Mondzorg bij volwassenen, jongeren en kinderen:
Inhoudstafel:
1) Introductie:……………………………………………………………………………………………………………………………2
2) Letsels van het mondslijmvlies en weke delen:…………………………………………………………………….10
a. Rode afwijkingen:………………………………………………………………………………………………………..10
b. Witte afwijkingen:……………………………………………………………………………………………………….16
c. Pigmentaties:………………………………………………………………………………………………………........28
3) Letsels van de tong:……………………………………………………………………………………………………………..38
4) Letsels van het palatum:………………………………………………………………………………………………………53
5) Letsels van de lippen:…………………………………………………………………………………………………………..58
a. Acanthosis nigricans:…………………………………………………………………………………………………..58
b. Cheilitis:………………………………………………………………………………………………………..…………….59
c. Herpes labialis:…………………………………………………………………………………………………………...63
d. Benigne verworven gezwel:………………………………………………………………………………………..64
e. Maligne verworven gezwel:………………………………………………………………………………………..66
f. Ulceratie:…………………………………………………………………………………………………………………….67
6) Kindertandheelkunde:…………………………………………………………………………………………………………68
a. Medische anamnese:………………………………………………………………………………………………….68
b. Behandelingen en procedures:……………………………………………………………………………………78
c. Trauma:……………………………………………………………………………………………………………………….80
d. Ontwikkelingsstoornissen:……………………………………………………………………..……………………89
e. Omgaan met kinderen:………………………………………………………………………………………………. 97
1
,Introductie:
Histologie vs pathologie:
Essentiële begrippen:
• Cytologie: Studie lichaamscellen
• Cytopathologie: Studie lichaamscellen met ziekteprocessen
• Histologie: Studie van de organisatie lichaamscellen tot weefsel
• Histopathologie: Studie van verandering in cellen en weefsels bij ziekte
Histologie van de mondholte:
Weefsels in de mondholte:
De huid (cutis) is de bekleding van het lichaam en is opgedeeld in 3 delen:
• Epidermis (opperhuid)
Is opgebouwd uit epitheelcellen
• Dermis (lederhuid)
• Subcutis (onderhuid)
Weefsels zijn opgebouwd uit 4 soorten cellen:
• Zenuwcellen
• Spiercellen
• Steuncellen
• Dekcellen = epitheelcellen
2
,Epitheel:
Bestaat uit 1 of meerdere lagen tegen elkaar geschikte cellen omgeven door een beperkte
hoeveelheid extracellulair materiaal. Het bedekt de lichaamsoppervlakken en is anders
georganiseerd afhankelijk van hun locatie/functie.
Karakteristieken:
Oppervlaktespecificaties: Apicaal
• Microvilli in de dunne darm
• Keratinisatie/verhoorning
o Hoornlaag op de huid
o Weerstand mechanische druk
▪ Bepaalt dikte
Basaal
De cellen ontspringen basaal en verplaatsen zich naar apicaal. Hoe apicaler ze gaan hoe kleiner de
cellen worden tot ze hun celkern verliezen en dood gaan. Deze dode cellen schilferen vervolgens af
van de huid.
Welk epitheel waar?
3
,Morfologie van een (niet) verhoornd epitheel:
Men beschrijft volgende lagen:
• Stratum corneum (met stratum disjunctum)
• Stratum granulosum
• Stratum spinosum
• Stratum basale
Orale pathologie en de rol van de anatomopatholoog:
Pathologie is ziekteleer en is een specialisme van de anatomopatholoog, deze onderzoekt de
veranderingen in weefsels en cellen. De anatomopatholoog diagnosticeert met behelp van
microscopie en immunohistochemische kleuringen.
Hij is thuis in:
• Histopathologie
(weefselstaal)
• Cytopathologie
(onderzoek cellen in stalen)
Benodigdheden voor histo(pathologisch)onderzoek:
Weefselstaal:
Wordt verworven door:
Punctie : (cytologisch onderzoek)
Bij een opeenstapeling van vocht waar het niet thuishoort kan je een punctie
doen, het vocht opzuigen en gaan bestuderen.
