GRIEKS BACCHANTEN
De Attische tragedie
Volgens Aristoteles is de tragedie ontstaan uit de dithyrambe, een koorlied ter ere van
Dionysus. Elk jaar werden er festivals ter ere van hem gehouden, waarbij de dithyramben
gezongen werden door een koor verkleed als satyrs (Dionysus’ vaste begeleiders). De
zangers werden begeleid door een αυλος (een blaasinstrument met 2 pijpen).
Thepsis bedacht de leider van het koor een aparte rol te geven. Hij wisselde gezongen
gedeelten af met gesproken teksten. Zo ontstond de dialoog tussen koor en acteur. Deze
acteur noemde men υποκριτης. De acteur speelde alle figuren uit het verhaal. Thepsis won
als eerst een prijs met de opvoering van zijn tragedies.
De meeste tragedies hadden een mythologisch onderwerp. De dichters gaven hun visie over
vragen als: in hoeverre is de mens gehoorzaamheid verschuldigd aan de goden? Er was
geen vaste versie van de mythen en binnen de hoofdlijnen bewerkten de dichters de
gegevens.
In een tragedie waren maximaal 3 acteurs (allemaal man) die wisselden van rol. Hierbij werd
gebruik gemaakt van maskers. De maskers hadden geen gezichtsuitdrukking, dus de
stemming werd beschreven. Ook traden er figuranten op: mutae personae.
Het koor bestond uit 15 personen en stelde meestal een groep mannen of vrouwen voor uit
de stad waar het stuk zich afspeelde. In de Bacchae is het koor een groep bacchanten die
met Dionysus zijn meegekomen uit Lydië. De koorleden stonden het hele stuk op het toneel.
De rol van het koor werd in de loop der tijd minder belangrijk.
Een tragedie heeft een vast patroon:
● proloog (προλογος, inleiding): openingstekst door een of meerdere acteurs waarin
informatie verschaft wordt over de situatie en betrokken personages (publiek had
geen programmaboekjes)
● parodos (παροδος, opkomst lied van het koor): de koor nam plaats in de orchestra
en gebruikt een veel poëtischer taal dan de acteurs. Het koor reflecteert (in
algemene termen) op wat er net gebeurd is of anticipeert (vaak angstig) op wat er
gaat gebeuren
● eerste epeisodion (επεισοδιον, bedrijf): begin eigenlijke handeling
● eerste stasimon (στασιμον, koorlied op de plaats): koor zingt 2e koorlied
● epeisodion, stasimon etc.
● exodos (εξοδος, aftocht van het koor): slotscène na het laatste stasimon. Het koor
heeft altijd het laatste woord
1
, In de epeisodia waren er vaak (een van) de volgende tekstonderdelen:
● bodeverhaal: lange monoloog waarin een persoon, die verder niet voorkomt in het
stuk en van geringe afkomst is (boer, herder, dienaar) verslag brengt van wat elders
is gebeurd. Vaak zijn het bloederige gebeurtenissen die hij heeft gezien. Op het
toneel werd nooit een moord begaan en dus werd hierover verteld. In Bacchae zijn er
2 bodeverhalen
● stichomythie: vorm van dialoog waarbij sprekers elkaar snel afwisselen door om de
beurt een regel te spreken (min. ½ regel, max. 2 regels). Dit gebeurt vaak in heftige
en emotionele scènes. Vaak worden woord(groepen) (bijna) letterlijk overgenomen
(estafette-techniek) of worden onvolledige zinnen gesproken. Ook dit is in Bacchae
● agon (αγων, wedstrijd): een woordenstrijd tussen 2 personages. Ieder personage
bepleit zijn standpunt in een lange redevoering
Rijke burgers kregen de opdracht de kosten van het koor te betalen, omdat de
productiekosten voor de staat te hoog waren. Deze vorm van belasting was de λειτουργια.
Het aanzien van de uitgekozen Athener werd verhoogd als hij dit moest betalen.
