Bestuursrecht: Rechtsbescherming – video’s week 1
Grondslagen van het bestuursprocesrecht en bevoegdheidsverdeling
Inhoud
Procedures om bestuursrechtelijke geschillen te beslechten...................................................................2
Constitutionele grondslagen van de bestuursrechtspraak........................................................................5
Standaardjurisprudentie Changoe/Staat & Benthem.............................................................................11
Hoofdfuncties van bestuursprocesrecht................................................................................................16
Absolute en relatieve competentie (bevoegdheidsverdeling)................................................................20
Introductie
Dit vak gaat over de mogelijkheden voor burgers om rechtbescherming te krijgen tegen het optreden
van de overheid. De bestuursrechters hebben de belangrijke taak om te oordelen over besluiten van
bestuursorganen (vgl. art. 8:1 e.v. Awb) en de burgerlijke / civiele rechter treedt op als restrechter.
Wanneer is welke rechter bevoegd? Indien de bestuursrechter moet oordelen, welke instantie is dan
bevoegd? Die vragen staat onder meer centraal in deze week 1 van het vak.
Week 1 van het vak Bestuursrecht: Rechtsbescherming staat in het teken van de grondslagen van het
bestuursprocesrecht en de bevoegdheidsverdeling. Bij de uitoefening van taken en bevoegdheden door
de overheid kunnen diverse bestuursrechtelijke geschillen ontstaan. Welke procedures zijn er om
bestuursrechtelijke geschillen te beslechten? De bestuursrechter is de rechter die bevoegd is om te
oordelen over besluiten (zie art. 8:1 Awb). Dat klinkt eenvoudig, maar ‘de bestuursrechter’ bestaat
niet. Nederland kent veel organen die met bestuursrechtspraak belast zijn: het systeem van
bestuursrechtspraak is complex. Hoe wordt bepaald bij welke rechterlijke instantie kan worden
opgekomen tegen besluiten van bestuursorganen? Deze week besteden we aandacht aan de diversiteit
van bestuursrechtelijke geschillen, de constitutionele grondslag van bestuursrechtspraak, de
hoofdfuncties van het bestuursprocesrecht en de bevoegdheidsverdeling.
,Procedures om bestuursrechtelijke geschillen te beslechten
De verschillende procedures:
- Voorprocedure (bij een bestuursorgaan)
- Eerste aanleg / Hoger beroep (bij de rechtbank)
Binnen deze procedures kan een onderscheid worden gemaakt tussen:
o Reguliere procedure
o Vereenvoudigde behandeling
o Versnelde behandeling
- Voorlopigevoorzieningenprocedure
- Herziening
- Klachtprocedures, met name Nationale ombudsman
Art. 1:5 Awb
- Bezwaar (lid 1)
- Administratief beroep (lid 2 en 3)
- Beroep bij de rechter (lid 3)
Voorprocedures
- Bezwaar
De procedure wordt gevolgd bij het bestuursorgaan dat het bestreden besluit heeft
genomen.
Heroverweging door hetzelfde bestuursorgaan.
- Administratief beroep: procedure bij een ander (hoger) bestuursorgaan
- Uov (uniforme openbare voorbereidingsprocedure)
Je kunt hierbij een ‘zienswijze’ inbrengen tegen een ontwerpbesluit (i.p.v. bezwaar
tegen een definitief besluit)
Heroverweging (vgl. bezwaar)
Wanneer de uov openstaat, is geen bezwaar meer mogelijk (art. 7:1d Awb)
Beroep bij de rechter
Wanneer je het niet eens bent met een besluit dat in een uov-procedure of op bezwaar is genomen,
kom je bij de rechter. De normale gang van zaken is dan als volgt:
- Eerste aanleg
Instellen bij de rechtbank
- Hoger beroep
Instellen bij CBB / CRvB / ABRvS
- Allerlei uitzonderingen mogelijk, bijvoorbeeld:
Eerste en enige aanleg bij ABRvS (bijv. in milieu- en ruimtelijke ordeningszaken)
Hoger beroep bij het hof
Cassatieberoep (bijv. fiscaal recht)
Verzoek aan voorzieningenrechter
- Vovo-procedure (voorlopige voorzieningenprocedure) = het bestuursrechtelijk kort geding
Verschil met kort geding: tegen een uitspraak in een vovo-procedure kun je geen
hoger beroep instellen, terwijl een kort geding-vonnis wel vatbaar is voor hoger
beroep.