Vb:
• Pleurapunctie (tussen longvliezen)
• Ascitespunctie (buikholte)
Celswab:
Uitstrijkje
Vb: cervicaal overgangsepitheel thv baarmoedermond voor screening metaplasie
4
,Biopsie:
Vaak niet nodig sinds slijmvliesafwijkingen een zeer typerend beeld hebben
Hierbij wordt geleidingsanesthesie gebruikt bij kwaadaardige maligniteiten sinds cellen meegesleept
zouden kunnen worden met je naald in het weefsel.
• Excisiebiopsie: (verwijdering volledige afwijking)
o Kleine afwijking zonder aanwijzing voor kwaadaardigheid (tot 1cm)
o Verwijdering gehele afwijking + marge enkele mm
o Primair sluiten (hechten)
• Incisiebiopsie: (gedeeltelijk verwijderen afwijking)
o Bij grotere afwijkingen (>2cm)
o Multipele afwijkingen
o Bij sterk vermoeden maligniteit
Wordt gedaan door meerdere weefselstukjes weg te nemen
(minimaal 0.3cm lang, 0.2 cm breed en 0.2cm diep)
Bij de meest verdachte gebieden:
o Induratie
o Erosie
o NOOIT in necrotisch gebied
• FNAC (fine needle aspiration cytology)
o Eenvoudig
o Minimaal invasief
o Echo-geleid
o Primair sluiten niet nodig
o Weinig complicaties
• Punch biopsy
o Eenvoudig
o Minimaal invasief
o Primair sluiten niet nodig
o Weinig complicaties
o Histologie!
• Open chirurgische incisiebiopsie (heelkundig verwijderen deel afwijking)
o Meer invasief
o Primair sluiten!
o Complicaties mogelijk
o Groter resectiestuk mogelijk voor histopathologische diagnose
• Resectiestuk na heelkunde
Bij verwijdering maligniteit bij oncologische operatie onderzoekt men het verwijderde
weefsel of er ook kankercellen aan de randen zitten.
5
,Verwerking van het weefselstaal:
Fixatie:
Het bevriezen van het weefsel met behulp van chemische producten
• Voorkomen autolyse (celdood)
• Behoud van celvolume en structuur in vervolg verwerkingsproces
Tissue processing:
Creëren van een weefselblok dat de juiste consistentie heeft om aangesneden te worden:
• Solide genoeg → aansnijden mogelijk
• Zacht genoeg → geen weefselschade bij aansnijden
Maken van coupes:
Dit gebeurd met een microtoom die het op een dikte snijdt van 0.005mm en die en een waterbed
terechtkomen. Vervolgens wordt het op een dekglaasje gelegd.
Kleuren van de coupes:
Hierbij maak je een contrast zodat de cellen en het weefsel herkenbaar zijn.
Kleuring = straining
• Hematoxiline eosine-kleuring = standaard (blauwpaars/roodroze kleuring, Zuur/base)
• PAS-kleuring:
o Glycogeen, zoeken naar suikerketens
• Immunohistochemische kleuring
o Directe/indirecte methode
o Met behulp van antilichamen op zoek naar ziektemerkers
▪ Vb: oestrogeenbevattende borsttumor?
6
,Microscopie:
7
,Aan de slag als mondhygiënist:
Structuur is essentieel bij klinische inspectie!
Inspectie:
Bij abnormaliteiten is het belangrijk om het goed te beschrijven:
• Plaats
• Uitbreiding
o Solitair
o multiple
• Omvang
o Aantal
o Grootte (mm) of
• Vorm
o Verheven?
• Begrenzing
o Lijnscherp
o Scherp
o Matig scherp
o onscherp
• Kleur
o Vascularisatie
o Pigmentatie
o Dikte epitheel
o keratinisatie
• Aard van oppervlak
o ‘Efflorescentie’
▪ Papels
▪ Nodulus
▪ Nodus
▪ Tumor
▪ Vesikel
▪ Bulla
▪ Pustel
▪ Erosie (basale lamina intact)
▪ Ulcer (basale lamina beschadigd)
▪ Crusta (korst)
8
,Palpatie:
• Lippen
• Wangslijmvlies Hier zoeken we naar weerstand (induratie)
• Mondbodem
Hierbij beschrijven we:
• Lokalisatie
• Consistensie
• Verhouding t.o.v omgevende weefsels → beweegbaar?