De grote Dionysia
De grote Dionysia was een jaarlijks feest ter ere van Dionysus. Hij was de god van de
vegetatie en wijnbouw, de brenger van extase en de inspirator van het toneel. Op de
vooravond van het festival werd het beeld van Dionysus uit de tempel gehaald en in een
grote optocht door de stad gedragen. Het beeld werd neergezet op een opvallende plaats in
het theater. De dag erop begon een serie plechtigheden, zowel religieus als niet-religieus.
De ceremonies werden afgesloten met een optocht en toen begon het eigenlijke festival. Op
dag 2, 3 en 4 werden de tragedies opgevoerd.
De tragedies waren afkomstig van 3 tragedieschrijvers. Deze schrijvers werden bepaald
door een wedstrijd die voorafging aan het festival. De toneelstukken die werden opgevoerd
bij de grote Dionysia waren de toneelstukken van de finalisten. Elke tragedieschrijver
schreef een tetralogie (3 tragedies) en een satyrspel (komedie). De prijzen werden
toegekend door een jury van gewone burgers. De jury keek naar tekst,muziek en dans.
Bacchae is pas na de dood van Euripides opgevoerd (en won de 1e prijs). Hij was altijd vrij
kritisch tegenover Goden.
De tragedies werden opgevoerd op de Agora in een houten theater dat elk jaar werd
afgebroken na afloop van het festival. Later bouwde men een permanent theater tegen de
Acropolis, waar ook de tempel van Dionysus was. Het theater werd vaak uitgebreid en
uiteindelijk konden 15.000 mensen kijken.
In het midden was een ronde ruimte waar het koor tijdens het stuk aanwezig was: ορχηστρα.
Hier stond ook het altaar van Dionysus. Het publiek zat om drie kwart van de ορχηστρα heen
in de θεατρον. Op de 1e rij waren erezetels, daarachter zaten de mannen en bovenaan de
rest. Aan de 4e zijde was een σκηνη waarin de acteurs zich verkleedden. Tussen de σκηνη
en ορχηστρα waren εισοδοι (gangen), waardoor spelers opkwamen. Van links betekende dat
ze van buiten de stad kwamen, van rechts betekende ‘uit de stad’.
2
De Attische tragedie
Volgens Aristoteles is de tragedie ontstaan uit de dithyrambe, een koorlied ter ere van
Dionysus. Elk jaar werden er festivals ter ere van hem gehouden, waarbij de dithyramben
gezongen werden door een koor verkleed als satyrs (Dionysus’ vaste begeleiders). De
zangers werden begeleid door een αυλος (een blaasinstrument met 2 pijpen).
Thepsis bedacht de leider van het koor een aparte rol te geven. Hij wisselde gezongen
gedeelten af met gesproken teksten. Zo ontstond de dialoog tussen koor en acteur. Deze
acteur noemde men υποκριτης. De acteur speelde alle figuren uit het verhaal. Thepsis won
als eerst een prijs met de opvoering van zijn tragedies.
De meeste tragedies hadden een mythologisch onderwerp. De dichters gaven hun visie over
vragen als: in hoeverre is de mens gehoorzaamheid verschuldigd aan de goden? Er was
geen vaste versie van de mythen en binnen de hoofdlijnen bewerkten de dichters de
gegevens.
In een tragedie waren maximaal 3 acteurs (allemaal man) die wisselden van rol. Hierbij werd
gebruik gemaakt van maskers. De maskers hadden geen gezichtsuitdrukking, dus de
stemming werd beschreven. Ook traden er figuranten op: mutae personae.
Het koor bestond uit 15 personen en stelde meestal een groep mannen of vrouwen voor uit
de stad waar het stuk zich afspeelde. In de Bacchae is het koor een groep bacchanten die
met Dionysus zijn meegekomen uit Lydië. De koorleden stonden het hele stuk op het toneel.
De rol van het koor werd in de loop der tijd minder belangrijk.