2
, - Hangende bezwaar of beroep
Connexiteit: er moet altijd ook al een bodemprocedure (van bezwaar, administratief
beroep of beroep bij de rechter) lopen. Hangende zo’n procedure kan een burger om
een voorlopige voorziening vragen.
Algemeen overzicht rechtsmiddelen
Legenda:
- Driehoek: wat een burger kan doen
- Vierkant: besluit van een bestuursorgaan
Bip: besluit in primo. Is de burger het hier niet mee eens, dan kan hij bezwaar maken,
wat resulteert in een bob.
Bob: besluit op bezwaar. Is de burger het hier niet mee eens, dan kan hij beroep in
eerste aanleg instellen.
- Cirkel: rechterlijke uitspraak
Is de burger het oneens met de uitspraak van de rechtbank, dan kan hij in hoger beroep
gaan. Dan volgt een uitspraak in hoger beroep.
- Rechthoek: mogelijkheden voor een voorlopige voorziening
Dit is het standaardmodel, er zijn veel uitzonderingen.
Structuur procedures
- Bestuursorgaan / rechter controleert allereerst zijn bevoegdheid (is er bijv. sprake van een
appellabel besluit? → art. 8:1 Awb).
- Vervolgens wordt de ontvankelijkheid van het beroep van bezwaarmaker/eiser gecontroleerd.
Voorbeeld ontvankelijkheidseis: als de bezwaarmaker of eiser belanghebbende is, dan
wordt nagegaan of er gronden in het bezwaar- of beroepschrift zijn geformuleerd.
- Daarna volgt een inhoudelijke toetsing van het besluit.
Object (wat wordt beoordeeld?):
o Besluit ca;
o Onderdelen van het besluit
Gronden (waaraan wordt het besluit getoetst?):
o Rechtmatigheid
o Beleidsmatig
Ex nunc / ex tunc (naar welk moment wordt getoetst?):
o Ex tunc: uitgaan van de feiten en omstandigheden (het recht) ten tijde van het
nemen van het besluit.
o Ex nunc: uitgaan van het moment waarop de beslissing wordt genomen,
beoordeeld naar de huidige feiten en omstandigheden.
- De beoordeling mondt uit in een uitspraak (bezwaarschriftprocedure: besluit op bezwaar;
anders: gerechtelijke uitspraak). Deze bevat:
Dicta
Zelf voorzien
3
, Schadevergoeding
Proceskosten
- Gevolgen uitspraak?
Formele rechtskracht van een besluit / gezag of kracht van gewijsde van een uitspraak.
Verschillen t.o.v. civiele en strafprocedures
- In partijen
In het bestuursprocesrecht is een bestuursorgaan altijd partij.
- In bevoegdheid
- In procedure
In het bestuursprocesrecht is deze geregeld in de Awb (rechtspraak: met name
Hoofdstuk 8 Awb).
- In toetsing
- In uitspraak
Alleen een bestuursrechter heeft de bevoegdheid om een bestreden besluit te
vernietigen. Een civiele rechter kan slechts oordelen dat een besluit onrechtmatig is,
hij mag het niet vernietigen (op zichzelf is dit ook weer een besluit).
Vervolg
- Deze week al bijzondere aandacht voor absolute en relatieve competentie
- Daarna komen de andere procedures aan bod, van voorprocedure, via gewone procedure naar
vovo-procedure
- Nationale ombudsman
- Nadere verhouding tot civiele rechter
4
, Constitutionele grondslagen van de bestuursrechtspraak
Constitutionele grondslagen
- Wat?
Nederland is een democratie en een rechtsstaat. De fundamentele grondslagen en
regels over de inrichting van de staat en de verhouding tussen de staat en zijn burgers
vormen de constitutie.
Meer concreet is het onderwerp van deze week de inbedding van de
rechtsbescherming tegen de overheid in onze grondwet en in het EVRM.
- Waarom?
