Historische context 1: Republiek der Zeven
Verenigde Nederlanden
– Opstand in de Nederlanden (1515-1572)
1515-1555: Karel V heerst over gebieden in Nederland, Luxemburg en België
In Nederland woonden veel mensen in steden. Stedelingen betaalden belasting in ruil voor
privileges, voorrechten voor personen of gebieden → steden en burgers sterke positie
Karel voerde politiek van centralisatie, met Brussel als politiek centrum
Drie Collaterale Raden =ondersteunden Karel, met edellieden en ambtenaren.
In 16e eeuw ontstond religieuze crisis (Reformatie) met Maarten Luther en Johannes Calvijn
als bekendste critici. Karel liet Luther verschijnen op de Rijksdag in Worms om zijn kritiek te
herroepen, maar dat deed hij niet. Ze riepen op om zelf de bijbel te lezen. Na een tijdje
werden Luthers boeken verboden, zoals veel protestboeken.
Afsplitsing katholicisme en protestantisme, met de lutherse (lutheranisme) en de
calvinistische (calvinisme).
Karel was katholiek, dus tegen protestantisme en hield het tegen. In het Duitse Rijk hielp dit
niet, dus de plaatselijke machthebbers mochten zelf de religie bepalen, wat werd geregeld bij
de Vrede van Augsburg (“cuius regio, eius religio”; 1555)
In NL had Calvijn aanhang en in tegenstelling tot Luther vond hij dat iedereen zelf een kerk
mocht beginnen.
Ketters, zoals Luther en Calvijn, moesten de doodstraf krijgen, het Bloedplakkaat.
1555: Filips II volgt zijn vader op
Zette kettervervolgingen door, zelfs veel katholieken waren het hier niet mee eens.
April 1566: edellieden dienen Smeekschrift der Edelen in met het verzoek om de
vervolgingen te stoppen.
Filips II was toen afwezig, maar de aanwezige toezichthouder legde het stil: mensen durfden
naar calvinistische preken te gaan: hagenpreken.
De vrijheid voor calvinisten liep uit de hand en ze vernielden vele beelden in de kerken: de
Beeldenstorm.
Als gevolg daarvan stuurde Filips de Hertog van Alva naar Nederland. Hij straft calvinisten in
de Raad van Beroerten, algauw bekent als de Bloedraad.
Velen vluchtten NL uit, waaronder Willem van Oranje (was katholiek!). Hij was stadhouder
van F in delen van NL. Hij legde zijn stadhouderschap neer en riep op tot verzet. Dit was niet
heel succesvol, maar de watergeuzen (= opstandelingen die schepen op zee aanvielen) wel.
In 1572 veroverden ze Den Briel en de opstand groeit.
Willem van Oranje werd de leider en stadhouder (maar dan tegen de Spanjaarden).
Memo examenkatern | VWO | 4e editie
Verenigde Nederlanden
– Opstand in de Nederlanden (1515-1572)
1515-1555: Karel V heerst over gebieden in Nederland, Luxemburg en België
In Nederland woonden veel mensen in steden. Stedelingen betaalden belasting in ruil voor
privileges, voorrechten voor personen of gebieden → steden en burgers sterke positie
Karel voerde politiek van centralisatie, met Brussel als politiek centrum
Drie Collaterale Raden =ondersteunden Karel, met edellieden en ambtenaren.
In 16e eeuw ontstond religieuze crisis (Reformatie) met Maarten Luther en Johannes Calvijn
als bekendste critici. Karel liet Luther verschijnen op de Rijksdag in Worms om zijn kritiek te
herroepen, maar dat deed hij niet. Ze riepen op om zelf de bijbel te lezen. Na een tijdje
werden Luthers boeken verboden, zoals veel protestboeken.
Afsplitsing katholicisme en protestantisme, met de lutherse (lutheranisme) en de
calvinistische (calvinisme).
Karel was katholiek, dus tegen protestantisme en hield het tegen. In het Duitse Rijk hielp dit
niet, dus de plaatselijke machthebbers mochten zelf de religie bepalen, wat werd geregeld bij
de Vrede van Augsburg (“cuius regio, eius religio”; 1555)
In NL had Calvijn aanhang en in tegenstelling tot Luther vond hij dat iedereen zelf een kerk
mocht beginnen.
Ketters, zoals Luther en Calvijn, moesten de doodstraf krijgen, het Bloedplakkaat.
1555: Filips II volgt zijn vader op
Zette kettervervolgingen door, zelfs veel katholieken waren het hier niet mee eens.
April 1566: edellieden dienen Smeekschrift der Edelen in met het verzoek om de
vervolgingen te stoppen.
Filips II was toen afwezig, maar de aanwezige toezichthouder legde het stil: mensen durfden
naar calvinistische preken te gaan: hagenpreken.
De vrijheid voor calvinisten liep uit de hand en ze vernielden vele beelden in de kerken: de
Beeldenstorm.
Als gevolg daarvan stuurde Filips de Hertog van Alva naar Nederland. Hij straft calvinisten in
de Raad van Beroerten, algauw bekent als de Bloedraad.
Velen vluchtten NL uit, waaronder Willem van Oranje (was katholiek!). Hij was stadhouder
van F in delen van NL. Hij legde zijn stadhouderschap neer en riep op tot verzet. Dit was niet
heel succesvol, maar de watergeuzen (= opstandelingen die schepen op zee aanvielen) wel.
In 1572 veroverden ze Den Briel en de opstand groeit.
Willem van Oranje werd de leider en stadhouder (maar dan tegen de Spanjaarden).
Memo examenkatern | VWO | 4e editie