Een tragedie heeft een vast patroon:
● proloog (προλογος, inleiding): openingstekst door een of meerdere acteurs waarin
informatie verschaft wordt over de situatie en betrokken personages (publiek had
geen programmaboekjes)
● parodos (παροδος, opkomst lied van het koor): de koor nam plaats in de orchestra
en gebruikt een veel poëtischer taal dan de acteurs. Het koor reflecteert (in
algemene termen) op wat er net gebeurd is of anticipeert (vaak angstig) op wat er
gaat gebeuren
● eerste epeisodion (επεισοδιον, bedrijf): begin eigenlijke handeling
● eerste stasimon (στασιμον, koorlied op de plaats): koor zingt 2e koorlied
● epeisodion, stasimon etc.
● exodos (εξοδος, aftocht van het koor): slotscène na het laatste stasimon. Het koor
heeft altijd het laatste woord
1
, In de epeisodia waren er vaak (een van) de volgende tekstonderdelen:
● bodeverhaal: lange monoloog waarin een persoon, die verder niet voorkomt in het
stuk en van geringe afkomst is (boer, herder, dienaar) verslag brengt van wat elders
is gebeurd. Vaak zijn het bloederige gebeurtenissen die hij heeft gezien. Op het
toneel werd nooit een moord begaan en dus werd hierover verteld. In Bacchae zijn er
2 bodeverhalen
● stichomythie: vorm van dialoog waarbij sprekers elkaar snel afwisselen door om de
beurt een regel te spreken (min. ½ regel, max. 2 regels). Dit gebeurt vaak in heftige
en emotionele scènes. Vaak worden woord(groepen) (bijna) letterlijk overgenomen
(estafette-techniek) of worden onvolledige zinnen gesproken. Ook dit is in Bacchae
● agon (αγων, wedstrijd): een woordenstrijd tussen 2 personages. Ieder personage
bepleit zijn standpunt in een lange redevoering
Rijke burgers kregen de opdracht de kosten van het koor te betalen, omdat de
productiekosten voor de staat te hoog waren. Deze vorm van belasting was de λειτουργια.
Het aanzien van de uitgekozen Athener werd verhoogd als hij dit moest betalen.
De grote Dionysia
De grote Dionysia was een jaarlijks feest ter ere van Dionysus. Hij was de god van de
vegetatie en wijnbouw, de brenger van extase en de inspirator van het toneel. Op de
vooravond van het festival werd het beeld van Dionysus uit de tempel gehaald en in een
grote optocht door de stad gedragen. Het beeld werd neergezet op een opvallende plaats in
het theater. De dag erop begon een serie plechtigheden, zowel religieus als niet-religieus.
De ceremonies werden afgesloten met een optocht en toen begon het eigenlijke festival. Op
dag 2, 3 en 4 werden de tragedies opgevoerd.
De tragedies waren afkomstig van 3 tragedieschrijvers. Deze schrijvers werden bepaald
door een wedstrijd die voorafging aan het festival. De toneelstukken die werden opgevoerd
bij de grote Dionysia waren de toneelstukken van de finalisten. Elke tragedieschrijver
schreef een tetralogie (3 tragedies) en een satyrspel (komedie). De prijzen werden
toegekend door een jury van gewone burgers. De jury keek naar tekst,muziek en dans.
Bacchae is pas na de dood van Euripides opgevoerd (en won de 1e prijs). Hij was altijd vrij
kritisch tegenover Goden.
De tragedies werden opgevoerd op de Agora in een houten theater dat elk jaar werd
afgebroken na afloop van het festival. Later bouwde men een permanent theater tegen de
Acropolis, waar ook de tempel van Dionysus was. Het theater werd vaak uitgebreid en
uiteindelijk konden 15.000 mensen kijken.
In het midden was een ronde ruimte waar het koor tijdens het stuk aanwezig was: ορχηστρα.
Hier stond ook het altaar van Dionysus. Het publiek zat om drie kwart van de ορχηστρα heen
in de θεατρον. Op de 1e rij waren erezetels, daarachter zaten de mannen en bovenaan de
rest. Aan de 4e zijde was een σκηνη waarin de acteurs zich verkleedden. Tussen de σκηνη
en ορχηστρα waren εισοδοι (gangen), waardoor spelers opkwamen. Van links betekende dat
ze van buiten de stad kwamen, van rechts betekende ‘uit de stad’.
2