De constitutionele grondslagen betekenen fundamentele waarborgen voor de
rechtsbescherming tegen de overheid. Deze zijn te vinden in de constitutionele
basisregels.
Denk met name aan onafhankelijkheid en onpartijdigheid; voorts aan fair balance
tussen de belangen van de staat en de belangen van de burger, uitspraken in het
openbaar, etc.
- Twee vragen:
Hoe zit het systeem van de rechtsbescherming tegen de overheid constitutioneel in
elkaar?
Waarom zit het zo in elkaar?
Hoe zit het systeem van de rechtsbescherming tegen de overheid constitutioneel in elkaar?
Besluit en bestuursrechter
- Het bestuursrecht betreft in het algemeen de rechtsbetrekking tussen overheid – burger (incl.
bedrijven) en meer specifiek de rechtsverhouding tussen bestuursorganen (art. 1:1 Awb) –
belanghebbenden (art. 1:2 Awb). Bij die rechtsbetrekking staat een besluit (art. 1:3 Awb)
centraal.
Maar niet altijd: de overheid verricht ook privaatrechtelijke rechtshandelingen en
feitelijke handelingen.
- Er kunnen geschillen ontstaan over een besluit.
- Vaak procederen bij de bestuursrechter (art. 1:4 Awb)
Soorten rechters
- Onderscheid naar rechtsgebied:
Bestuursrechter: art. 1:4 Awb
Civiele (= burgerlijke) rechter (o.a. handel, familie): rechter bevoegd o.g.v. Rv
Strafrechter: rechter bevoegd o.g.v. Sv
- Onderscheid naar rechterlijke macht (RM):
Rechterlijke macht: art. 2 RO (geeft uitvoering aan art. 116 lid 1 GW), betreft de
gewone rechters:
o Rechtbank
o Hof
o Hoge Raad
Gerechten die niet tot de rechterlijke macht behoren:
o CBb (College van Beroep voor het bedrijfsleven)
o CRvB (Centrale Raad van Beroep)
o ABRvS (Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State)
o Andere, o.a. CBHO (College van Beroep voor het Hoger Onderwijs)
5
Grondslagen van het bestuursprocesrecht en bevoegdheidsverdeling
Inhoud
Procedures om bestuursrechtelijke geschillen te beslechten...................................................................2
Constitutionele grondslagen van de bestuursrechtspraak........................................................................5
Standaardjurisprudentie Changoe/Staat & Benthem.............................................................................11
Hoofdfuncties van bestuursprocesrecht................................................................................................16
Absolute en relatieve competentie (bevoegdheidsverdeling)................................................................20
Introductie
Dit vak gaat over de mogelijkheden voor burgers om rechtbescherming te krijgen tegen het optreden
van de overheid. De bestuursrechters hebben de belangrijke taak om te oordelen over besluiten van
bestuursorganen (vgl. art. 8:1 e.v. Awb) en de burgerlijke / civiele rechter treedt op als restrechter.
Wanneer is welke rechter bevoegd? Indien de bestuursrechter moet oordelen, welke instantie is dan
bevoegd? Die vragen staat onder meer centraal in deze week 1 van het vak.
Week 1 van het vak Bestuursrecht: Rechtsbescherming staat in het teken van de grondslagen van het
bestuursprocesrecht en de bevoegdheidsverdeling. Bij de uitoefening van taken en bevoegdheden door
de overheid kunnen diverse bestuursrechtelijke geschillen ontstaan. Welke procedures zijn er om
bestuursrechtelijke geschillen te beslechten? De bestuursrechter is de rechter die bevoegd is om te
oordelen over besluiten (zie art. 8:1 Awb). Dat klinkt eenvoudig, maar ‘de bestuursrechter’ bestaat
niet. Nederland kent veel organen die met bestuursrechtspraak belast zijn: het systeem van
bestuursrechtspraak is complex. Hoe wordt bepaald bij welke rechterlijke instantie kan worden
opgekomen tegen besluiten van bestuursorganen? Deze week besteden we aandacht aan de diversiteit
van bestuursrechtelijke geschillen, de constitutionele grondslag van bestuursrechtspraak, de
hoofdfuncties van het bestuursprocesrecht en de bevoegdheidsverdeling.
