestantse Reformatie die splitsing van de christelijke kerk in
West-Europa tot gevolg had.
- Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van de
Nederlandse staat.
§1 De renaissance
, In veel Italiaanse steden werd geprofiteerd van de handel met het Midden-
Oosten. Er ontstonden een nieuw mensbeeld, een nieuw wereldbeeld
en een nieuw levensgevoel met meer oog voor plezier. Het geloof in god
en leven na de dood werd minder en het levensmotto veranderde van
memento mori (gedenk te sterven) naar carpe diem (pluk de dag).
Er kwam meer belangstelling voor klassieke erfgoed. Ze herkenden
henzelf in het hier en nu gerichte levenshouding. Griekse en Romeinse
beelden werden bewonderd om hun schoonheid. De middeleeuwse kunst
werd gotisch en barbaars genoemd: de invasies van Germaanse Goten
hadden bijgedragen aan ondergang van het Romeinse rijk. De
middeleeuwen werden ook wel gezien als een donkere tussenperiode.
De herleving van de waarden en schoonheidsidealen van de oudheid
worden renaissance (wedergeboorte) genoemd. Het begon in 15e eeuw
in Italië en ging zich vanaf 1500 verder verspreidden. begin vroeg-
moderne tijd.
Het humanisme speelde een grote rol. Humanistische geleerden
bestudeerden en vertaalden de klassieke taal- en letterkunde en de
klassieke filosofie. Monniken hadden de klassieke teksten al vertaald,
gekopieerd en bestudeerd maar werd aangepast zodat ze niet strijdig
waren met de christelijke leer, of die leer zelfs ondersteunden. De
humanisten gingen de klassieke teksten kritisch bestuderen. Ze ontdekten
dat in de gekopieerde teksten veel fouten zaten en probeerden deze te
herstellen. Ze gaven er uitleg bij en waren erg onder de indruk van de
schoonheid van het klassieke Grieks en Latijn.
De Turkse verovering van Constantinopel in 1453 gaf het humanisme een
extra impuls. Geleerden uit Constantinopel vluchtten en namen Griekse
manuscripten en kennis van de oudheid mee.
Het lezen van klassieke teksten ging ook bij de opleiding van de gegoede
burgerij horen. De ontwikkeling tot verstandig en mondig individu werd
het opvoedingsideaal. Belangrijk was dat de mens zich op de meest
uiteenlopende terreinen had ontplooid: uomo universalis.
Leonardo da Vinci was een alleskunner. Hij onderzocht door eigen
waarneming. Sneed in menselijk lichaam, ontwierp vliegmachines,
watermolens, baggermachines en nog veel meer. Ook was hij schilder,
musicus en natuuronderzoeker. Hij wordt gezien als typisch
renaissancemens.
Humanisme verspreidde zich in Europa door boekdrukkunst en onderlinge
contacten. Erasmus van Rotterdam was voor christelijk humanisme. De
studie van oude teksten moest er volgens hem toe leiden dat het
christendom werd verdiept en gezuiverd.
Thomas Moore schreef in 1516 een boek waarin hij een beeld schetst van
de ideale samenleving. Hierin was privébezit afgeschaft, was er tijd voor
intellectuele arbeid en waren er meerdere godsdiensten.
De leergierigheid en kritische instelling van de tijd van ontdekkers en
hervormers stimuleerden ook het natuur-wetenschappelijk denken.
Natuurwetenschapper Copercinus ontwierp een wiskundig model van het