• Aspect van de huid?
Wanneer we een maligniteit opmerken moeten we de patiënt verwijzen. Dit gebeurd
mondeling/schriftelijk afhankelijk van de werkplek.
We kunnen verwijzen naar:
• Tandarts
• Parodontoloog
• Kaakchirurg
• Huisarts
• Dermatoloog
• NKO-arts
• Andere specialist
Een verwijsbrief bevat onze informatie + beeldvorming.
ISBARR
• Datum
• Gegevens doorverwijzer
o Naam
o Functie
o Contactgegevens praktijk
• Patiëntengegevens
o Naam
o Geboortedatum
o contactgegevens
• Klinische gegevens
o Locatie
o Resultaten klinisch onderzoek
• Diagnostische vraagstelling
9
, Letsels van het mondslijmvlies en weke delen:
Rode afwijkingen:
Rode afwijkingen kunnen opgedeeld worden in 3 groepen:
• Erythroplakie
• Stomatitis
• Vasculaire afwijkingen
Erythroplakie:
Een onverklaarbare rode afwijking van het mondslijmvlies die premaligne is. Wordt gediagnosticeerd
per exclusie: eerst andere oorzaken/ziektebeelden zoeken alvorens als erythroplakie te bestempelen.
Het is relatief zeldzaam en minder frequent dan leukoplakie, maar wal risicovoller.
Ook is de verhouding van voorkomen tussen vrouwen en mannen gelijk (vooral 50-70j) en een
belangrijke risicofactor is roken.
Klinische aspecten:
• Rode, vlakke verkleuring slijmvlies
• Kan overal in mond
• +- irritatie of branderigheid
• Bij palpatie geen verharding
• Proefexcisie
• Asymmetrisch
Differentiaal diagnose:
• Erythemateuze vorm candidose
o Symmetrisch of mediaanlijn tong/gehemelte
• Erosieve lichen planus
o Symmetrisch
10
Inhoudstafel:
1) Introductie:……………………………………………………………………………………………………………………………2
2) Letsels van het mondslijmvlies en weke delen:…………………………………………………………………….10
a. Rode afwijkingen:………………………………………………………………………………………………………..10
b. Witte afwijkingen:……………………………………………………………………………………………………….16
c. Pigmentaties:………………………………………………………………………………………………………........28
3) Letsels van de tong:……………………………………………………………………………………………………………..38
4) Letsels van het palatum:………………………………………………………………………………………………………53
5) Letsels van de lippen:…………………………………………………………………………………………………………..58
a. Acanthosis nigricans:…………………………………………………………………………………………………..58
b. Cheilitis:………………………………………………………………………………………………………..…………….59
c. Herpes labialis:…………………………………………………………………………………………………………...63
d. Benigne verworven gezwel:………………………………………………………………………………………..64
e. Maligne verworven gezwel:………………………………………………………………………………………..66
f. Ulceratie:…………………………………………………………………………………………………………………….67
6) Kindertandheelkunde:…………………………………………………………………………………………………………68
a. Medische anamnese:………………………………………………………………………………………………….68
b. Behandelingen en procedures:……………………………………………………………………………………78
c. Trauma:……………………………………………………………………………………………………………………….80
d. Ontwikkelingsstoornissen:……………………………………………………………………..……………………89
e. Omgaan met kinderen:………………………………………………………………………………………………. 97
1
,Introductie:
Histologie vs pathologie:
Essentiële begrippen:
• Cytologie: Studie lichaamscellen
• Cytopathologie: Studie lichaamscellen met ziekteprocessen
• Histologie: Studie van de organisatie lichaamscellen tot weefsel
• Histopathologie: Studie van verandering in cellen en weefsels bij ziekte
Histologie van de mondholte:
Weefsels in de mondholte:
De huid (cutis) is de bekleding van het lichaam en is opgedeeld in 3 delen:
• Epidermis (opperhuid)
Is opgebouwd uit epitheelcellen
• Dermis (lederhuid)
• Subcutis (onderhuid)
Weefsels zijn opgebouwd uit 4 soorten cellen:
• Zenuwcellen
• Spiercellen
• Steuncellen
• Dekcellen = epitheelcellen
2
,Epitheel:
Bestaat uit 1 of meerdere lagen tegen elkaar geschikte cellen omgeven door een beperkte
hoeveelheid extracellulair materiaal. Het bedekt de lichaamsoppervlakken en is anders
georganiseerd afhankelijk van hun locatie/functie.