,Procedures om bestuursrechtelijke geschillen te beslechten
De verschillende procedures:
- Voorprocedure (bij een bestuursorgaan)
- Eerste aanleg / Hoger beroep (bij de rechtbank)
Binnen deze procedures kan een onderscheid worden gemaakt tussen:
o Reguliere procedure
o Vereenvoudigde behandeling
o Versnelde behandeling
- Voorlopigevoorzieningenprocedure
- Herziening
- Klachtprocedures, met name Nationale ombudsman
Art. 1:5 Awb
- Bezwaar (lid 1)
- Administratief beroep (lid 2 en 3)
- Beroep bij de rechter (lid 3)
Voorprocedures
- Bezwaar
De procedure wordt gevolgd bij het bestuursorgaan dat het bestreden besluit heeft
genomen.
Heroverweging door hetzelfde bestuursorgaan.
- Administratief beroep: procedure bij een ander (hoger) bestuursorgaan
- Uov (uniforme openbare voorbereidingsprocedure)
Je kunt hierbij een ‘zienswijze’ inbrengen tegen een ontwerpbesluit (i.p.v. bezwaar
tegen een definitief besluit)
Heroverweging (vgl. bezwaar)
Wanneer de uov openstaat, is geen bezwaar meer mogelijk (art. 7:1d Awb)
Beroep bij de rechter
Wanneer je het niet eens bent met een besluit dat in een uov-procedure of op bezwaar is genomen,
kom je bij de rechter. De normale gang van zaken is dan als volgt:
- Eerste aanleg
Instellen bij de rechtbank
- Hoger beroep
Instellen bij CBB / CRvB / ABRvS
- Allerlei uitzonderingen mogelijk, bijvoorbeeld:
Eerste en enige aanleg bij ABRvS (bijv. in milieu- en ruimtelijke ordeningszaken)
Hoger beroep bij het hof
Cassatieberoep (bijv. fiscaal recht)
Verzoek aan voorzieningenrechter
- Vovo-procedure (voorlopige voorzieningenprocedure) = het bestuursrechtelijk kort geding
Verschil met kort geding: tegen een uitspraak in een vovo-procedure kun je geen
hoger beroep instellen, terwijl een kort geding-vonnis wel vatbaar is voor hoger
beroep.
2
, - Hangende bezwaar of beroep
Connexiteit: er moet altijd ook al een bodemprocedure (van bezwaar, administratief
beroep of beroep bij de rechter) lopen. Hangende zo’n procedure kan een burger om
een voorlopige voorziening vragen.
Algemeen overzicht rechtsmiddelen
Legenda:
- Driehoek: wat een burger kan doen
- Vierkant: besluit van een bestuursorgaan
Bip: besluit in primo. Is de burger het hier niet mee eens, dan kan hij bezwaar maken,
wat resulteert in een bob.
Bob: besluit op bezwaar. Is de burger het hier niet mee eens, dan kan hij beroep in
eerste aanleg instellen.
- Cirkel: rechterlijke uitspraak
Is de burger het oneens met de uitspraak van de rechtbank, dan kan hij in hoger beroep
gaan. Dan volgt een uitspraak in hoger beroep.
- Rechthoek: mogelijkheden voor een voorlopige voorziening
Dit is het standaardmodel, er zijn veel uitzonderingen.
Structuur procedures
- Bestuursorgaan / rechter controleert allereerst zijn bevoegdheid (is er bijv. sprake van een
appellabel besluit? → art. 8:1 Awb).
- Vervolgens wordt de ontvankelijkheid van het beroep van bezwaarmaker/eiser gecontroleerd.
Voorbeeld ontvankelijkheidseis: als de bezwaarmaker of eiser belanghebbende is, dan
wordt nagegaan of er gronden in het bezwaar- of beroepschrift zijn geformuleerd.
- Daarna volgt een inhoudelijke toetsing van het besluit.