Karakteristieken:
Oppervlaktespecificaties: Apicaal
• Microvilli in de dunne darm
• Keratinisatie/verhoorning
o Hoornlaag op de huid
o Weerstand mechanische druk
▪ Bepaalt dikte
Basaal
De cellen ontspringen basaal en verplaatsen zich naar apicaal. Hoe apicaler ze gaan hoe kleiner de
cellen worden tot ze hun celkern verliezen en dood gaan. Deze dode cellen schilferen vervolgens af
van de huid.
Welk epitheel waar?
3
,Morfologie van een (niet) verhoornd epitheel:
Men beschrijft volgende lagen:
• Stratum corneum (met stratum disjunctum)
• Stratum granulosum
• Stratum spinosum
• Stratum basale
Orale pathologie en de rol van de anatomopatholoog:
Pathologie is ziekteleer en is een specialisme van de anatomopatholoog, deze onderzoekt de
veranderingen in weefsels en cellen. De anatomopatholoog diagnosticeert met behelp van
microscopie en immunohistochemische kleuringen.
Hij is thuis in:
• Histopathologie
(weefselstaal)
• Cytopathologie
(onderzoek cellen in stalen)
Benodigdheden voor histo(pathologisch)onderzoek:
Weefselstaal:
Wordt verworven door:
Punctie : (cytologisch onderzoek)
Bij een opeenstapeling van vocht waar het niet thuishoort kan je een punctie
doen, het vocht opzuigen en gaan bestuderen.
Vb:
• Pleurapunctie (tussen longvliezen)
• Ascitespunctie (buikholte)
Celswab:
Uitstrijkje
Vb: cervicaal overgangsepitheel thv baarmoedermond voor screening metaplasie
4
,Biopsie:
Vaak niet nodig sinds slijmvliesafwijkingen een zeer typerend beeld hebben
Hierbij wordt geleidingsanesthesie gebruikt bij kwaadaardige maligniteiten sinds cellen meegesleept
zouden kunnen worden met je naald in het weefsel.
• Excisiebiopsie: (verwijdering volledige afwijking)
o Kleine afwijking zonder aanwijzing voor kwaadaardigheid (tot 1cm)
o Verwijdering gehele afwijking + marge enkele mm
o Primair sluiten (hechten)
• Incisiebiopsie: (gedeeltelijk verwijderen afwijking)
o Bij grotere afwijkingen (>2cm)
o Multipele afwijkingen
o Bij sterk vermoeden maligniteit
Wordt gedaan door meerdere weefselstukjes weg te nemen
(minimaal 0.3cm lang, 0.2 cm breed en 0.2cm diep)
Bij de meest verdachte gebieden:
o Induratie
o Erosie
o NOOIT in necrotisch gebied
• FNAC (fine needle aspiration cytology)
o Eenvoudig
o Minimaal invasief
o Echo-geleid
o Primair sluiten niet nodig
o Weinig complicaties
• Punch biopsy
o Eenvoudig
o Minimaal invasief
o Primair sluiten niet nodig
o Weinig complicaties
o Histologie!
• Open chirurgische incisiebiopsie (heelkundig verwijderen deel afwijking)
o Meer invasief
o Primair sluiten!
o Complicaties mogelijk
o Groter resectiestuk mogelijk voor histopathologische diagnose
• Resectiestuk na heelkunde
Bij verwijdering maligniteit bij oncologische operatie onderzoekt men het verwijderde
weefsel of er ook kankercellen aan de randen zitten.