Object (wat wordt beoordeeld?):
o Besluit ca;
o Onderdelen van het besluit
Gronden (waaraan wordt het besluit getoetst?):
o Rechtmatigheid
o Beleidsmatig
Ex nunc / ex tunc (naar welk moment wordt getoetst?):
o Ex tunc: uitgaan van de feiten en omstandigheden (het recht) ten tijde van het
nemen van het besluit.
o Ex nunc: uitgaan van het moment waarop de beslissing wordt genomen,
beoordeeld naar de huidige feiten en omstandigheden.
- De beoordeling mondt uit in een uitspraak (bezwaarschriftprocedure: besluit op bezwaar;
anders: gerechtelijke uitspraak). Deze bevat:
Dicta
Zelf voorzien
3
, Schadevergoeding
Proceskosten
- Gevolgen uitspraak?
Formele rechtskracht van een besluit / gezag of kracht van gewijsde van een uitspraak.
Verschillen t.o.v. civiele en strafprocedures
- In partijen
In het bestuursprocesrecht is een bestuursorgaan altijd partij.
- In bevoegdheid
- In procedure
In het bestuursprocesrecht is deze geregeld in de Awb (rechtspraak: met name
Hoofdstuk 8 Awb).
- In toetsing
- In uitspraak
Alleen een bestuursrechter heeft de bevoegdheid om een bestreden besluit te
vernietigen. Een civiele rechter kan slechts oordelen dat een besluit onrechtmatig is,
hij mag het niet vernietigen (op zichzelf is dit ook weer een besluit).
Vervolg
- Deze week al bijzondere aandacht voor absolute en relatieve competentie
- Daarna komen de andere procedures aan bod, van voorprocedure, via gewone procedure naar
vovo-procedure
- Nationale ombudsman
- Nadere verhouding tot civiele rechter
4
, Constitutionele grondslagen van de bestuursrechtspraak
Constitutionele grondslagen
- Wat?
Nederland is een democratie en een rechtsstaat. De fundamentele grondslagen en
regels over de inrichting van de staat en de verhouding tussen de staat en zijn burgers
vormen de constitutie.
Meer concreet is het onderwerp van deze week de inbedding van de
rechtsbescherming tegen de overheid in onze grondwet en in het EVRM.
- Waarom?
De constitutionele grondslagen betekenen fundamentele waarborgen voor de
rechtsbescherming tegen de overheid. Deze zijn te vinden in de constitutionele
basisregels.
Denk met name aan onafhankelijkheid en onpartijdigheid; voorts aan fair balance
tussen de belangen van de staat en de belangen van de burger, uitspraken in het
openbaar, etc.
- Twee vragen:
Hoe zit het systeem van de rechtsbescherming tegen de overheid constitutioneel in
elkaar?
Waarom zit het zo in elkaar?
Hoe zit het systeem van de rechtsbescherming tegen de overheid constitutioneel in elkaar?
Besluit en bestuursrechter
- Het bestuursrecht betreft in het algemeen de rechtsbetrekking tussen overheid – burger (incl.
bedrijven) en meer specifiek de rechtsverhouding tussen bestuursorganen (art. 1:1 Awb) –
belanghebbenden (art. 1:2 Awb). Bij die rechtsbetrekking staat een besluit (art. 1:3 Awb)
centraal.
Maar niet altijd: de overheid verricht ook privaatrechtelijke rechtshandelingen en
feitelijke handelingen.
- Er kunnen geschillen ontstaan over een besluit.
- Vaak procederen bij de bestuursrechter (art. 1:4 Awb)
Soorten rechters
- Onderscheid naar rechtsgebied:
Bestuursrechter: art. 1:4 Awb
Civiele (= burgerlijke) rechter (o.a. handel, familie): rechter bevoegd o.g.v. Rv
Strafrechter: rechter bevoegd o.g.v. Sv
- Onderscheid naar rechterlijke macht (RM):
Rechterlijke macht: art. 2 RO (geeft uitvoering aan art. 116 lid 1 GW), betreft de
gewone rechters:
o Rechtbank
o Hof
o Hoge Raad
Gerechten die niet tot de rechterlijke macht behoren:
o CBb (College van Beroep voor het bedrijfsleven)
o CRvB (Centrale Raad van Beroep)
o ABRvS (Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State)
o Andere, o.a. CBHO (College van Beroep voor het Hoger Onderwijs)
5