5
,Verwerking van het weefselstaal:
Fixatie:
Het bevriezen van het weefsel met behulp van chemische producten
• Voorkomen autolyse (celdood)
• Behoud van celvolume en structuur in vervolg verwerkingsproces
Tissue processing:
Creëren van een weefselblok dat de juiste consistentie heeft om aangesneden te worden:
• Solide genoeg → aansnijden mogelijk
• Zacht genoeg → geen weefselschade bij aansnijden
Maken van coupes:
Dit gebeurd met een microtoom die het op een dikte snijdt van 0.005mm en die en een waterbed
terechtkomen. Vervolgens wordt het op een dekglaasje gelegd.
Kleuren van de coupes:
Hierbij maak je een contrast zodat de cellen en het weefsel herkenbaar zijn.
Kleuring = straining
• Hematoxiline eosine-kleuring = standaard (blauwpaars/roodroze kleuring, Zuur/base)
• PAS-kleuring:
o Glycogeen, zoeken naar suikerketens
• Immunohistochemische kleuring
o Directe/indirecte methode
o Met behulp van antilichamen op zoek naar ziektemerkers
▪ Vb: oestrogeenbevattende borsttumor?
6
,Microscopie:
7
,Aan de slag als mondhygiënist:
Structuur is essentieel bij klinische inspectie!
Inspectie:
Bij abnormaliteiten is het belangrijk om het goed te beschrijven:
• Plaats
• Uitbreiding
o Solitair
o multiple
• Omvang
o Aantal
o Grootte (mm) of
• Vorm
o Verheven?
• Begrenzing
o Lijnscherp
o Scherp
o Matig scherp
o onscherp
• Kleur
o Vascularisatie
o Pigmentatie
o Dikte epitheel
o keratinisatie
• Aard van oppervlak
o ‘Efflorescentie’
▪ Papels
▪ Nodulus
▪ Nodus
▪ Tumor
▪ Vesikel
▪ Bulla
▪ Pustel
▪ Erosie (basale lamina intact)
▪ Ulcer (basale lamina beschadigd)
▪ Crusta (korst)
8
,Palpatie:
• Lippen
• Wangslijmvlies Hier zoeken we naar weerstand (induratie)
• Mondbodem
Hierbij beschrijven we:
• Lokalisatie
• Consistensie
• Verhouding t.o.v omgevende weefsels → beweegbaar?
• Aspect van de huid?
Wanneer we een maligniteit opmerken moeten we de patiënt verwijzen. Dit gebeurd
mondeling/schriftelijk afhankelijk van de werkplek.
We kunnen verwijzen naar:
• Tandarts
• Parodontoloog
• Kaakchirurg
• Huisarts
• Dermatoloog
• NKO-arts
• Andere specialist
Een verwijsbrief bevat onze informatie + beeldvorming.
ISBARR
• Datum
• Gegevens doorverwijzer
o Naam
o Functie
o Contactgegevens praktijk
• Patiëntengegevens
o Naam
o Geboortedatum
o contactgegevens
• Klinische gegevens
o Locatie
o Resultaten klinisch onderzoek
• Diagnostische vraagstelling
9
, Letsels van het mondslijmvlies en weke delen:
Rode afwijkingen:
Rode afwijkingen kunnen opgedeeld worden in 3 groepen:
• Erythroplakie
• Stomatitis
• Vasculaire afwijkingen
Erythroplakie:
Een onverklaarbare rode afwijking van het mondslijmvlies die premaligne is. Wordt gediagnosticeerd
per exclusie: eerst andere oorzaken/ziektebeelden zoeken alvorens als erythroplakie te bestempelen.
Het is relatief zeldzaam en minder frequent dan leukoplakie, maar wal risicovoller.
Ook is de verhouding van voorkomen tussen vrouwen en mannen gelijk (vooral 50-70j) en een
belangrijke risicofactor is roken.
Klinische aspecten:
• Rode, vlakke verkleuring slijmvlies
• Kan overal in mond
• +- irritatie of branderigheid
• Bij palpatie geen verharding
• Proefexcisie
• Asymmetrisch
Differentiaal diagnose:
• Erythemateuze vorm candidose
o Symmetrisch of mediaanlijn tong/gehemelte
• Erosieve lichen planus
o Symmetrisch
10
